आज दिउँसो फोन आयो एक परिचितको । उहाँले भन्नुभयो – सर, मेरो सालाको बच्चा जन्मेको आज तीन दिन भयो । बच्चाको मुटुमा समस्या रहेछ, त्यही भएर दमक, झापाको एउटा अस्प्तालमा जन्मेको त्यो शिशुलाई विराटनगरको अस्पतालमा लैजान भनिएछ । शल्यक्रिया गरेर बच्चा जन्मिएकाले आमा अस्पतालको ओछ्यानमै थिइन् । बाबुले बच्चा लिएर विराटनगर आए । 

विराटनगरमा बच्चाको मुटुमा ठूलै समस्या भएकाले काठमाडाैं लैजान भनेपछि हतार हतारमा एम्बुलेन्स खोजेर बच्चा जन्मेको दोस्रो दिन बिहान ३ बजे बाबु काठमाडौं आइपुगे र मुटुका लागि कहलिएको अस्पतालमा पुगे । त्यहाँ जाँचपछि बच्चामा मुटुको समस्या रहेको तर तुरुन्तै शल्य क्रिया गर्न नपर्ने भएकाले कान्ति अस्पतालमा लैजान भनिएछ । 

कान्तिमा एक रात राखेपछि भोलिपल्ट दिउँसोदेखि कान्तिका डाक्टरहरुले बच्चाको मुटुको शल्यक्रिया तुरुन्त गर्नुपर्छ नत्र जे पनि हुने भएकाले तुरुन्तै बच्चालाई मुटु अस्पतालमा लैजानु भन्न थालेछन् । बाबु दौडँदै गंगालाल पुगे र कान्तिका डाक्टरहरुले भनेको कुरा सुनाए । तर खासै सुनुवाइ नभएपछि उनले आफन्त र चिनजानका मानिस गुहार्ने क्रममा मकहाँ पनि अनुरोध आएको रहेछ । फोन गर्ने व्यक्तिलाई मेरो केही डाक्टरहरुसँग चिनजान भएको थाहा रहेछ । 

केही दिन अगाडि इलामको एकजना गरिब परिवारमा ७ महिनाको बच्चा जन्मियो । जन्मदा बच्चाको तौल जम्मा ८०० ग्राममात्र भएकाले केही दिन बच्चालाई अस्पतालमै राखेर उपचार गर्न सुझाउँदा सुझाउँदै बाबुले पैसा नभएका कारण बच्चा लिएर हिँडेछन् । सुत्केरी गराउँदा लागेको खर्च तिर्नसक्ने सामथ्र्य उनमा थिएन । त्यस्तोमा उनले बच्चा लिएर हिँड्नु नै श्रेयस्कर ठाने हुनन् । 

यसरी घर फर्कदै गर्दा बच्चा बाटैमा मरेको कुरा सुनेकाले म बढी संवेदनशील हुन पुगे र मैले चिनेजानेका डाक्टरलाई फोन गरेँ ।

दुर्भाग्य, उहाँ काठमाडौं बाहिर हुनुहँदोरहेछ । तैपनि उहाँले मलाई एकजना डाक्टरको मोबाइल नम्बर पठाइदिनुभयो । उहाँसँग  मेरो पनि सामान्य परिचय भएकाले सबै विवरण सुनाएर सहयोगको याचना गरेँ । 

उहाँले मलाई सबै कागज पत्र, रिपोर्ट लिएर बच्चाको अभिभावकलाई तुरुन्तै पठाउन भन्नुभयो । कान्तिमा भएका बाबुलाई फोन गरेर मनमोहन कार्डियो थेरासिक भ्यास्कुलर तथा ट्रान्सप्लान्ट सेन्टर, महाराजगन्ज जान भने । तर, उनलाई ट्याक्सीवालाले वीर अस्पताल लगेछन् । 

काठमाडौं बाहिरका उनले सायद राम्रोसँग ट्याक्सीलाई जाने ठाउँ बताउन सकेनन् । डाक्टरले फोन गरेर खै मलाई भेट्न अहिलेसम्म पनि कोही आएन्न त भनेपछि बल्ल मैले पनि त्यो कुरा थाहा पाएँ । फोन गरेर सोध्दा त उनको बेग्लै कथा । 

बल्लतल्ल उनले डाक्टरलाई भेटे । उहाँले समस्याको गम्भीरता महसुस गर्दै इको गर्नुपर्ने भएकाले सम्बन्धित डाक्टरलाई भनिदिएर भेट्न पठाउनु भएछ । सुरक्षा गार्डले भित्र जान नदिएपछि बाबु अर्को आधाघन्टा त्यतै अलपत्र परेछन् ।  के प्रगति भएछ भनेर पहिलो डाक्टरलाई सोधेको त उहाँले उल्टै खै बच्चाको बाबु नै सम्पर्कमा छैनन के गर्नु भन्न थाल्नुभयो । 

काठमाडौंमा दुईतीन दिनदेखिको अनिदो, बच्चाको र पत्नीको पीरले थिचिएका बाबु अलमलिए जस्तो लाग्यो र सहयोगका लागि आफैँ जानु गर्नुपर्छ भनेर मनमोहन गएँ । 

पछिल्ला डाक्टरलाई भेटेपछि थाहा भयो उहाँ पनि बच्चा पर्खेर बस्नु भएको रहेछ इको गर्न । कान्तिमा मसिन बिग्रेको रहेछ ।

बच्चा मनमोहन ल्याउनुपर्ने भयो तर कसरी ल्याउने एनआइएसीयुमा भएको बच्चा विनाअक्सिजन । उता कान्तिका डाक्टरहरुले बच्चा लैजान भनेको भन्यै गरेपछि र बच्चाको अक्सिजनको तह स्वाट्टै घटेको थाहा पाएपछि बिचरा ती सोझा बाबु आफैँ के गर्नु न कसो गर्नु भएर लल्याकलुलुक परेका रहेछन् । 

विडम्बना, अस्पतालमा न इको मेसिनले काम गर्छ, न डाक्टरहरु त्यस्तो अवस्थाको बच्चालाई उचित प्रेषणको व्यवस्थासमेत नगरी बच्चा लगिहाल्न बाबुलाई दबाब दिनुहुन्न भनेरै ख्याल राख्दा रहेछन् । बच्चाको मृत्यु भइहाले अपजस नआओस भनेर सुरुदेखि नै तर्किन्छन् यिनीहरु त । बिरामी आइसकेपछि सकेसम्म बचाउन लाग्ने कि मर्ला भनेर अन्त पठाउने ? 

सबै व्यथा अनुभूत भएपछि मनमोहन गएर डाक्टरलाई केही गर्न अनुरोध गरेँ । बच्चा ल्याउन नससिकने भएपछि डाक्टर आफैँ कान्ति गइदिनु भयो । उहाँसहितको परामर्शमा बच्चालाई यौटा विशेष प्रकारको खोप लगाउन सिफारिस गरियो । यति गरेपछि बच्चाको अवस्था सुधार हुनसक्ने र  नभए पनि केही दिन स्थिर हुने भन्दै यसै गर्ने निधो गरियो । 

यो खोप महँगो त रहेछ नै पाउन पनि त्यत्तिकै दुर्लभ । धन्न फेरि पनि हारगुहार गरेपछि खोप पाइयो र बच्चालाई खोप दिने व्यवस्था गरियो । आशा गरौं, भोलिसम्म त्यो अबोध शिशुको स्वास्थ स्थिर रहनेछ र सहज ढंगले इकोलगायतका परीक्षणपछि उसको जन्मजात स्वास्थ समस्याको पहिचान भएर उचित स्वास्थ सेवा पाउनेछ । थप आशा गरौँ, उसमा कुनै प्रकारको अपांगता पनि हुनेछैन र यौटा स्वस्थ नागरिकको रुपमा हुर्केर देशको सक्दो सेवा गर्ने अवसर पाउनेछ । 

दिनभरका यी घटनाहरुमा गौर गर्दा र आफ्नो पनि अनुभवका कारण हाम्रा अस्पतालमा भएका प्रणालीगत कमजोरीहरु, उचित प्रेषण व्यवस्थाको अभाव, जिम्मेवारी र परेका बेला जोखिम नलिने प्रवृत्ति तथा मानवीय संवेदनाको ह्रास भएको छलंर्ग देखिन्छ । शिशु तथा मातृ मृत्युदरमा उल्लेख्य कमी ल्याउन सकिए पनि अझै गर्न त धेरै बाँकी रहेछ । 

यसैगरी बिरामीको परिवारका सदस्यलाई उचित परामर्श तथा मार्गदर्शन गर्ने पद्धतिको विकास पनि त्यत्तिकै अपरिहार्य देखिन्छ ।