आख्यानकार परशु प्रधानको पार्थिव देह आँगनमा थियो । चिरनिद्रामा रहनुभएका उहाँप्रति श्रद्धापुष्प अर्पण गर्दै थिए, साहित्यकार र अरू आगन्तुक ।

पवन आलोक, विधान आचार्य, चेतनाथ कँडेल, किशोर पहाडी, शेखर खरेलसहितका हामी एक छेउमा थियौँ । पवन आलोकले भन्नुभयो, ‘परशु दाइ मेरा लागि प्रेरणाको स्रोत हुनुहुन्थ्यो । साहित्यमा मेरा गुरु हुनुहुन्थ्यो । अभिभावक हुनुहुन्थ्यो । उहाँकै प्रेरणाले आज म साहित्यमा छु ।’

पवन आलोकझैँ अरू पनि थिए, जो आख्यानशिल्पी परशु प्रधानबाट अभिप्रेरित थिए । उहाँकै प्रेरणा र हौसलाले साहित्यमा निरन्तर लागिरहनेहरू अझै छन् ।

मेरा मित्र साहित्यकार श्रीओम श्रेष्ठ ‘रोदन’ले पनि बेलाबेलामा भन्दै आएका छन्, ‘परशु दाइकै प्रेरणाले धेरैले कथा लेख्न थालेका हुन् ।

०००

निकैपछि मात्र उहाँसँग भेट्ने मौका पाएँ । कथा लेखेर छापिएकै समयमा उहाँजस्ता प्रेरक व्यक्ति भेट्न पाएको भए कथायात्रामा लाग्न सायद मलाई पनि हुटहुटी जाग्थ्यो होला । उहाँले झैँ उत्प्रेरणा दिएर डोर्‍याउने एकजना कोही भइदिए औँला समाएरै भए पनि ताते गर्न सकिन्थ्यो, कथा लेखनमा । उहाँसँग त्यस बेला भेट भएन, न त अरू नै कोही भेटिए ।

मैले लेखेको एउटा सानो आकारको कथा ०४९ साल जेठमा गोरखापत्रको शनिबारीय परिशिष्टाङ्कमा छापियो । छापियो मात्र, अरू खासै केही भएन ! यतातिर कसैको नजर गएन । कसैको दृष्टि नपरेपछि र कसैले नहौस्याएपछि मैले पनि कथा लेख्नतिर ध्यान दिइनँ ।

ठिक त्यसै बेला मैले उत्प्रेरणाका अथाह स्रोत, नेपाली कथासाहित्यका एक मूर्धन्य व्यक्तित्व परशु प्रधानसँग भेट्न पाएको भए, उहाँका टिप्पणी सुन्न पाएको भए सायद केही हुन्थ्यो कि ! नहुन पनि सक्थ्यो ।

उहाँको नजरमा त्यो कथा परेको भए र सानिध्यमा पुग्न सकेको भए मैले पनि मूर्धन्य कथाशिल्पीबाट उत्प्रेरणा पाउने थिएँ होला । माया पाउने थिएँ होला । आफ्नो लेखनलाई माझ्न सक्ने थिएँ होला । यो मेरो तर्कना हो । अनुमान हो ।

कथा लेखे पनि नलेखे पनि अथवा अरू विधामा कलम चलाए पनि उहाँको प्रेरकदृष्टि ममा परिरहन्थ्यो होला ! तर, त्यो सौभाग्य मलाई जुरेन ।

२०४९ जेठमा कथा छापियो, २०६९ मा उहाँसँग मेरो पहिलो भेट भयो । कथा छापिएको करिब २० वर्षपछि । त्यसअघि उहाँसँग कतै भेट भएको सम्झना छैन । पत्रकारिता कर्ममा हिँडिरहे पनि उहाँसँग भेट्न दुई दशकको समय लाग्यो मलाई । यसबीच मैले आफैँले लेखेको कथा ‘हर्के’लाई बिर्सिसकेको थिएँ ।

०००

एक दिन आख्यानशिल्पी परशु प्रधान एउटा कार्यक्रममा भेटिनुभयो । सायद कथाकार गोविन्द गिरी प्रेरणाको कथासंग्रह ‘गन्तव्य गणबहाल’को विमोचन थियो त्यस दिन ।

मनै छुने कथा लेख्ने शब्दशिल्पीलाई अभिवादन गरेँ । आफ्नो परिचय दिएँ । हिमालय टाइम्स दैनिकसँगै तिनताक एउटा एफएम रेडियोमा साहित्यिक कार्यक्रम सञ्चालन गर्थेँ । रेडियो कुराकानीका निम्ति उहाँसँग अनुमति मागेँ । उहाँले सहज भावमा भन्नुभयो– हुन्छ ।

मोबाइलमा भ्वाइस रेकर्डिङ हुन्थ्यो । मोबाइलमै रेकर्ड गर्ने गरी उहाँसँग कुराकानी थालेँ । रेडियोमा बोलाउँदा समय लाग्ने भएकाले कतिपयसँग प्रायः मोबाइलमै वार्ता रेकर्ड गर्थेँ ।

त्यहीँको एउटा सुनसान कुनामा हामी बस्यौँ । सुरुमा भोजपुरकै प्रसंग चल्यो । भोजपुर उहाँको जन्मथलो । साहित्यिक कर्मको प्रारम्भविन्दु । जीवनका अनेक आरोह–अवरोह व्यहोरेको थातथलो । स्वाभाविक थियो, भोजपुरबारे चर्चा हुनु ।

उहाँले सम्झिनुभयो त्यहाँ बारम्बार हुने साहित्यिक गोष्ठीलाई । १६ वर्षको उमेरमै कविता लेख्न थाल्नुभएका प्रधानले नाम लिनुभयो, मेघराज मञ्जुल, गणेश रसिक, हिरण्य भोजपुरे, शैलेन्द्र साकार, कृष्ण जोशी, प्रदीप नेपालहरूको । सबै एक से एक दिग्गज व्यक्तित्व आ–आफ्नो क्षेत्रका । चेतना र चिन्तनका दृष्टिकोणले ६५/७० वर्षअघि पनि भोजपुरबजार कति अगाडि थियो भन्ने देखाउँथ्यो उहाँको अभिव्यक्तिले ।

त्यस बेला भोजपुर आउजाउ गर्न कठिन थियो होला । धरान, विराटनगर झर्नै साता दिन लाग्थ्यो होला ! तर, स्थानीय युवामा साहित्यिक, सांस्कृतिक जागरण थियो । त्यसैले त कोही साहित्यमा, कोही गीत–संगीतमा चम्किला नक्षत्र भई झुल्किए ।

लेखनको प्रारम्भ कविताबाट गर्नुभएका उहाँले त्यसताका दैनिक २०/२५ मुक्तक लेख्ने गरेको प्रसंग सुनाउनुभएको थियो । एउटा कविताका केही हरफ उहाँले सुनाउनुभयो–
तिमीले छोएर मात्र पुग्दैन मलाई
माया आँखामा आएर बिझाउन पनि सक्छ 
अनि, त्यो लहरझैँ फेरि
किनारामा फर्किन पनि सक्छ ।

सुरुआतमा उहाँले पनि प्रेमभावका कविताहरू नै लेख्नुभयो । युवावयको उक्लँदो उमेरमा प्रेमभावका कविता सिर्जना गरिनु अस्वाभाविक होइन । आज पनि टिनेजमा प्रेम कविता कोर्नेहरू प्रशस्त भेटिन्छन् ।

त्यसपछि उहाँले आख्यानसाहित्यलाई आफ्नो रोडम्याप बनाउनुभयो । एउटा उमेरमा कविता लेखनले गति लिए पनि भोलिका दिनमा आख्यानले नै उचाइ दिनेछ भन्ने सायद उहाँको छैटौँ इन्द्रियले इंगित गर्‍यो । र, भयो पनि त्यस्तै ।

परशु प्रधानले कथा लेख्न थाल्नुभयो । त्यही कथाले उहाँलाई आख्यानशिल्पीका रूपमा स्थापित गर्‍यो । एउटा कुरा निश्चित छ, चिरकाल उहाँका आख्यानले नेपाली भाषासाहित्यका पाठकलाई आफूतिर आकर्षित गरिरहनेछ ।

यहाँ बाह्रखरी कथासँगको एउटा प्रसंग जोड्नु सान्दर्भिक होला । बाह्रखरी कथाको पहिलो संस्करणको थालनीमा थियौँ हामी । कथाकारिता र प्रतियोगिताका विषयमा केही सर्जकसँग भिडियो वार्ता गर्दै थियौँ ।

यसैक्रममा हामी आख्यानकार प्रधानको घरमा पुग्यौँ । दुईचार मिनेट कुरा भयो । उहाँले कथा प्रतियोगितामा भाग लिएर पुरस्कृत भएकै कारण आफू भोजपुरबाट काठमाडौं आएको, राजधानी आएर सरकारी जागिर खाएको बताउनुभयो । उहाँले कवि साहित्यकार केदारमान व्यथितको हौसला र प्रेरणाले आफू आजको अवस्थासम्म आइपुगेको सगर्व सुनाउनुभयो । अग्रजको उत्प्रेरणाले सर्जकलाई अगाडि बढ्न कतिको सहज हुन्छ भन्ने यसैबाट थाहा हुन्छ ।

यतिखेर म सोचिरहेको छु– मैले समयमा नै उहाँलाई किन भेटिनँ, उहाँको सानिध्यमा किन गइनँ !

०००

रेडियोका निम्ति वार्ता गर्ने क्रममा केही विषय उठान गरियो । मैले जीवन के हो भनेर जान्न चाहेँ, किनभने उहाँका कथामा आममानिसको जीवन कोरिएको छ । कतिपय कथा पढ्दा त मेरो पिताजीले भोगेका सन्दर्भ सम्झेको थिएँ । अर्थात्, आममानिसको जीवनकथा उहाँका कथामा भेटिन्छ ।

त्यस बेला उहाँले स्पष्ट भन्नुभएको थियो, ‘जीवन भ्रम हो । हामी भ्रममा बाँचिरहेका छौँ । केही राम्रो गरिएको छ भने पछिसम्म केही रहला पनि । हैन भने सारा जिन्दगी भ्रम मात्रै त हो ! मलाई लाग्छ, कसैले पनि यो भ्रम तोड्न सक्दैन ।

जीवनप्रतिको उहाँको दार्शनिक दृष्टिकोण सुनेर मौन भएको थिएँ । जीवन, जगत्, समाज र संवेदनाले भरिएका उहाँका कथाले आममानिसलाई कसरी आफूतिर तान्छ भन्ने सोचिरहेको थिएँ म ।

त्यसपछि सोधेँ, ‘साहित्यमा पनि भ्रम छ ?’ उहाँले भन्नुभएको थियो, ‘साहित्यमा पनि भ्रम छ । साहित्यमा विम्ब, मिथकहरू धेरै छन् । कथाहरू त अहिले बुझ्न गाह्रो हुँदै गइरहेको छ ।’

‘यो क्लिष्टता किन त ?’ सबैलाई सधैँ ऊर्जा दिने आख्यानशिल्पी प्रधानले भन्नुभएको थियो, ‘अहिलेको समयको माग हो यो । समयले त्यही मागिरहेको छ । अर्को कुरा, अहिलेको जिन्दगी नै क्लिष्ट हुँदै गइरहेको छ । जिन्दगी गहिरो हुँदै गइरहेको छ । अब त जुन लेखकलाई जनताले मन पराए, ती माथि उक्लिए । जसलाई मन पराइएन, तिनको कुरै भएन । त्यसैले आजको समयमा सिर्जना र कृति दुवै राम्रो हुनुपर्छ, किनभने आजको युग बौद्धिक पनि छ । जटिल पनि छ ।’

त्यस दिन धेरै लामो वार्ता गरिएन । यस्तै १५/२० मिनेटजति कुराकानी भएको थियो ।

त्यसपछि उहाँसँग एकदुई कार्यक्रममा भेट भए पनि खासै कुराकानी भएन । पछि छोटो कुराकानी भयो, त्यही बाह्रखरी कथाको सिलसिलामा । उप्रान्त कुराकानीको अवसर जुरेन ।

मलाई लाग्छ, आख्यानकार परशु प्रधानसँग कुराकानी गर्न गाह्रो छैन । उहाँका कथाभित्र पस्ने हो भने ठाउँठाउँमा उहाँसँग संवाद गरिरहेको अनुभूति गर्न सकिन्छ ।

‘जीवन भ्रम हो’ भन्नुहुन्थ्यो प्रयोगधर्मी कथाशिल्पी प्रधान । जीवन भ्रम होला, सत्य के हो भने परशु प्रधानका अनगिन्ती कथाहरूमा हामीले जहिल्यै उहाँलाई पाउन सक्छौँ । उहाँले कोर्नुभएका अक्षर र शब्दहरू पढेर उहाँसँगको निकटता महसुस गर्न सक्छौँ । अर्थात्, जीवन भ्रम भए पनि साहित्यमा उहाँ युगयुगान्तर अमर रहनुहुनेछ, सत्य यही हो । हार्दिक श्रद्धासुमन आख्यानशिल्पी परशु प्रधानप्रति ।