काठमाडौं । काठमाडौं महानगरपालिकाका मेयर बालेन्द्र शाह (बालेन)ले चुनावअघि भनेका थिए– काठमाडौंका लागि मार्वल, टायल तथा कंक्रिटका संरचना उपयुक्त छैन ।  यहाँ त भक्तपुरको जस्तो मौलिक र परम्परागत शैलीमा विकास निर्माणका काम गरिनुपर्छ । बालेनले बोलेका ती भिडियो क्लिप हाल सामाजिक सञ्जालमा भाइरल छ । 

बालेनले भनेका थिए, “तपाईंले यी कुरा नबुझिकनै रिकन्स्ट्रक्सन गरिदिनुहुन्छ । मोर्डन देखिन्छ भनेर बबाल खालको टायल लगाइदिउँ, मार्बल लगाइदिउँ भनेर भएन नि त ! मार्बल किन लगााइँदैनभन्दा यो चिसो ठाउँ हो । यहाँ खुट्टा ठिहिर्‍याउँछ, तपाईं हिँड्नै सक्नुहुन्न । इट्टा त त्यति चिसो हुँदैन नि त !”

तर, मेयर भएको करिब साढे दुई वर्षपछि उनै बालेनले दरबारमार्गको फुटपाथमा ग्रेनाइट बिच्छ्याएका छन् । बालेनको आफ्नो भनाइ विपरीतको यो पहिलो कदम भने होइन । मेयर हुनुअघि बालेनले सुन्धारास्थित धरहराको संरचनामा पनि गम्भीर विमति जाहेर गरेका थिए । 

बालेनले भनेका थिए– “त्यसलाई धरहरा भन्न चाहन्छ, त्यो कंक्रिटको सेतो टावर हो ।” धरहरा निर्माण सम्पन्न भइसकेपछि भने बालेनले आफूले सञ्चालन गर्न पाउनुपर्ने दाबी गरेका थिए । तर, केन्द्र सरकारले उनको दाबीलाई बेवास्ता गरिदियो । 

यी दुई कुराले नै पुष्टि गर्छ की बालेन आफ्नै बोलीमा अडिग छैनन् । बोलीमा एक र काममा अर्को गर्दा मेयर बालेन ओलोचित बन्नुपरेको हो ।

आफूले चुनावी एजेन्डा नै बनाएको विषयको ठिक विपरीत काम गर्दा सामाजिक सञ्जालमा विभिन्न टीकाटिप्पणी भइरहेको छ । 

राप्रपाका नेता रवीन्द्र मिश्रले बालेनलाई व्यङ्ग्य गर्दै सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा लेखेका छन् । “बालेनजीको भनाइमा शतप्रतिशत सहमति जनाउन चाहन्छु । दरबारमार्गको फुटपाथमा प्रयोग भएको ग्रेनाइटबारेको मेरो भिडियो कतिपयलाई बालेनजीको विरोध गरेझैँ लागेछ । त्यो भिडियो बालेनजीको सोचप्रति जनाइएको पूर्ण समर्थन थियो, नपत्याए यो भिडियो हेर्नुहोस् । उहाँले जे भन्नुभएको छ, मैले अलि फरक भाषामा त्यही भनेको थिएँ,” उनले लेखेका छन्, “त्यसैले दरबारमार्गको फुटपाथमा ग्रेनाइटको प्रयोग प्राविधिक, (नेवाः) वास्तुकलात्मक, वातावरणीय र सुरक्षा, कुनै पनि दृष्टिकोणबाट ठिक छैन । दरबारमार्गका व्यावसायीहरूले विचार गर्नुहोला ।”

दरबारमार्गको ग्रेनाइटले बहस नै सृजना गरेको पनि मिश्रले बताए । “काठमाडौं उपत्यकामा नेवाः संस्कृति र सभ्यताको पुनर्जागरण अत्यावश्यक छ । यो सहरको आधुनिकताले नेवाः संस्कृति र सभ्यतासँग तादात्म्य राख्नुपर्छ । पश्चिमा आधुनिकताबाट यो उपत्यका ‘विशिष्ट’ बन्नै सक्दैन,” उनले लेखेका छन् । 

काठमाडौंमा नेवाःको अस्तित्वको क्षयीकरण भएको र काठमाडौं कंक्रिटको कुरुप जंगल बनाइएको मिश्रको भनाइ छ । विदेशमा भत्किएको पुरानो घरलाई पुरानै शैलीमा बनाइने गरेको पनि मिश्रले बताए । 

पूर्वाधारविद् आशिष गजुरेलले महानगरको सो कामलाई दुई पक्षबाट नियालेको बताए । उनले यस्तो ग्रेनाइट बिच्छ्याउँदा अन्य ब्लग जसरी सजिलैसँग वाटर ‘डिस्चार्ज’ नहुने बताए । “यस्तो खालको ग्रेनाइट बिच्छ्याउँदा जमिनमुनि वाटर डिस्चार्ज नहुने समस्या हुन्छ । त्यस्तै, पानी परेको बेलामा अरु ब्लगभन्दा बढी चिप्लिने हुँदा जोखिम त छँदैछ,” उनले भने । 

महानगरसँग पैसा छ, प्रतिस्पर्धात्मक रूपमा काम गर्छुभन्दा गलत हुने उनले बताए । “महानगरले राजधानी बनाउँछुभन्दा गलत पनि छैन । यस्तो ग्रेनाइट फुट्ने जोखिम पनि हुँदैन,” गजुरेलले बाह्रखरीसित भने । 

काठमाडौंका सडकमा फुटपाथ विस्तार गर्नुपर्ने ठाउँ हुँदाहुँदै ग्रेनाइट टायल बिच्छ्याउने काम सुरु गरेको पनि बताए । काठमाडौंका २०/२५ प्रतिशत मात्रै फराकिलो फुटपाथ भएकाले त्यतातिर ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने गजुरेलको भनाइ छ । 

व्यापारिक क्षेत्र भएकाले दरबारमार्गमा ‘व्युटिफिकेसन’का लागि ग्रेनाइट बिछ्याइएको महानगरको दाबी छ । आफ्नो पाइलट प्रोजेक्टको रूपमा दरबारमार्ग क्षेत्रमा ग्रेनाइट बिच्छ्याउने काम अगाडि बढाएको जिकिर महानगरको छ । 

मेयरको पुरानो भिडियोलाई लिएर अनावश्यक विरोध भइरहेको महानगरले जनाएको छ । मेयर बालेनका पूर्वाधार सल्लाहकार सुनिल लम्सालले सामाजिक सञ्जालमा भइरहेको आलोचनालाई सामान्य रूपमा लिएको बताए । उनले मेयर बालेनले चुनावअघि बोलेअनुसार नै काम गरिरहेको दाबी गरे । 

“हामीले सातवटा सम्पदा क्षेत्र छुट्याएर सो क्षेत्रमा इँटा नै प्रयोग गरेका छौँ । दरबारमार्ग त्यसै पनि विदेशी प्रकृतिको छ । त्यसैले पनि ग्रेनाइट टायल बिच्छ्याएका हौँ,” लम्सालले भने, “ग्रेनाइट कंक्रिट होइन । वाटर रिचार्ज हुने कुरा फुटपाथमा केही हुँदैन । यहाँका ढुंगेधाराहरूमा पानी आउन थालेका छन् । त्यस्तै, हिटीहरू व्युँताउँदैछौँ ।”

काठमाडौंका विभिन्न ठाउँका फुटपाथ बनाइरहेको र दरबारमार्गको हकमा स्थानीयको मागअनुसार काम गरेको महानगरको दाबी छ । 

मेयर बालेनका प्रेस संयोजक सुरेन्द्र बजगाईंले चौतर्फी आलोचना भएअनुसार सम्पदा क्षेत्रलाई नै मास्नेगरी महानगरले काम नगरेको दाबी गरे । व्यापारिक क्षेत्र भएकाले यस्तो ग्रेनाइट बिच्छ्याउँदा झनै आकर्षक बन्ने उनको भनाइ छ । 

उनका अनुसार त्यहाँ ग्रेनाइट बिच्छ्याउने कामअन्तर्गत हाल फुटपाट भत्काउने, साइट क्लियर गर्ने, खुल्ला ढललाई हटाएर डीडब्लूसी पाइप हाल्ने काम भइरहेको छ । ९०० मिटर ढल विस्तार गर्ने काम पनि यसैअन्तर्गत पर्ने महानगरले जनाएको छ ।  

ग्रेनाइट भनेको एक प्रकारको ढुंगा हो । जुन ढुंगा भारतबाट ल्याइएको उनले बताए । सामाजिक सञ्जालमा आलोचना भएअनुसार यो ग्रेनाइट नचिप्लिने उनले बताए ।  यो ढुंगा चिप्लिदैन । यस्तो ढुंगा चिप्लिने र नचिप्लिने दुवै प्रकारको हुन्छ । यस्तो ग्रेनाइट अरु सडकमा नराख्ने महानगरले जनाएको छ ।

२०८०/८१ को कार्यक्रमअनुसार महानगरले दरबारमार्ग क्षेत्रको १८७७ वर्गमिटर क्षेत्रमा ग्रेनाइट बिच्छ्याउने योजनाका लागि कुल पाँच करोड १४ लाख ७६ हजार ५७ रुपैयाँ छुट्याएको थियो । 

फुटपाथको लम्बाई ८०० मिटर कायम गरिने महानगरले जनाएको छ । महानगरले ग्रेनाइट बिच्छ्याउने काम गत माघ १५ गतेदेखि सुरु गरेको थियो । जसअनुसार ०८२ साउन मसान्तसम्म काम सम्पन्न गरिसक्नुपर्नेछ । 

बालेनले बोलेको बाँकी भाइरल क्लिप यस्तो छ
इट्टामा तपाईं खाली खुट्टा नै हिँड्नुभयो भने पनि त्यति चिसो हुँदैन । काठमाडौं भनेको चिसो ठाउँ हो नि त ! यहाँ प्लानिङ भएको सबै चिज साइन्टिफिक थियो । यहाँको पोखरी, मन्दिर, स्तुपा र चैत्यहरू सबै साइन्टिफिकल्ली यहाँनेर सबै मेन्टेन, टेक्नोलोजी र साइन्सको कुरा गर्नुहुन्छ भने यहाँ हाइ लेभलको प्रविधि र साइन्सलाई बुझेर कसैले यहाँ इन्जिनियरिङ गर्छ, आर्किटेक्चरको डिजाइन गर्छ भने यो सबै बुझेर गर्नुपर्‍यो । 

अब टुरिजम बढाउन तपाईं न्युरोड जानुहुन्छ । सिसा र एसी लगाएको छ, के लगाएको छ । त्यहाँनेर फसाडहरूमा इट्टा र काठ एक्पोज हुनेगरी राखेको भए त्यहाँनेर तपाईंलाई गएपछि फर्कन मन लाग्दैन थियो नि ! अहिले त कतिखेर काम सकौँ र न्युरोडबाट फर्कौ जस्तो हुन्छ । त्यहाँनेर हाम्रो कल्चर नै प्रिजर्भ भएन नि त ।