विकासको रहरले ल्याएको विनाशको भयावह परिणाम देखिन थालेको छ । मनसुनी वर्षा सुरु हुनेबित्तिकै बाढीको कहर मच्चिएको थियो । त्यसपछि पहिरोले धेरैको ज्यान लियो । पछिल्ला दिनहरूमा पहिरोका कारण सडक क्षतविक्षत र यातायात अस्तव्यस्त हुनपुगेको छ ।

खोला र नदीहरूमा आउने बाढी पहिलेभन्दा बढी विनाशकारी हुनुमा प्रकृतिमात्र दोषी छैन । खोला, नदी किनारमा अतिक्रमण र जलाधार क्षेत्रको निर्मम दोहन अर्थात् मानवीय कारण पनि उत्तिक दोषी छ । यसमा विश्व तापक्रम वृद्धिको पनि भूमिका रहेको मानिन्छ ।

सडकहरूमा गएको पहिरो र त्यसबाट भएको क्षतिका लागि भने मूलतः मावीय क्रियाकलाप नै दोषी छ । विशेषगरी २०६३ सालपछि गाउँगाउँमा मोटर पुर्‍याउने होड नै चल्यो । यही होडले जन्माएको ‘डोजरे विकास’ विकास अहिले भयावह विध्वंशको मूल कारक बन्यो ।  

यस वर्ष मनसुनको सुरुमै भएको पहिरोजन्य विध्वंशमा प्रत्यक्ष वा परोक्षरूपमा डोजरे सडकहरूको भूमिका देखिएको छ । यस्तै गलत डिजाइन र निर्माणमा भएका अनियमितताबाट पनि सडकहरू क्षतविक्षत हुनपुगेका हुन् । आउँदा वर्षहरूमा स्थिति झन् भयावह हुने निश्चितै छ ।  

यसैगरी यातायात सेवाको नियमन र व्यवस्थापनप्रति सरकारी उदासीनताले पनि दुर्घटना थप भयावह हुनेगरेको देखिन्छ । उदाहरणका लागि चितवनको सिमलतालमा पहिरोका कारण नदीमा खसेका यात्रुवाहक बसमा सुरुमा टिकट नकाटेका कति यात्रु थिए भन्ने कुनै कागजबाटै खुल्दैन । 

यसैगरी अहिले वर्षाको पूर्वानुमान गर्ने प्रविधि अपेक्षाकृत बढी भरपर्दो भइसकेको छ । हाम्रा अधिकांश सडक कलिला पहाड खोस्रेर बनाइएकाले ठूलो पानी पर्दा पहिरोले थुनिने जोखिममा हुन्छन् । तर, यातायात सेवा सञ्चालनमा भने जोखिमअनुसार हेरफेर गरिँदैन ।

अधिकांश विध्वंश मूलतः मानवीय त्रुटि र कमजोरीका कारण भएकाले राज्य संवेदनशील हुने हो भने रोक्नै नसके पनि क्षति कम गर्न सकिन्छ । विकाससम्बन्धी धारणामा परिवर्तन गरी वातावरणीय सुरक्षालाई प्राथमिकता दिने नीति अभ्यासमै अपनाउनु सम्भवतः  यसमा पहिलो कदम हुनसक्छ । 

आफ्नो गाउँमा मोटर पुगोस् भन्ने चाहनालाई अन्यथा ठान्नु न्यायोचित हुँदैन । तर, यस्तो जनचाहना पूरा गर्दा अहिले जसरी प्रविधिक र वातावरणीय पक्षको उपेक्षा गरिनु आत्मघाती हुन्छ ।  यसैले  राज्यले नै यथासम्भव सबै गाउँसम्म सडक पुर्‍याउने योजना बनाउनुपर्छ । 

 सडक निर्माण जटिल प्राविधिक काम हो भने वातावरणीय मापदण्ड पालना गर्नु पनि उत्तिकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ । जनताको रहर पूरा गर्नैका लागि अधिकांश स्थानीयतहले अपनाउने गरेको ‘डोजर ड्राइवर इन्जिनियरिङ’लाई पूरै बन्देज लगाउनु पनि उत्तिकै आवश्यक देखिन्छ ।

साथै, राजमार्गहरूको विस्तारको साटो नयाँ बाटो खोल्ने विकल्पमा पनि गम्भीर हुनु आवश्यक छ । पहाडी क्षेत्रमा एउटै फराकिलो भन्दा धेरैवटा वैकल्पिक सडकहरू बनाउनु बुद्धिमानी हुने देखिन्छ । अहिले त एउटा बाटो बन्द हुनेबित्तिकै आपूर्ति शृङ्खला नै बन्द हुनपुग्छ । 

उदाहरणका लागि बल्लबल्ल स्थिर हुँदैगरेको मुगलिङ-नारायणघाट सडक विस्तारका नाममा खोस्रेर खलबल्याउनुको साटो पारिपट्टि अर्को सडक बनाएको भए रणनीतिक दृष्टिबाट पनि उचित हुन्थ्यो । यस्तै पहिरोको जोखिमको विस्तृत अध्ययन गरी रोकथामका उपाय बेलैमा अपनाउनुपर्थ्यो । 

अहिले बनाइएकामध्ये अधिकांश डोजरे सडक इन्जिनियरिङका दृष्टिमा सवारी चलाउनै अनुपयुक्त मानिन्छन् । तर, तिनलाई बन्द गरेर पनि समस्या समाधान हुँदैन । यसैले अहिलेका डोजरे सडकको प्राविधिक अध्ययन गरेर तिनलाई पहिरो नियन्त्रण हुनेगरी वातावरणमैत्री बनाउन प्राथमिकता दिनुपर्छ ।

प्राविधिक र वातावरणीय मापदण्ड पूरा हुँदै नहुने सडक भने बन्दै गर्नुपर्छ । सिमलतालको पहिरोको मूल कारण मुगलिङ-नारायणघाट सडकमाथि बनाइएका डोजरे सडकहरू हुनसक्छन् । ठूला राजमार्ग बिगार्नेगरी बनाइएका सडक र खनिएका खानीबन्द गर्न  पनि ढिलाउनु हुँदैन ।  

राज्यका तीनै तहका शासकहरू अहिलेजस्तै डोजरे विकासमा अल्झिने हो भने आउँदा दिनमा झन् भयावह विपत्ति भोग्नुपर्ने विश्चित छ । अहिलेकै अवस्था रहिरहेमा डोजरे सडकमात्रै होइन ठूला राजमार्ग पनि धेरै समय नटिक्ने जोखिम बढ्दै जाने निश्चित प्रायः देखिन्छ ।