सन् १९६५ मा भैरव अर्यालले  'नेता नम्बर १०१' शीर्षकको व्यङ्ग्य निबन्ध लेखेका थिए । त्यतिबेला देशमा निर्दलीय पञ्चायती व्यवस्था थियो । राजनीतिक  दल प्रतिबन्धित थिए । विसं २००७ मा  प्रजातन्त्र स्थापना भएपछि  २०१७ सम्म भने पार्टी खोल्न पाइन्थ्यो । त्यसैबेलाको अनुभवमा कुशल व्यङ्ग्यकार अर्यालले लेखेको  निबन्ध `नेता नम्बर १०१´ आज पनि उत्तिकै सान्दर्भिक लाग्छ । 

देशमा अहिले लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था छ । पारिवारिक शासन फालेर जनताले आफैँले शासन गर्ने अथवा स्वशासित हुने गणतान्त्रिक व्यवस्था  ल्याए । अनेकौं आन्दोलन तथा सशस्त्र विद्रोहका क्रममा  हजारौं नेपालीका छोराछोरीले परिवर्तन र समृद्धिको चाहनामा  प्राण गुमाए । पटकपटक विभिन्न  दलको आह्वानमा नागरिकहरू सडकमा ओर्लिए । तर, नागरिकका समस्या तस्ताका तस्तै छन्। 

निर्वाचन आयोगको पछिल्लो तथ्यांकअनुसार देशमा १९० वटा पार्टी दर्ता भएकाछन् । तिनमा हजारौंको संख्यामा नेता होलान् । सबै पार्टी र नेताको उद्देश्य राष्ट्रको विकास, समृद्धि, नागरिकको जीवनस्तरमा परिवर्तन नै होला । विडम्बना, जति धेरै दल उति धेरै समस्या भएको छ । 

नेताले समाजलाई नयाँ दिशा दिन सक्नुपर्छ । सबैलाई साथमा लिएर समाज रुपान्तरणको संवाहक बन्न सक्नुपर्छ । नेताले नेतृत्व दिने हो ।  नेतृत्व सधैँ इमानदार, उत्तरदायी र जिम्मेवार हुनुपर्छ । नेता त अगुवा हो र उसले राष्ट्र र जनतालाई एक ढिक्का बनाएर हिँड्न सक्नुपर्छ ।

हाम्रो देशमा हजारौंको संख्यामा नेता त छन् तर राजनेता भने देशले गणतन्त्रपछि पनि पाउन सकेन । वीपी कोइराला, गणेशमान सिंह, कृष्णप्रसाद भट्टराई, मनमोहन अधिकारीलगायत नेताप्रति नागरिकको श्रद्धा र सम्मान थियो । उनीहरूको भाषण सुन्न जनता आफैँ सभास्थलमा  आउँथे । अहिलेका नेताका नैतिकता, जवाफदेही  र देशप्रतिको समर्पणमै जनताले शंका गर्छन् । पटकपटक सत्ता र शक्तिमा पुग्दापनि देशको रुपान्तरणका निम्ति खासै भूमिका खेल्न नसक्ने नेताहरू सत्ताका निम्ति भने जे पनि गर्नसक्छन् भन्ने पुष्टि त उनीहरूको हर्कतले गरिरहेकै छ ।

राजनीतिमा कोही स्थायी शत्रु र मित्र हुँदैनन् भन्ने भनाइ छ । तर, पछिल्लो समय नेपाली नेताहरूको रवैयाले नमीठोसँग नागरिकमा राजनीतिप्रति वितृष्णा बढाउँदै लगेको छ ।  पार्टी सत्ता र देशको सत्ता पाउन नसके जथाभावी गालीगलोजमा उत्रिने र सिद्धान्त, विचार र राजनीतिक कार्यदिशा नमिल्ने दलसँग पनि गठबन्धन गर्न तयार हुनुले नेताहरूको राजनीतिक छवि दिनप्रतिदिन झन्झन् धमिलो हुँदै  गएको छ ।

पार्टीका कार्यकर्ताले आफ्ना पार्टी त्यो पनि आफ्नो गुटका नेतालाई राजनेता भन्छन् । राजनेता त कुनै पार्टी वा गुट विशेषको हुँदैन । उसले त समग्र राष्ट्रलाई नेतृत्व दिन सक्नुपर्छ । महात्मा गान्धी, नेल्सन मन्डेला, अब्राहम लिंकन, जर्ज वासिङ्गटनलगायत विश्व चर्चित नेताहरूलाई आज पनि मानिसहरू आदर्श ठान्छन् । तिनले आफ्नो देशमा गरेका उल्लेखनीय रुपान्तरणकारी कामले न उनीहरू राजनेतामा स्थापित भए ।

नेपालमा पुराना नेताहरूबाट पार नलाग्ने र देशमा वैकल्पिक शक्तिको  आवश्यकता रहेको भन्दै राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी, राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीलगायतले निर्वाचनमा नागरिकबाट आशालाग्दो मत पाए । तर, उनीहरू पनि सत्ताकै भोग गर्न खुट्टा उचालिरहेको भन्दै आलोचनाका स्वर सुनिन थालेको छ । यद्यपि, उनीहरू बारे आजै धारण बनाइहाल्नु अलि हतार होला। 

देश भ्रष्टाचार, कालोबजारी, माफियातन्त्रले आक्रान्त छ । देशको ऊर्जाशील युवाशक्ति हजारौंको संख्यामा विदेश पलायन भइरहेको छ । यस परिस्थितिमा उद्योग, कलकारखाना खोल्ने, सुशासन कायम गर्ने, देशमै रोजगारी सिर्जना गर्नेतर्फ नेताहरू उदासीन छन् । त्यसबारे छलफल पनि गर्न चाहँदैनन् । देशको युवा जमात त्रिभुवन विमानस्थलबाट खाली खुट्टा  विदेश पलायन गरेको दृश्य उपेक्षा गर्दै  बालुवाटारमा सत्ताको सौदाबाजी चलिरहन्छ । सिंहदरबारका कोठाकोठा, मन्त्रीका कार्यकक्ष तथा घरघरमा  विदेशी राजदूत खुलेयाम पुग्छन् । त्यही सिंहदरबारमा जनताका छोराछोरी छिर्न खोज्दा प्रहरीको हप्काइ खानुपर्छ ।

कहिले चर्को राष्ट्रवादका  एजेन्डा देखाएर त कहिले बन्दुकको त्रास देखाएर, कहिले समृद्धिका स्वर्णीम सपना देखाएर त कहिले  श्रमजीवीका समस्या देखाएर एकपछि आर्को नेता सत्ताको स्वाद चाखिरहन्छ । न्यायालय विचौलियाको अखडा बन्दैछ । शिक्षा,स्वास्थ्यलगायत राज्यको दायित्वभित्र पर्ने क्षेत्रहरू ध्वस्त हुँदै गएकाछन् । छिमेकीसँगका सीमा विवाद कायमनै छन् । महंगीले विकराल रूप लिँदैछ। यी यावत समस्याबीच हामी यस मुलुकमा राजनेता खोजिरहेका छौँ ।

नेताहरू कतिसम्म सत्ता मोहमा लिप्त भए भने संसदीय लोकतान्त्रिक व्यवस्थाविपरीत अहिले त संसद्नै प्रतिपक्षीहीन हुन पुग्यो ।  लाखौं समस्याबीच नेताहरू देश बन्छ भन्न छाड्दैनन् । हामी जनता तिनै नेतालाई बारम्बार सत्तामा उकाल्न छाड्दैनौ । 

लाग्छ, हाम्रो देशमा राजनेता खोज्नु र मरुभूमिमा पानी खोज्नु सायद उस्तै होला ।