काठमाडौं । नेपालमा सामाजिक सञ्जाल टिकटकमाथिको प्रतिबन्धले सांगीतिक उद्योगमा कस्तो प्रभाव परेको छ ? टिकटक बन्द भएसँगै ढिलो ‘नोटिस’ हुने गीत र म्युजिक भिडियो मेकिङमै प्रभाव परेको कलाकारहरूको भनाइ छ । हल्ला भएजस्तो नकारात्मक प्रभाव भने नपरेको डिजिटल कन्टेन्ट म्यानेजरहरूको दाबी छ ।

गायक प्रकाश सपूत विशेष गरी ‘स्लो प्याटन’का गीत टिकटक बन्दसँगै मारमा परेको बताउँछन् । टिकटकबाट ढिलो नोटिस हुने गीत चल्ने गरेको प्रकाशको अनुभव छ ।

“ढिलोढिलो जाने गीतलाई टिकटकले सहयोग गरेको थियो । कतिपय पुराना गीत पनि टिकटक आएसँगै पुनः हिट पनि भएका थिए,” प्रकाश भन्छन्, “टिकटकले स्रोताको दायरा फराकिलो बनाएको थियो । कुनै गीतको लाइन मन पर्‍यो भने त्यहीँबाट गीत स्रोता तथा दर्शकमाझ गीत लोकप्रिय हुन्थ्यो ।”

रिलिज गर्नेबित्तिकै चल्ने प्रकृतिका गीतलाई भने टिकटकमाथिको प्रतिबन्धले खासै असर नगर्ने उनको भनाइ छ ।

व्यापारिक हिसाबले पनि अहिले असर गरेको प्रकाश बताउँछन् । “व्यापारिक हिसाबले पनि नकारात्मक प्रभाव परेको छ । टिकटकमा धेरै भिडियो बनेको गीतबाट राम्रै रोयल्टी पनि आउँथ्यो,” प्रकाश अगाडि थप्छन्, “कुनै गीतको लाइन हिट भयो भने त्यसमा धेरै टिकटक बन्थ्यो र त्यस्ता गीतबाट लगानीकर्तालाई आकर्षक रोयल्टी पनि आउँथ्यो ।”

टिकटक प्रतिबन्धसँगै त्यसबाट ‘जेनरेट’ हुने रोयल्टी नआउने भएपछि म्युजिक भिडियो मेकिङमा पनि असर परेको उनी सुनाउँछन् । “सामाजिक रूपमा टिकटक बन्द हुनुपर्थ्यो कि पर्दैन थियो, त्यसको प्रभाव के थियो भन्ने विषयमा मेरो भिन्नै धारणा छ,” उनी भन्छन्, “तर, सांगीतिक क्षेत्रमा भने टिकटक प्रतिबन्धले ठूलो असर गरेको छ ।”

गायिका समीक्षा अधिकारी गीत रिलिज गरिएको जानकारी धेरैले टिकटकबाट थाहा पाउने गरेको स्मरण गर्छिन् । टिकटकमाथिको प्रतिबन्धसँगै त्यो सुविधा नरहेको उनको टिप्पणी छ ।

“हुन त अहिले मेरा धेरै गीत रिलिज भएका छैनन्, त्यसैले यसमा धेरै अनुभव गर्न पाएको छैन । तर, पक्कै पनि असर त गर्छ,” समीक्षा भन्छिन्, “एकदुई लाइन राम्रो लाग्यो भने त्यहीँबाट गीत हिट हुन्थ्यो । धेरै त्यहीँबाट गीतको लिंकसम्म पुग्नुहुन्थ्यो ।”

टिकटकमार्फत पुराना गीतको प्रतिक्रिया पाउने गरेको भन्दै उनी त्यो खड्किने बताउँछिन् । यद्यपि, फेसबुक रिलले टिकटकको काम गर्न सक्ने उनको विश्वास छ । “फेसबुक रिलमा टिकटकजस्तो भिडियो बन्ला भन्ने हो,” समीक्षा भन्छिन्, “केही समय लाग्ला युज टु हुन, तर टिकटकजस्तै रिलले पनि काम गर्ला ।” 

कसरी आउँछ टिकटकबाट रोयल्टी ?
टिकटकमा ओर्जिनल साउन्ड भनेर एक मिनेटको अडियो अपलोड भएको हुन्छ । त्यो साउन्ड जोसुकै व्यक्तिले जुनसुकै देशमा प्रयोेग गरेर भिडियो बनाए पनि त्यसलाई डिक्टेट गरेर टिकटकले रेभिन्यु दिन्छ ।

“कतिवटा टिकटक साउन्ड बन्यो त्यसका आधारमा स्वतः रेभिन्यु जेनरेट हुने हो,” डिजिटल कन्टेन म्यानेजर राजेन्द्र अर्याल भन्छन् ।

यसरी एक हजार टिकटक बनाइए एक डलर हाराहारीमा रेभिन्यु आउँछ । “पाँच लाख टिकटक बन्यो भने ५०० डलर आउँछ । यो रेभिन्यु भने अहिले बन्द भयो । तर, नेपालमा मात्रै बन्द भएकाले अरू देशमा कसैले नेपाली गीतको साउन्डमा टिकटक बनाए भने त्यसको रेभिन्यु भने आउँछ,” उनी भन्छन् ।

टिकटकको रेभिन्यु रिपोर्ट तीन/तीन महिनामा मात्र सार्वजनिक गरिन्छ । त्यसैले टिकटकमाथिको प्रतिबन्धका कारण नेपालका गायकगायिकालाई कति असर गर्‍यो त्यसको यकिन विवरण थाहा हुन बाँकी रहेको राजेन्द्र बताउँछन् । तीन महिनाको तथ्यांक सार्वजनिकपछि सांगीतिक क्षेत्रमा यसको आर्थिक प्रभाव कति पर्‍यो भन्ने जानकारी हुनेछ । 

टिकटकमा गीतको क्लिप्स मन परे त्यहाँबाट युट्युब लिंकमा जाने स्रोतादर्शक पनि हुन्थे । यसको ठूलो प्रभाव भने आफूले महसुस नगरेको राजेन्द्र बताउँछन् ।

“युट्युबमा धेरै दर्शक पछिल्लो समय टिकटकबाट जान्छन् भन्ने आमबुझाइ थियो । तर, यथार्थमा त्यस्तो देखिएको छैन,” राजेन्द्र भन्छन्, “भ्युजमा कमी आएको छैन । मैले करिब ७०० गायकगायिकाको युट्युब च्यानलको भ्युज अध्ययन गर्दा टिकटकमा प्रतिबन्ध लाग्नुभन्दा पछि धेरै गएको पाएको छु । अहिले दर्शक सिधै युट्यबुमा जाने गरेको पाएको छु ।”

टिकटकमार्फत गीतको निःशुल्क हुने प्रचार भने बन्द भएको छ । “निःशुल्क हुने प्रचार भने बन्द भएको छ । गीत रिलिज भएपछि त्यसको प्रचारमा खर्च गर्नै पर्दैन थियो, त्यो भने बन्द भएको छ,” राजेन्द्र भन्छन्, “फ्रीमा पचार पनि हुन्थ्यो । प्रचार भइरहँदा त्यहीँबाट पैसा पनि आउँथ्यो, यो अवसरको अभाव भने महसुस हुनेछ ।” 

टिकटकमाथिको प्रतिबन्धले कलाकारलाई फाइदा कि बेफाइदा ?
७०० भन्दा धेरै गायकगायिकाको युट्युब ‘म्यानेजमेन्ट’ गरिरहेका राजेन्द्र टिकटकमाथिको प्रतिबन्धप्रति कलाकार खासै धेरै चिन्तित नरहेको आफूले पाएको बताउँछन् । गीतसंगीत रुचाउने स्रोतादर्शक सिधै ओर्जिनल लिंकमा जानेमा कलाकार विश्वस्त रहेको उनको भनाइ छ ।

“टिकटकमा गीत मात्रै हुँदैन थियो । त्यहाँ इन्टरटेनका लागि अरू पनि थुप्रै कुरा हुन्थे । दर्शकस्रोता त्यसमै भुल्थे,” राजेन्द्र भन्छन्, “त्यसैले अब इन्टरटेनका लागि दर्शकस्रोता सिधै युट्युबमा आउँछन् भन्ने विश्वास कलाकारमा छ ।”

टिकटकको प्रयोगसँगै त्यसका ‘स्टार’हरू पनि थिए । सामान्य भिडियो बनाएर उनीहरूले लोभलाग्दो फ्यान फलोइङ बनाएका थिए ।

“दशकौँ संघर्ष गरेर स्टार बनेका कलाकार टिकटक स्टारको छायामा परेका थिए । दशकौँ संघर्ष गरेका कलाकारले भन्दा टिकटक स्टारले अवसर पाएका थिए,” एक कलाकार भन्छन्, “टिकटकमा भाइरल भएर स्टारडमको महसुस गर्नेहरू पनि थिए । मिहिनेत गर्नेको कदर नहुने तर भाइरलको पछाडि दौडिने अवस्था टिकटकमा प्रतिबन्धले अन्त्य हुन्छ कि !”