हाम्रो संसद्ले लोकतान्त्रिक अभ्यास गरेको खासै सुनिदैन । सुनिन्छ त एकोहोरो विरोध, उल्फत र चर्को चिच्याहटको आरोपप्रत्यारोप । गरिमामय अभ्यास अझै गर्न हाम्रो संसद् सक्षम देखिएको छैन । यसका धेरै कारण होलान् । किन नेपालको संसद् लोकतान्त्रिक अभ्यासमा चुकेको हो ? अनुसन्धानकै विषय हो । 

केही उदाहरणमध्ये त पहिलो त सांसदहरूले बोल्ने स्वतन्त्रताकै दुरुपयोग गरेको देखिएको छ । त्यहाँको प्रस्तुति सुन्दा टिठ लाग्दो र अर्थहीनजस्तै लाग्छ । अध्ययनहीन । के सुन्नु यस्तो निरर्थक र एकअर्कामाथि आरोप एवं तिक्त टिप्पणीको बौछार भनेजस्तो हुन्छ । व्यक्त आवाजमा आफू वा आफ्नो पक्ष दूधले धोएको अनि अर्को पक्ष चाहिँ हिलैहिलोमा लतपतिएको भन्ने खालको कुतर्क । के सुन्नु ? के सिक्नु ? 

विवेक बोल्दैन त्यहाँ । स्वतन्त्रता मुखरित सुनिदैन त्यहाँ । टेबलको ताली ढ्याप ढ्यापमात्र सुनिन्छ त्यहाँ । हल्ला गुञ्जिन्छ । दलको ह्विप बोल्छ । त्यही निर्णय गर्छ । बहस त स्वतन्त्र विवेकले गरे हुन्थ्यो नि ! विवेकले निर्णय प्रभावित गर्ने हो । जनताको कान पनि, विवेक पनि र विचार पनि लाभान्वित हुने गरी त्यहाँ सांसदले बोल्दिए कस्तो हुँदो हो ? कस्तो सुनिदो हो ?  

गरिमामय संसद् भनिन्छ । किन होला ? जनप्रतिनिधिको थलो भनिन्छ तर त्यहाँ व्यक्त गरिन्छ आआफ्नै कुण्ठा, अहंकार र घोचपेच । सुन्न र सिक्न चाहने नागरिक युवाले त्यहाँबाट निस्कने कर्कश ध्वनिबाट सिक्ने के होला ? बुझ्ने के होला ? कस्तो राजनीतिक संस्कारको विकास होला ? वक्ता सांसद्ले मैले कस्तो सन्देश र संस्कार प्रवाहित गरेको छु भन्ने चिन्तन कहिल्यै गरेका होलान् ? सुन्दा त्यस्तो सुनिदैनन् । 

संसद् के हो ? के सबै सांसद यस्तै दुच्छर अभिव्यक्तिका पर्याय देखिन्छन् र ?  के सबै सांसद सधैँ वा बैठकमा आपसी आरोप, प्रत्यारोपको पोको मात्र बोकेर संसद् भवनभित्र छिर्छन् र ? तिनीहरू कसैसँग दृष्टिकोण, सभ्य तर मर्मस्पर्शी अभिव्यक्ति र गरिमामय लोकतान्त्रिक संस्कार छैन त ? 

छन् केही राम्रा । छन् केही विचारवान् । छन् केही संस्कारी र संसदीय मर्यादा वा गरिमाप्रति सचेत सांसदहरू । तिनले पक्कै पनि जनप्रतिनिधि हुने दायित्व बुझेको सुनिन्छन् । तर, त्यो स्वर धिमा,  मसिनु छ । कानमा पर्नै गारो । राजहंशले पानीको ताल वा समुद्रको गहिराइबाट मोती चुनेजस्तो । 

गरिमामय संसद्का जनप्रतिनिधि भन्न लायक छन् केही सांसद । तर, केहीले पोखरी थमिल्याई दिएजस्तै हाम्रो संसद्को ‘सर्वजान्ने’ पहिचान बनाइदिएका छन् । मानौ ती कुनै दलका भरिया मात्र हुन् । विवेक, विचार र संवेदनहीन । भत्ताको लागि हाजिरी गर्ने पात्रमात्र हुन् कि भनेजस्ता । 

संसद् लोकतान्त्रिक उन्नत अभ्यास गर्ने ठाउँ हो । सभ्य विचारको स्रोत, संस्कारको संवाहक, गहिरो जानकारी र ज्ञान प्रवर्धक चिन्तन प्रवाहित गर्ने मुलुककै उच्च राजनीतिक संस्था हो संसद् । अपेक्षा यही हो । तर, भएको छ के ? प्रश्नले सांसदहरूसँग नै उत्तरको आग्रह राख्छ ।

दुई सदनात्मक हाम्रो संसद् छ । राष्ट्रिय सभा र प्रतिनिधि सभा । यहाँ कुरा खासमा यिनैको गर्न खोजिएको हो । त्यसो त प्रदेश सभा पनि छन् । पालिकापिच्छे परिषद् आदि पनि छन् । तर, तिनले सिक्ने संघीय संसद्कै ‘रिफ्लेक्सन’ हो । प्रतिविम्ब हो । प्रक्रिया पनि त्यस्तै समान छन् । 

हाम्रो राष्ट्रिय सभा र प्रतिनिधि सभा दुवै ‘नरो वा कुञ्जरो वा अश्वत्थामा हतोहतः’ भनेजस्तो कुतर्कको तुमुल ध्वनिमा लिप्त वा लुप्त हुन् त ?  होइनन् । राष्ट्रिय सभा केही भिन्न छ । संयमी र संस्कारी सुनिन्छ । माथि भनिएजस्तै दुवैतिर राम्रा सांसद छन् – विचारले,  व्यवहारले र प्रवृत्तिले । राष्ट्रिय सभा अलि मर्यादित व्यक्त हुन्छ । यद्यपि, प्रतिनिधि सभा र दलहरूको ‘गन्धे’ बाछिटा त्यहाँ पनि पुगेको ध्वनित हुन्छ । 

आवधिक चुनाव लोकतान्त्रिक अभ्यास हो । राजनीतिक प्रक्रिया । संसद् लोकतन्त्रको प्रवृत्ति, पहिचान र संस्कार हो । देशको राजनीतिक पहिचानको विम्ब पनि संसद् नै हो । देशको छवि छायाँ प्रवाहित हुने मुख्य थलो यही हो । 

संसद् ( निर्वाचित जनप्रतिनिधिको संविधान सभा) ले संविधान बनायो । संविधान संसद्ले नै संशोधन गर्नसक्छ । ऐन, कानुन, नीति, नियम बनाउँछ । समग्रमा राजनीतिक, प्रशासनिक, कानुनी र आर्थिक बाटो वा मार्गचित्र तय गर्छ । सामाजिक दायित्व उद्बोध गर्छ । सीमा तोक्छ । स्वतन्त्रता दिन्छ ।

यस्तो अर्थात् संविधानको सीमाभित्र असीमित अधिकार प्रयोग गर्ने, गर्नसक्ने प्रतिनिधि सभा संसद्मा उपस्थित कति सांसद्ले यो गुरुत्व, दायित्व बोध गरेका होलान् ? चर्को चिच्याहटमा कोलाहल मच्चाउने उही ‘हतोहत’ प्रवृत्ति प्रवाहक सांसद्ले महत्त्वलाई कति अर्थ दिएका होलान् ? सांसद, संसद्ले नै संसदीय समिति बनाएर परख गर्दा हुन्थ्यो । 

घाँस,पराल र घुरलाई एउटै डुँडमा कोच्दा तीनको पहिचान छुट्याउन गारो हुन्छ । ती प्रत्येकको भिन्नभिन्न आकार, आकृति र विशेषता हुन्छ । सबैलाई एउटो डोकोमा बोक्नु चाराको लागि हुन्छ । समीक्षाको लागि तिनको प्रतिकेस्राको चिनारी पनि खोतल्नुपर्ने रहेछ । 

संसद्मा सहभागी प्रतिनिधि, राजनीतिक दल र स्वतन्त्र सांसद सबैको समान मूल्याङ्कन हुँदैन । तिनको मूल्य अर्थात् वैचारिक मूल्य भिन्नभिन्न छन् । संस्कार फरक छन् । प्रस्तुति विभिन्न हुन्छन् । समूहमा हुने यस्तै नै हो । भिन्नताहरूको प्रतिविम्ब । तर, हुने कस्तो ? प्रश्न यो हो । 

संसद् भौतिक भवनमात्रै होइन । त्यसभित्रको आत्मा सांसद हुन् । विचार हो । नीति,  नैतिकता हो । उच्च राष्ट्रिय अभिव्यक्ति हो । पढिन्थ्यो–बेलायतका विन्स्टन चर्चिल,  भारतका अटलविहारी वाजपेयी जब संसद्मा बोल्न उठ्थे तब संसद्मा पूरै ‘पिन ड्रप साइलेन्ट’ हुन्थ्यो । तन्मय सुन्थ्यो ।

संक्षिप्तमा भन्दा संसद्मा नेपाली कांग्रेसका सांसद अपेक्षाकृत संयमित सुनिन्छन् । प्रतिपक्षमा रहदा पनि कांग्रेस दल सम्बद्ध सांसद प्रायः सन्तुलित र मर्यादित नै सुनिएका हुन्छन् । प्रतिनिधि व्यक्तिको हैसियतमा अरू दलका सांसद पनि संयमित, सन्तुलित र मर्यादित सुनिन खोज्ने प्रवृत्तिका छन् । तर, तिनको नेतृत्व नै अराजक भएपछि ‘महाजनो येन गतः स पन्था’ हुने नै भयो । 

अहिलेको प्रतिपक्षको के कुरा गर्नु ? हलोदो चिनेपछि किन, कति कोट्याउनु ? ‘ओल्टी खुर्पा पल्टी धार, पल्टी खुर्पा तिघ्रै मार’ भनेजस्तो प्रतिपक्ष । दुई वर्षअघि अहिलेको प्रतिपक्ष सरकारको नेतृत्वमा थियो । त्यतिबेला यसले गरेका काम र बोलेको कुरा नेपाली सम्झनाले अहिले नै पक्कै बिर्सिएको छैन । 

भलै, नेकपा (एमाले(ले ‘गोयबल्स’ तरिकाले उल्टोपुल्टो चर्को आबाजमा संसद्लाई बन्दी बनाए पनि । वाणीको उच्चता बखान गर्ने ‘म किन बोल्छु’ लेखे पनि । व्यवहारमा ‘तुच्छता कि छुद्रता’ त देखिएकै छ । रास्वपा पनि यही बाटो अर्थात् एमाले बाटो हिड्ने सिको गर्न लागेको सुनियो । 

अनेकौँ उदाहरणमध्ये – पशुपतिनाथको जलहरीमा हराएको ११ किलो सुन एउटा हो । संसद्मा कुरा उठ्यो । प्रतिप्रक्षी दलका नेता भए चिरिक्क । उनले आफ्नो नेतृत्वको सरकारले योजना र पैसा दिएको हो । जलहरी बनाउने र व्यवस्थापन गर्ने म होइन, अर्कै निकायको जिम्मा हो । तिनले के, कसो गरे ? छानबिन गरौँ । दोषी खोजेर कारबाही गरौँ । भन्नुको सटो एमाले सांसद्ले उर्दीअनुसार नै संसद् बैठक घेरे । संसद्, सरकार चल्नै नदिनेगरी व्यवधान गरे ।

अनि हरायो ११ किलो सुन । संसद्को रेकर्डबाट यो कुरा मेटाइयो त के यो पच्यो ? हराएको हरायै हुने हो ? संसद्सँग जबाफ छ ? यस्तो लज्जा प्रवृत्ति अन्त कहाँ खोज्ने ? यही जलहरी काण्ड सबै भए, गरेका आर्थिक अनियमितता छोप्ने माध्यम बन्यो । सबैको मिलेमतो भयो । भ्रष्ट मुखहरू ‘तैं चुप मै चुप’ । क्याबात् !    

अन्त्यमा, नेपाली कांग्रेसका नेता सांसद विश्वप्रकाश शर्माको अस्ति व्यक्त विचार सबै माननीय सांसदको लागि मननीय हुने सुनियो । उनले संसद्मा गरिने अभिव्यक्ति मर्यादित, संयमित, सन्तुलित र गम्भीर एवं संस्कारी हुनुपर्ने बनाऊँ भन्ने भावको अभिव्यक्ति दिए । उनी वा कांग्रेसबाट निर्वाचित अधिक सांसद्ले यस्तै शैली पहिलेदेखि नै अपनाएको सुनिन्छन् । केही अध्ययनशील पनि छन् ।  

संसदीय प्रणाली विरोधीरू पनि संसद्मै छन् । तिनले संसद्लाई बदनाम, प्रभावहीन र मैलो बनाउन भएजति शक्ति, स्रोत र पहुँच प्रयोग गर्दैछन्, गरेका छन् । गन्तव्यहीन, दृष्टिदोषी र अँध्यारोबाट बोकिएका विरोधीले गर्ने नै भए । लोकतान्त्रिक पद्धतिको विरोधी, संसदीय प्रणालीको विरोधी र संविधानकै विरोधीबाट संसद् र सांसद्लाई बचाउने कसले ? पद्धति विरुद्धको दुरुत्साहन रोक्ने कसले ? यो पनि वैचारिक र गरिमामय संसद्कै जिम्मा । मननीय, माननीय सांसदहरूकै जिम्मा ।