हुँदैन नभेटुन्जेलसम्म सम्बन्ध कसैसँग । हुँदैन सरोकार पनि कुनै । रहँदैन भेटे पनि अर्थ । हुँदैजान्छ जोडघटाउ सम्पर्कमा आएपछि नै । हँुदैजान्छ हिसाबकिताबमा जोड घटाउ । हुन्छन् सम्बन्ध यस्ता पनि । नजिकै लाग्छ टाढा भएर पनि । भेटिसकेजस्तो लाग्छ भेटै नहुँदा पनि । चिनिसकेजस्तो लाग्छ चिन्दै नचिन्दा पनि । हुन् सबै अनुभव र अनुभूतिका कुरा । हुन् मनका कुरा । हुन् इमान्दारी र आदर्शका कुरा पनि ।

भएको थियो सम्बन्ध त्यस्तै परशु प्रधानसँग । हुनुहुन्थ्यो नभेटेरै चिनेको साहित्यकार । भएको परिचय अक्षरका माध्यमबाट । भोजपुरको उहाँ । ललितपुरको म । टाढा भूगोलले कता हो कता । नजिक भावनाले नजिकिएकाभन्दा बढी । लाग्छ यस्तै मलाई ।

छन् पाठक असङ्ख्य उहाँका सिर्जनाका । भएँ एकजना म पनि । नआउँदै धर्तीमा म । छापिसकेको थियो कथा उहाँको ‘मेरो कोठाको आँखाबाट’ । बनिसकेका थिए अक्षरका चित्रहरु । न फुट्दै मेरा आवाज । जानेदेखि नै पढ्न साहित्यिक अक्षर । परेको थियो गहिरो प्रभाव कथाक्षरको शक्तिले उहाँको ।

भनेको त्यसैले नभेटेरै चिनेको कथाकार परशु दाइ । नदेखेरै श्रध्दा गरेको स्रष्टा । शिरनत गर्दा ठाडो भएजस्तो लाग्छ आफ्नै । गर्दा सम्मान उहाँलाई । लगाएजस्तो लाग्छ माला आप्mनै घाँटीमा ।

बनाएको छ सिर्जनशील भोजपुरको पानीले धेरैलाई । छन् धेरैजना स्रष्टा भोजपुरकै । छन् स्थापित पनि त्यत्तिकै । छन् गतिलो स्थानमा पनि त्यत्तिकै । बनाउनुभएको छ धनी नेपाली कथालाई परशु प्रधानले । रहेछ गज्जब पानी पिखुवाको । बनाएका छन् स्रष्टा एकै घरका पनि धेरैजना ।

लेख्नुभएको छ धेरै परशु प्रधानले । सक्नुभएको होला अक्षरमा नै ड्रमका ड्रम मसी । सक्नुभएको होला लेखेर कति टन कागज । नपाइने हिसाब हो यो कोहीसँग पनि ।

बाँडिनुभएको छ विधाका हिसाबले पनि धेरैमा । कथाको भने बन्नुभएको छ सिङ्गो देश नै । बनाउनुभएको छ बालकथालाई प्रौढ । बनाउनुभएको छ उपन्यासको आफ्नै ठाउँ । गर्नुभएको छ रचनागर्भको उत्खनन् । निबन्ध, समीक्षा, समालोचना । बग्न सक्नुहुन्छ अक्षर भएर जे लेख्दा पनि सजिलै । अधिपत्य भने कथाको नै छ परशु प्रधानको नाममा ।

हो पनि उहाँ नै । कथालाई आधुनिक बनाउने । बलियो बनाउने पनि उहाँ नै । होलान् अरू केही परशु प्रधानहरू पनि । कथाको कीर्तिमान छ उहाँकै । झण्डै तीन सय कथा लेख्नेको । सङ्ग्रहको पनि कीर्तिमान नै ।

पुग्दैन उहाँलाई भनेर कथाकार मात्रै त्यही पनि । हुन्छ कन्जुस्याइँ गरेकोजस्तो । भन्नुपर्छ आख्यानपुरुष नै सिद्धहस्त । हुँदैनन् कथामा उहाँका कथा मात्रै । जीवन त हुन्छ नै । हुन्छ त्यसभित्र ढुकढुकिने ढुकढुकी पनि । गाउँको भए पनि । सहरको भए पनि । गरिबको भए पनि । धनीको भए पनि । छ कथाकला सबैलाई चित्रका रूपमा उतार्नसक्ने । नारी पुरुष जसका भए पनि । हुन्छ शक्ति हृदयमा सुरक्षित बस्नसक्ने ।

छ क्षमता अद्भूत । बनाउन विषयवस्तु । घटना, पात्र र जीवनशैलीमा पनि । विषयअनुसार पात्र । पात्रअनुसारको परिवेश । उतार्नुहुन्छ पीडा, चाहना, गुम्फनलाई सजीव रूपमा । होइन त्यत्तिकै बस्नसक्नुभएकोे मनमनमा परशु प्रधान ।

बनाउनुहुन्छ कथालाई पाठकसँग हुनसम्मको नजिक । पढ्दै जाँदा कथा । बन्दै गएजस्तो हुन्छ आफैं पात्र । हुन्छ अनुभूति भेटेजस्तै पात्रसँग । कुरा गरेजस्तो कानैमा आएर पात्रले । राख्नुहुन्छ सामथ्र्य शक्ति कथामा ।

हुनुहुन्छ थकाइ नमार्ने कथाकार । हुनुहुन्छ निरन्तरयात्री । सुरु गरेपछिको सिर्जनायात्रामा । हुनुभएको छैन विचलित कहिल्यै । जीवनको जस्तै उकालीओरालीमा पनि । ठान्नुहुन्छ धर्म नै लेखन कर्मलाई । नहोलान् धेरै नरोक्ने कलमलाई कहिल्यै । दुःख हुँदा पनि । सुख हुँदा पनि । पदमा हुँदा पनि । पावरमा हुँदा पनि । बैँसमा पनि । बूढ्यौलीमा पनि । 

मार्न दिनुहुन्न थकाइ कलमलाई कहिल्यै । न गर्नुहुन्छ आराम नै । हो परशु प्रधान हुनुको अर्थ पनि यही । हो विशेषता पनि यही । भइसकेको छ सिर्जनाका वर्ष छ दशकको । भएर सधैँ उर्जावान । होइन यो निरन्तरता सामान्य । समर्पण सिर्जनामा साठी वर्षभन्दा बढीको । होइन कुनै किसिमले पनि सामान्य । हो असामान्य र हो महाविशेष नै ।

तपस्याजस्तै ऋषिमुनिको । पढेजस्तै पुराणमा परशु प्रधान । भए होलान् जीवनमा कतिकति विकटयात्रा । भए होलान् कति निकटयात्रा पनि । भए पनि सहज असहजयात्रा । लिनुभएको छैन साथ कहिल्यै विश्रामको । बन्नुभएको छ कथाकार अविश्रान्त ।

बगिरहने पानीजस्तै निरन्तर । साधनाले सिर्जनाको नदीमा । परशुराम श्रेष्ठबाट बन्नुभयो परशु प्रधान । देखेर दार्जिलिङका प्रधानहरू । अझ बढीचाहिँ पारसमणि प्रधान । माघको तीस गते जन्मनुभयो भोजपुरमा । साल थियो दुई हजारको । गर्नुभयो काम सुरुमा राससमा । पुर्याउने समाचार घरघरमा । बन्नुभो लाइब्रेरियन त्यसपछि । महिनाको साढे दुई रुपियाँको तलबमा ।

आउनुभो झापामा तेइस सालमा । भएको थियो देशव्यापी साहित्य सम्मेलन । भयो भेट केदारमान व्यथितसँग । आउनुभो काठमाडौं र खानुभो जागिर साझा प्रकाशनमा । खानुभो सरकारी जागिर भने छब्बीस सालमा । होइन पुगेको परशु दाइका कथा भोजपुर बजारबाट काठमाडौंसम्म मात्र । होइन खरीको बोटनजिकै बनेको, बानेश्वरको घरसम्म मात्र । पुगेको छ हिमाल, पहाड, तराईका घरघरसम्म नै । पुगेको छ विद्यालय, विश्वविद्यालय र पुस्तकालयहरूमा । पुगेको छ सजिलै अक्षर पुग्नसक्ने सबै ठाउँमा । छैन होला नपुगेको कुनै ठाउँ ।

होइन कुरा देशको मात्र । पुग्नुभएको छ परशु दाइ नेपाली पुगेका सयौँ देशमा । पुग्नुभएको छ सम्भावनाभन्दा धेरै टाढा पनि । पुग्नुभएको छ अक्षरै भएर पुग्न सक्नेजतिका मनमनमा ।

हुँदैन सजिलो पस्न पाठकको मनमा । जानेकै हुन्छन् आँखाले देखिने सत्य सबैले । हुन्छन् जीवनका पत्रेचट्टानजस्ता कथाव्यथा । हुन्छन् भोगाइका क्षणहरू नदेखिने गरी । हुँदैन सजिलो नजिकिएर केलाउन पत्रपत्रमा । सक्नुभयो परशु दाइले भने आत्मसात् गराउन अरूलाई । हुनुहुन्छ यसमा पनि जादूगरजस्तै उहाँ ।

सक्नुहुन्छ सहजरूपमा नदेखिने मान्छेका दुःख देखाउन । सक्नुहुन्छ लुकाएरै चाहनालाई देखाउन । सक्नुहुन्छ अभावलाई महसुस गराउन । प्रेमलाई आत्मसात् गराउन । नभनिकन यौनलाई प्रकट गर्न । सक्नुहुन्छ बुन्न कुण्ठालाई सौन्दर्यले । सक्नुहुन्छ सुनाउन हृदयको ढुकढुकी । भने पनि होइन यौन कथाकार मात्रै । छन् कथाहरू सामाजिक र आञ्चलिक पनि । सांस्कृतिक र राजनीतिक पनि ।

हुनुहुन्छ त्यसै पनि नेपाली साहित्यको शिखरमा । साहित्यको इतिहास निमार्णकर्ता पनि । हुनुहुन्छ अभियन्ता पनि कतिपय अभियानका । होइन लेख्नु मात्र ठूलो कुरा । राम्रो लेख्दा मात्र हुन्छ ठूलो काम । होइन विशिष्टता राम्रो लेख्नु मात्र पनि । लेखनीबाट नयाँ कुराको परिचय स्थापित गर्र्दा हुन्छ विशेष । परशु दाइ होइन थरले मात्र प्रधान । हुनुहुन्छ कामले पनि प्रधान नै ।

गर्नुभो प्रयोग सिर्जनामा । शृङ्खलाबद्ध कथा ‘सीताहरू’ बाट । रचनाको गोप्यता भङ्ग गर्नुभयो ‘रचनागर्भ’ बाट । गर्नुभो कथोपन्यास पनि । होइन साहित्यमा मात्र । गर्नुभएको छ विद्रोह व्यवहारमा पनि । गर्नुहुन्छ आँट जेमा पनि । नआउँदै मुलुकी ऐन । गर्नुभो विवाह प्रेम गरेरै उपाध्याय ब्राम्हणकी छोरीसँग । गर्नुभो सामाजिक परिवर्तनको उद्घोष । हुनैसक्दैन काम क्रान्तिकारी योभन्दा बढी ।

गराउनुभो सङ्गठित लेखकहरुलाई सहकारी भावनामा । हुनुभएपछि निवृक्त जागिरबाट बाउन्नमा । बनाउनुभो वाणी प्रकाशन सफल विराटनगरमा । बनिसकेको थियो कुनै समय तीर्थस्थलजस्तै । राजधानीजस्तै लेखककविहरूको । गिज्याएजस्तै हुन्थ्यो सरकारी संस्थाहरूलाई । हुन्थ्यो कार्यक्रम निरन्तर । भइहन्थे प्रकाशन । थिए पुरस्कारहरू पनि त्यत्तिकै ।

बन्नुभएन साहित्य र कथाको मात्र परशु प्रधान । बन्नुभयो नवीन चिन्तक पनि । साहित्यिक सङ्गठक र कुशल व्यवस्थापक पनि । उत्प्रेरक नवपुस्ताका लागि पनि ।

बनाउँछ कीर्तिमान अन्य क्षेत्रमा नयाँ काम र नवीन सोचले । होला कहाँ राखिएको अभिलेख ? कायम गर्नुभएको अभिलेख परशु प्रधानले ? बनेको छ भने विश्व कीर्तिमान सर्वोच्च शिखरमा । भारी बोकेर जानेहरू पनि । हुन्छन् चर्चित शिरमा पुगेपछि सगरमाथाको । हुन्छन् अन्य क्षेत्रमा पनि त्यस्तै । नभएका किन होला साहित्यमा मात्रै ? होइन पक्कै कामै नलाग्ने र कामै नभएकाहरूको मात्र क्षेत्र । होइन फुर्सद भएकाहरू मात्र लाग्ने क्षेत्र पनि । सोचिन्छ भने त्यसरी समाजमा । होइन गरिव चिन्तन मात्र त्यस्तो । हो महागरिव सोच पनि । सुख्खै छैन परिवर्त नगरेर यसलाई ।

भइसकेका छन् साहित्यकार नै देशका प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरू । मूख्यसचिव र सचिवहरू । प्रहरी र सेनाका प्रमुखहरू । न्याय, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषिमा पनि भएका छन् उपल्ला दर्जाकाहरू । छन् त्यत्तिकै उद्योगपति, व्यापारीहरू पनि । राखिँदैन किन चासो मात्र साहित्यमा ? किन नबनेको होला सगरमाथा साहित्यको ? किन नबनेको होला कीर्तिमान साहित्यमा ? किन बन्नसकेको छैन साहित्य अरूका लागि पनि ?

हुन्थ्यो भने होइन परशु प्रधान मात्र । छन् बनिसकेका धेरै परशु प्रधानहरू । चुमेका छन् पाइतालाले कीर्तिका शिखरहरू । कृतिका शिखरहरू पनि । हुन्छन् सबैका लक्ष्य सगरमाथा नै । सिर्जन कर्म र सिर्जन धर्ममा लाग्नेका । हुुँदैन सबैका लागि सम्भव । हुँदैन इच्छा र उद्धेश्यले मात्र । मोडिएका छन् कतिका पाइताला बिचमै । आँटै गरेर गएकाहरू पनि । पुगेका छन् कोहीकोही । होलान् केही माथिसम्म पुगेकाहरू पनि । बनाएका छन् अन्तिम शिविर त्यसैलाई । कम छन् साहित्यशिखर आरोहण गर्नेहरू । पर्नुहुन्छ कममध्येको कममा पनि परशु प्रधान सबैभन्दा अगाडि ।

हुँदैन सजिलो साहित्यको शिखरमा पुग्नलाई पनि । पुगिहाल्दा पनि हुन्छ गाह्रो टिकिरहनलाई । होइन यो क्षेत्र हुने रहरले । हुनसक्ला आवधिक रूपमा धनले र शक्तिले मात्र । पुगेका छन् जोजो अहिलेसम्म । छन् सबै साधनाको प्रतिवद्धताले मात्र । होइन पुग्नुभएको त्यत्तिकै परशु प्रधान पनि । पुर्याएको हो साधना साठी वर्षले । छैन सजिलो बन्नलाई त्यत्तिकै अक्षरको सगरमाथा । बन्न सक्दैनन् परशु प्रधानहरू पनि पटकपटक ।

हुनुहुन्न बेइमान सिर्जनामा । हुनुहुन्न खुराफाती पनि यथार्थमा । बोल्नुहुन्छ त्यही जे लाग्छ उहाँलाई । भन्नुहुन्छ देखिएजस्तै । देख्नुहुन्न फरक अरूले जसरी देखाए पनि । सुनेजस्तै खोजी गर्नुहुन्छ सत्यको । लगाउनुहुन्न पङ्खा अरूका कुरामा । ठान्नुहुन्छ सही भोगिएकोलाई नै । बहकिनुहुन्न अरूले भरेको पूmलबुट्टामा । गर्नुहुन्न कृत्तिमताको कुनै रङमा पनि । फेर्नुहुन्न रूप बादलको आकारजस्तै । भड्किनुहुन्न भ्रममा । हुनुहुन्छ प्रष्ट आप्mनो लागि र अरूका लागि पनि । नगर्ने हुनुभएकैले हो दायाँबायाँको हिसाबकिताबको ।

सक्नुभएजस्तो लाग्दैन रमाउन । गाएर मात्र अरूका भजन । भन्नुहुन्छ त्यसैले देखिएजस्तै गरेर । सुनिएजस्तै र भोगिएजस्तै गरेर । चुक्नुभएजस्तो लाग्दैन इमानमा कहिल्यै । सत्यलाई सत्य भन्न र गलतलाई गलत भन्न । जानुभएकोे छैन त्यही भएर कुनै मण्डलीमा छमछमी नाच्नलाई । चाल्नुभएको छैन अरूको तालमा आप्mना गोडाहरू । थाप्नुभएको छैन आशीर्वाद नबनेको मूर्तिलाई पूजा गरेर । छोड्नुभएको छैन आप्mनो कर्म । गर्नुहुन्छ विश्वास पूरै आप्mनो लेखनमा । हो बनेको त्यसैले आफ्नोपन । हो यही नै परशु प्रधानपन ।

जेजे भने पनि । प्रजातन्त्र, गणतन्त्र । समाजवाद, जनताको वाद । बढेको छैन अगाडि चाकडीवाद र चाकडीतन्त्रभन्दा । घटेको छैन बेइमानी, बदमासी र स्वार्थीपनमा । नगर्नु भएरै होला नमोलेर हात । नगर्नु भएर होला चाकडी र चाप्लुसी । नपुग्नुभएको होला कमलादी भवन । हुनुभएकैले होला स्वाभिमान । चिन्न नसकेको कमलादी पठाउनेहरूले । कस्तो लाज पनि लजाउने कुरा । छैन गरिमा पनि हुनुपर्ने जति । छन् भित्रिनेहरू नारा लगाउनेहरू नै । उचाइ नपुगेर टोपी लगाउनेहरू नै ।

पुग्न दिइएको छैन पस्न ढोकाबाट परशु प्रधानलाई । परशु दाइजस्तै अरू परशु प्रधानहरूलाई पनि । हुँदैन केही नलगाएर कमलादीको कोट । भएका के नै छन् लगाउनेहरू पनि । भएको छ मात्र जागिर । अग्लो छ उचाइ हुनसम्मको परशु प्रधानको । कोटमा ब्याच भिर्नेहरूको भन्दा धेरै धेरैमाथि । माथि छ सिर्जनाको प्रतिष्ठा । बेइमानी हो यो प्राज्ञिक क्षेत्रको । हो बेइजती पनि । आउला नि हिसाबकिताब गर्ने कुनै दिन पनि ।

गरिरहे पनि सम्मान साहित्य र समाजले । अटाउनुुहुन्न किन परशु प्रधान ? अटाउनै पर्ने ठाउँहरूमा पनि । होइन एक्लो उहाँ मात्रै । छन् धेरै अटाउन नसकेकाहरू । बढ्दै गए यस्तै परम्परा । बढ्दै गए परशु प्रधानजस्ता स्वाभिमानी स्रष्टाहरू । देखिएला कस्ता अनुहारहरू भोलि देखिने नेपाली साहित्यको ऐनामा ? 

(रोदनको निबन्धकृति ‘अभिवन्द्य’बाट)