काठमाडौं । नागरिकको स्वास्थ्य सेवामा राज्यको दायित्वअन्तर्गत अर्को एक महत्त्वपूर्ण निर्णय भएको छ, १४ वर्षमुनिका बालबालिकाको क्यान्सर उपचार निःशुल्क गर्ने । आइतबार स्वास्थ्य तथा जनसंख्यामन्त्री प्रदीप पौडेलले तीनवटा सरकारी अस्पतालबाट सो उपचार निःशुल्क गर्ने घोषणा गरे । 

कान्ति बाल, भक्तपुर क्यान्सर र बीपी कोइराला मेमोरियल क्यान्सर अस्पतालबाट यो सेवा निःशुल्क गर्ने मन्त्रीस्तरीय निर्णयमा उल्लेख छ । आगामी मंसिर १ गतेबाट निःशुल्क सेवा सुरु गर्ने मन्त्रालयको तयारी छ ।

लक्ष्यमा वार्षिक १५ सय बालबालिका, यस्तो छ नेपालमा बाल क्यान्सरको अवस्था 
नेपालमा हरेक वर्ष करिब १५ सय बालबालिकामा क्यान्सर देखिने गरेको छ । तर, तीमध्ये झन्डै आधा बालबालिकामा मात्रै समयमा पहिचान हुने गरेको छ ।

कान्ति बाल अस्पतालमा बर्सेनि दुई सयदेखि तीन सयजनासम्म नयाँ बिरामी थपिने गरेको तथ्यांक छ । दिगो विकास लक्ष्यअनुसार सन् २०३० सम्ममा बाल क्यान्सरबाट बाँच्ने दर ६० प्रतिशतभन्दा बढी पुर्‍याउने उल्लेख छ । हाल कान्ति बाल अस्पतालमा मात्रै यो दर ६० प्रतिशतभन्दा बढी छ । 

समग्र मुलुकको अवस्था हेर्ने हो भने यो दर औसत ४० प्रतिशतभन्दा कम छ । यसमा ढिलो उपचारमा आइपुग्ने, पहिचान भए पनि उपचार नै नगराउने तथा बीचमा उपचार छोड्नेजस्ता कारण रहेको कान्ति बाल अस्पतालका वरिष्ठ अंकोलोजिष्ट औषधि डा. सुधिर सापकोटा बताउँछन् । 

कान्तिकै तथ्यांक हेर्ने हो भने क्यान्सर पहिचान भएकामध्ये १० देखि १५ प्रतिशत बालबालिकालाई अभिभावकले उपचार नै नगरी फर्काउने गरेका छन् । 

यसरी उपचार नगराउनुमा  आर्थिक अभाव नै मुख्य कारण रहेको डा. सापकोटाको अनुभव छ । यहीकारण बाल क्यान्सरको उपचारमा चुनौती बनेको उनी बताउँछन् ।

डा. सापकोटाका अनुसार बाल क्यान्सरको समग्र उपचारमा झन्डै २५ प्रतिशत खर्च औषधिमा हुने गरेको छ ।  यसबाहेक परीक्षण र परिवारको बस्नेखाने लगायतमा पनि ठूलो खर्च हुन्छ । 

सरकारले सबै प्रकारका क्यान्सरमा प्रतिव्यक्ति एक लाख रुपैयाँसम्म उपचार खर्च छुट दिँदै आएको छ । यसबाहेक प्रदेश सरकारले ५० हजारदेखि दुई लाखसम्म थप राहत दिँदै आएका छन् । तर, यो रकम क्यान्सरका बिरामीको उपचारका लागि पर्याप्त छैन ।

आर्थिक अभावले बालबालिका मृत्युको मुखमा नपुगुन् भन्ने उद्देश्यले नै निःशुल्क उपचारको निर्णय गरिएको स्वास्थ्यमन्त्री पौडेलले बताए ।

निर्णय कार्यान्वयनको तयारी के छ ? 
बाल क्यान्सरको निःशुल्क उपचारका निम्ति कार्यविधि बनाउने स्वास्थ्य मन्त्रालयको तयारी छ । त्यसका निम्ति आगामी दुई साताभित्र प्रक्रिया अघि बढाइने मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकीले जानकारी दिए । उनका अनुसार ३५ प्रकारका औषधि निःशुल्क उपलब्ध गराउने र परीक्षण तथा अन्य उपचारबापत् अस्पताललाई शोधभर्ना रकम उपलब्ध गराउने मन्त्रालयको तयारी छ । 

प्रवक्ता बुढाथोकीका अनुसार अस्पताललाई दिइने रकम मन्त्रालयले आन्तरिक स्रोतबाट नै व्यवस्थापन गर्नेछ । यी सबै प्रक्रियाका लागि तीनवटै अस्पतालसँग आवश्यक छलफल भइसकेको छ । 

निःशुल्क उपचारसँगै नयाँ औषधि र पद्धति पनि थप्नुपर्छ 
बाल क्यान्सरको उपचारका निम्ति परीक्षणदेखि औषधिसम्मका सेवा निःशुल्क गर्ने मन्त्रालयको निर्णय नागरिकका निम्ति ठूलो राहत हुनेछ । तर, अहिलेकै उपचार पद्धति र प्रयोग भइरहेका औषधिमा मात्रै सीमित रहने हो भने क्यान्सरबाट बचाउन सकिने दर अहिलेकोभन्दा नबढ्ने विज्ञहरू बताउँछन् । 

सरकारी अस्पतालमा अहिले उपलब्ध नभएका परीक्षण र औषधि, सापोेर्टिभ केयरको औषधि प्रदान गर्न समेत सरकारको जोड हुनुपर्ने डा. सापकोटा बताउँछन् । 

“कान्तिमा अहिले उपलब्ध नभइरहेका क्यान्सरसम्बन्धी विभिन्न परीक्षण विधि, इम्युनो थेरापीका लागि चाहिने औषधि लगायतमा पनि सरकारले सोच्नुपर्छ, अहिलेकै उपचार विधि र औषधिले मात्रै बचाउने दर बढाउन गाह्रो छ,” डा. सापकोटाले बाह्रखरीसित भने । 

नेपालमा बालबालिकामा बोनम्यारो प्रत्यारोपणको स्पष्ट नीति नभएको, त्यसबारे नीति बनाउने र आवश्यक विधि भित्र्याउने विषयमा पनि मन्त्रालयको जोड हुनुपर्ने उनको भनाइ छ । 

सरकारले निःशुल्क उपलब्ध गराउन लागेका ३५ प्रकारका औषधिमा नयाँ र प्रभावकारी औषधिहरू नसमेटिएकाले त्यस्ता औषधिबारे पनि सोच्नु आवश्यक रहेको डा. सापकोटा बताउँछन् । 

डिसेम्बरदेखि ३५ प्रकारका औषधि निःशुल्क 
स्वास्थ्य मन्त्रालयले बाल क्यान्सरको उपचारमा प्रयोग हुने ३५ प्रकारका औषधि आगामी डिसेम्बरदेखि निःशुल्क उपलब्ध गराउने तयारी गरेको छ । विश्व स्वास्थ्य संगठनको ‘ग्लोबल इनिसिएटिभ फर चाइल्डहुड क्यान्सर’ (जीआईसीसी) कार्यक्रमअन्तर्गत नेपाललाई ३५ प्रकारका औषधि निःशुल्क उपलब्ध हुँदैछ । त्यसका निम्ति सन् २०२३ अप्रिलमा मन्त्रालयलसँग सम्झौता भएको थियो । 

अमेरिकाको सेन्ट ज्युड चिल्ड्रेन्स् रिसर्च हस्पिटलको सहयोगमा ती औषधि नेपाल ल्याइनेछ । जसमा रक्त क्यान्सरका विभिन्न प्रकारसहित आँखामा हुने (रेटिनोब्लास्टोमा), मस्तिष्कसम्बन्धी (न्यूरोब्लाष्टोमा) लगायतका ६ वटा क्यान्सरको केमोथेरापीमा प्रयोग अत्यावश्यक औषधि छन् । 

आगामी डिसेम्बरबाट उपलब्ध गराउनेगरी ३५ प्रकारका औषधि ल्याउने तयारी गरिएको मन्त्रालयका नीति योजना तथा अनुगमन महाशाखा प्रमुख डा. कृष्णप्रसाद पौडेलले जानकारी दिए । त्यसका निम्ति तयारी अन्तिम चरणमा रहेको उनले बताए । 

निःशुल्क औषधि कान्ति बाल अस्पताल, भरतपुर र भक्तपुर क्यान्सर अस्पतालबाट उपलब्ध गराइनेछ । ती औषधि आवश्यकताअनुसार अस्पतालमा वितरण गरिनेछ । निःशुल्क अ‍ैषधि लिन चिकित्सकको बाहेक थप कुनै सिफारिस आवश्यक पर्दैन । 

निःशुल्क औषधि र उपचार नीतिले बाल क्यान्सरको उपचार क्षेत्रमा बलियो फड्को मार्ने मन्त्रालयको विश्वास छ ।