काठमाडौं । ब्रह्माण्ड कति ठूलो छ भन्ने कुरा गणितीय हिसाब मात्रै नभएर कल्पनाभन्दा बाहिर छ । हालसम्म अवलोकन गर्न सकिएको ब्रह्माण्डमा दुई ट्रिलियनभन्दा बढी तारापुञ्जहरू रहेको अनुमान छ ।

तारापुञ्ज के हो ?
तारापुञ्ज भनेको गुरुत्वाकर्षण बलले बाँधिएका ताराहरूको संग्रह हो । हामी रहेको तारापुञ्जको नाम आकाशगंगा अथवा मिल्की वे तारापुञ्ज हो ।

हाम्रो तारापुञ्जमा एकसय अर्बदेखि चारसय अर्ब ताराहरू रहेको अनुमान छ । आकाशगंगाको चौडाइ एक लाख प्रकाश वर्ष छ । यसरी हेर्दा यो निकै ठूलो लाग्छ तर अन्य तारापुञ्जसँग तुलना गर्ने हो भने यो ठूलो हैन । आकाशगंगाको निकटतम एन्ड्रोमेडा तारापुञ्ज दुई लाख २० हजार प्रकाश वर्ष चौडाइ छ । एक अर्काे तारापुञ्ज आईसी ११०१ को चौडाइ ४० लाख प्रकाश वर्ष छ ।

प्रकाश वर्ष के हो ?
प्रकाशले एक वर्षमा पार गर्ने दूरीलाई एक प्रकाश वर्ष भनिन्छ । प्रकाशको गति करिब तीनलाख किलोमिटर प्रतिसेकेन्ड हुन्छ । यसरी हिसाब गर्दा एक वर्षमा प्रकाशले ९.५ ट्रिलियन किलोमिटर दुरी पार गर्छ । सूर्यबाट पृथ्वी आठ प्रकाश मिनेट मात्रै टाढा छ ।

प्रोक्सिमा सेञ्चुरी कति टाढा छ ?
पृथ्वीसहित आठ ग्रह रहेको सौर्यमण्डलमा हामी बस्छौँ, हाम्रो तारा सूर्य हो । सूर्यपछि नजिक रहेको अर्काे तारा प्रोक्सिमा सेञ्चुरी पुग्न पृथ्वीबाट ४.२५ प्रकाश वर्ष लाग्छ ।

प्रकाशको गतिमा यात्रा गर्न अहिलेको फिजिक्सका अनुसार असम्भव छ । फोटोन अथवा प्रकाशको पार्टिकल बनेमा मात्रै यो गतिमा जान सकिन्छ ।

त्यसैले हालका विमानबाट यात्रा गर्ने हो भने ४.२५ प्रकाश वर्ष अथवा ३८ ट्रिलियन किलोमिटरभन्दा बढी टाढा रहेको प्रोक्सिमा सेञ्चुरी पुग्न ५० लाख वर्ष लाग्छ । प्रोक्सिमा सेञ्चुरी बस्न योग्य तारा भने हैन ।

कुनै ताराको ग्रह बस्न योग्य होला ?
एक्जोप्लानेट अर्थात् सूर्यबाहेक अन्य ताराको परिक्रमा गर्ने ग्रह । नासाको केप्लर स्पेस टेलिस्कोपको अन्वेषणका आधारमा अनुमान गर्ने हो भने हरेक तारालाई परिक्रमा गर्ने कम्तीमा एउटा ग्रह हुने गरेको देखिन्छ । हाम्रो आकाशगंगा तारापुञ्जमा अर्बाैं ताराहरू छन् र यी ताराहरूका कयौँ ट्रिलियन ग्रहहरू छन् ।

तर। केप्लर र अन्य टेलिस्कोपबाट तीन हजार ९०० भन्दाबढी एक्जोप्लानेट मात्रै पत्ता लागेका छन् । यीमध्ये धेरैजसो साना छन् र यिनीहरूमा पानी तरल रूपमा हुनसक्ने किसिमको तापक्रम छ । यसले पृथ्वीभन्दा पर कुनै किसिमको जीवनको सम्भावना हुनसक्ने तर पुष्टि हुन नसकेको सम्भावना गर्छ ।

बलियो सम्भावना भएको कुन छ ?
पृथ्वीबाट ४० प्रकाश वर्ष टाढा रहेको ट्रापिस्ट–१ तारामण्डलमा सात ग्रह छन् । पृथ्वी समान आकारका यी ग्रहहरू चट्टानी छन् । चारवटा ग्रह ह्याबिटेल अथवा बस्नयोग्य दुरीबाट आफ्नो ताराको परिक्रमा गरिरहेका छन् । ती चार ग्रहको सतहमा पानी तरल रूपमा हुनसक्ने सम्भावना छ ।

कम्प्युटर मोडलिङबाट पानी एवं बरफ हुनसक्ने ठानिएका यी ग्रह्मा वायुमण्डल, समुद्र एवं बस्नयोग्य भए नभएको संकेतहरूमा थप अन्वेषणले आउँदा वर्षमा देखाउने अपेक्षा गरिएको छ ।