काठमाडौं । चिकित्सकको परामर्श वा औषधोपचारमार्फत समाधान गर्नुपर्ने मात्र मानसिक समस्या हो भन्ने आमबुझाइ छ । व्यक्तिले मानसिक कारणले जीवनलाई आनन्दपूर्वक भोग्न नसक्नुलाई पनि मानसिक स्वास्थ्य समस्याका रूपमा विश्व स्वास्थ्य संगठनले व्याख्या गरेको छ ।

नेपालमा करिब २५ प्रतिशत जनसंख्या कुनै न कुनै रूपमा मानसिक हिसाबले अस्वस्थ रहेको मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञ डा. विश्वबन्धु शर्मा बताउँछन् । पछिल्लो समय घरपरिवार र विद्यालयमा नै बालबालिकामैत्री व्यवहार नहुँदा किशोरावस्थामा यो समस्या झनै बढिरहेको उनको बुझाइ छ ।

मानसिक रूपमा स्वस्थ रहन खानपान, निन्द्रा र दैनिक क्रियाकलापमा विशेष ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने डा. शर्मा बताउँछन् ।

खानपान 
मेन्टल हेल्थ साइन्सका अनुसार, मानिसलाई खुसी तथा आनन्दित बनाउन ‘सेरोटोनिन हर्मोन’को सिधा सम्बन्ध खानपानसँग हुन्छ । ९० प्रतिशत सेरोटोनिन पेट अर्थात् खानपानबाट उत्पादन हुने विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् ।

सादा खाना, मात्रा मिलाएर खानु र पेट खाली भएपछि मात्र खाने बानी गर्नाले शरीर, मस्तिष्कलाई हल्का र स्वस्थ राख्छ । डा. शर्माका अनुसार, कम प्रशोधित र प्राकृतिक खानाहरूको प्रयोगले दुवै स्वास्थ्यलाई फाइदा गर्छ ।

धेरै प्रशोधित तथा जंकफुडहरूमा पोषणको मात्रा अत्यन्तै न्यून पाइन्छ । सामान्य फलफूल, तरकारी, नट्स तथा बीउ प्रकारका खानाले मस्तिष्कलाई समेत फाइदा गर्छ ।

निद्रा 
निदाउनु शरीरलाई आराम हो भने मस्तिष्कलाई सम्पूर्ण क्रियाकलाप व्यवस्थापन गर्ने अवधि हो । डा. शर्माका अनुसार, शरीर निदाएको समयमा मस्तिष्कले आफूलाई ‘रिपेयर’ गरिरहेको हुन्छ । निन्द्राकै बेला तनाव कम गर्ने ‘एन्टी स्ट्रेस हर्मोन’हरू उत्पादन भइरहेका हुन्छन् ।

युवा उमेरमा दैनिक सातदेखि आठ घण्टा निदाउनुपर्छ । सुरुका केही घण्टा गहिरो निन्द्रा लिनुपर्छ । त्यसो हुँदा पछिल्ला प्रहरमा बेलाबेला ब्युँझिए पनि असर पर्दैन ।

एउटै समयमा सुत्ने र उड्ने बानीले मानसिक स्वास्थ्यमा फाइदा पुग्छ । सुत्नुअघि आफ्नो मनलाई प्रभाव पार्ने नकारात्मक कुराकानी गर्नु वा त्यस्ता भिडियोहरू हेर्नु वा पढ्नु हुँदैन ।

राति सुत्नुअघि खाने बानी पनि स्वस्थ निन्द्राको बाधक भएको डा. शर्मा बताउँछन् ।

दैनिक क्रियाकलाप 
चलिरहने अर्थात् मुभ गरिरहनु पनि मानसिक स्वास्थ्यका हिसाले अत्यन्तै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । शरीरमा जति कम ‘मोबिलिटी’ भयो त्यति मानसिक रूपमा फ्रेस रहन कठिन हुने उनी बताउँछन् ।

दैनिक व्यायाम र शारीरिक सक्रियताले मानसिक रूपमा पनि स्वस्थ रहन मद्दत गर्छ ।