“ओहो विवेक, के छ यार !” गाडीबाट ओर्लनेबित्तिकै अर्जुनले बडो आत्मीयतासाथ अँगालोमा बेर्यो ।

“जाऊँ यार, कफी पिउँदै गफ गरौँ,” विवेकले कफी अफर गर्यो । दुवै नजिकैको कफी सपतिर छिरे । कफीको चुस्कीसँगै दुवै पुराना साथी गफिँदै गए ।

“कसरी गर्यौ यार यत्रो प्रगति ? गाडी नै होला करोडको !,” अर्जुनले विवेकको प्रगति रहस्य जान्न खोज्यो ।

विवेकले पनि साथीको निर्दोष प्रश्नसँगै प्रगतिगाथा सुनाउन थाल्यो ।

सडकमा आफूले राखेको नाङ्लो पसलदेखि हाइड्रोपावरको लगानीकर्ता हुँदासम्मका सम्पूर्ण फेहरिस्त सुनाइसकेपछि विवेकले सोध्यो, “तिमी के गर्दै छौ यार !”

“के गर्नु यार, त्यही चक र डस्टर त हो नि ! त्यै पनि निजी विद्यालयमा ।”

“तिमी त धनी बाउको छोरो, तराईमा राम्रै जग्गाजमिन थियो । आफैँले किन व्यवसाय गरेनौ त ?”

“के गर्नु यार, बाले कहिले पत्याएनन् । आफूलाई पनि जोखिम उठाउने साहस कहिल्यै आएन । भात खानलाई दुःख भएन, धेरै कमाउने मेसो जानिएन ।”

अर्जुनको यो जवाफसँगै विवेक केही बेर मौन भयो । अनि, आफ्नो कथा अघि बढायो ।

“तिमीलाई त थाहा छ नि अर्जुन, म कस्तो परिवारबाट आएको भनेर । सानैमा बा बिते । एक्ली आमाको भरमा चारचार सन्तान, धन्न आमाले सास जोगाउनुभयो । मेरो त जन्मँदै भाग्यमा संघर्ष लेखेर आएको थियो । जीवनमा संघर्ष र जोखिम उठाउनुबाहेक अरू के नै थियो र ! त्यसैले संघर्ष गर्दै अगाडि बढँे । जोखिमहरूसँग खेल्दै गएँ ।”

विवेकले अगाडि भन्दै गयो, “हाई रिस्क हाई गेन, नो रिस्क नो गेन । सरले अर्थशास्त्रको कक्षामा जोखिम वहनको अर्थशास्त्रीय सिद्धान्त पढाएको मैले बिर्सेको थिइनँ ।” विवेकको ओठमा हल्का मुस्कान फैलियो ।

“सबै उद्यमी बन्न कहाँ सक्छन् र ! जसले त्यो जोखिम उठाउँछ, साहस गर्छ, त्यही बन्न सक्छ उद्यमी । उत्पादनका साधन पढ्दा यो पनि पढेका होइनाैँ र हामीले ?,” विवेकले थप्यो ।

“छोड यार यी पढाइका कुरा । बरु, नयाँ र नौलो कुरा सुनाऊ । तिमी त ठूलो व्यवसायी भइसक्यौ, विदेश आउनु–जानु तिम्रा लागि पानी पँधेरो होला ? धेरै सिक्ने अवसर पनि होला त्यताको नयाँ परिवेश, नयाँ समाजमा ? आफू त कुवाको भ्यागुतोजस्तो स्कुल अनि घर !,” अर्जुनले पढाइको कुरा पन्छाउन खोज्यो ।

“हो साथी ! अहिले कतिपय विदेशी साथीहरूसँगै काम गर्छु । विदेश आउजाउ पनि भइरहन्छ । धेरै देशका विषयमा जानकारी पनि राख्छु । तर, कहिलेकाहीँ हाम्रो समाजको मनोदशा, सामाजिक चरित्रदेखि दिक्दार लागेर आउँछ ।”

विवेकले मुख अमिल्याउँदै भन्यो, “हेर न, विदेशमा हरेक किसिमका व्यवसायीको बेग्लै सम्मान छ । समाजमा मानप्रतिष्ठा छ । अनि, राज्यले पनि हरेक फोरममा उनीहरूको उपस्थिति सुनिश्चित गरेको छ । तर, हामीकहाँ भने उद्यमी भन्नेबित्तिकै चोर, तस्कर, माफिया भनिहाल्ने !”

विवेकले भन्दै गयो, “के साँच्चिकै व्यापार, व्यवसाय गर्ने मानिस माफिया, तस्कर र बिचौलिया हुन् त ? समाजमा तिनको योगदान छैन ? के अर्थतन्त्रमा तिनको कुनै भूमिका छैन ? केही रोजगारीका माध्यमद्वारा बाँकी समाजको भरणपोषणमा तिनको भूमिका हुँदैन र ? राज्यको ढुकुटीमा जाने ठूलो हिस्सा तिनकै कमाइको अंश होइन र ? तर, हाम्रो समाजले कहिले बुझ्ने यो कुरा ! सम्झिँदा पनि दिक्क लागेर आउँछ ।”

विवेकको अनुहार केही फरक देखियो । ऊ भन्न थाल्यो, “उद्यमीको उद्देश्य नाफा अधिक कमाउने हुन्छ । नाफा कमाउन ऊ हरेक क्षण प्रयत्नशील पनि हुन्छ । तर, हामी किन बिर्सिरहेका हुन्छौँ कि उसले व्यवसाय गरेबापत, नाफा कमाएबापत नियमानुसारको कर पनि तिर्नुपर्दछ भन्ने ! उसले कर तिर्छ पनि । व्यवसाय गरेर कमाउनेहरूले हजाराँैलाई रोजगारीको सिर्जना गर्छ । अरबौँ रुपैयाँ अर्थतन्त्रमा योगदान गर्छ । अनि, ती कसरी तस्कर र माफिया हुन्छन् !”

“यार, तिमीलाई एउटा कुरा थाहा छ ? हामीकहाँ प्रगति कसरी गर्ने भन्ने विषयमा कसैको ध्यानै जाँदैन । खाली अर्काले गरेकोमा डाहा गर्छन् । तिनकै बाहुल्य छ । त्यसैले यो कर्मी मौरीको सम्मान गर्ने देश होइन बुझ्यौ, यो त बसेर मह खाने ढाडेहरूको देश भएको छ !”

विवेक फेरि भन्न थाल्यो, “अब मलाई नै हेर, मैले नाङ्लाे पसलबाट व्यवसायको सुरुआत गरेँ । रात भनिनँ, दिन भनिनँ, झरी भनिनँ, घाम भनिनँ । कैयौँ वर्ष मैले पिठिउँमा भारी ओसारेर व्यापार गरेँ । पसिनाले जिउ भिजाएँ । पुँजीको महत्त्व बुझेँ । ‘सेभिङ कम्स फ्रम सेक्रिफाइस’ भन्ने बुझेँ र आफ्ना तमाम रहरहरूलाई तिलाञ्जली दिएर रकम जम्मा पारेँ । त्यसलाई सही ठाउँमा लगानी गरेर लगानी गुम्ने खतरासँग सौदाबाजी गरेँ । ठूलठूला जोखिम उठाएँ । अनि मात्रै आज उद्यमी बनेको छु । यति मिहिनेत गरेर काम गर्दा पनि तस्कर र माफिया भन्ने ? यस समाजको विकासमा मेरो कुनै योगदान छैन र ? आज मेरो उद्योगमा काम गर्ने हजाराैँ कामदारका घरमा मेरो उद्यमशीलताकै कारण चुलो बल्छ । अरबाँै रुपैयाँ राज्यलाई राजस्व तिर्छु । मेरो त्यो योगदान कम हो र ? त्यसको बदलामा समाजले मलाई दिने सम्मान माफिया र तस्करको उपमा मात्रै हो र ?”

बोल्दाबोल्दै विवेक उत्तेजित भयो । ऊ अझै भन्न थाल्यो, “धेरै मान्छे देखेको छु मेरा अगाडि मलाई नमस्ते गर्ने, जो अलि पर नपुग्दै मलाई माफिया र तस्कर भन्न थाल्छन् । तिमी आफैँ भन अर्जुन, के म माफिया, तस्कर, बिचौलिया हुँ त ? उद्यम गरेर मैले के गल्ती गरेँ ? उद्यमीविना देश बन्छ र ?”

ऊ भन्दै गयो, “हामी यसरी सोच्दा रहेनछौँ । हामी सबैलाई सानो काम मनै नपर्ने । सबैलाई रातारात धनी बन्नुपर्ने । अनि, त्यो हुन नसक्दा दुःख गरेर आएकाहरूमाथि हिलो छ्याप्नुपर्ने । कस्तो सामाजिक चरित्र बनाएका छौँ भने, अब नकारात्मकता त अनुवांशिक नै होलाजस्तो छ हाम्रो समाजमा ।

हेर अर्जुन, आज हरेक विद्यार्थी स्कुल सकिनासाथ विदेश जान्छु भन्छ । देशभित्रै बसेर केही गरौँ कसैले भन्दैन । सबैले विदेशमा गाडी चढेको मात्रै देखेका छन् । भौतिक प्रगति देखेका छन् । त्यो कसरी सम्भव भयो, त्यसका लागि कति मिहिनेत गरेका होलान् भन्नेतर्फ कसैले गम्दैनन् ।

बेलायती सहरमा मुखमा पाउरोटी च्यापेर काममा हिँडेकाहरू, जापानमा सोह्र घण्टा कामको थकानपछि कार्यस्थलमै आराम गर्नेहरू अनि अमेरिकामा सेकेन्ड समेत हेरेर पारिश्रमिक बुझ्नेलाई सोध्दा थाहा हुन्थ्यो, देश कसरी बन्छ भनेर । त्यो सम्झाउने पनि कोही छैनन् यहाँ !”

विवेकले आफ्नो कुरा फेरि अघि सारे, “स–साना चिचिला केटाकेटीले समृद्धिको लालसामा परिवार छोडेर एयरपोर्टबाट बाहिरिँदा द्रवित हुनेहरू कोही छैनन्, यो मुलुकमा ।

तिमीलाई थाहा छ अर्जुन ? बाह्र घण्टा मात्रै यहाँ काम गर्ने हो भने यतै सुन फल्छ । हामी त सुन सिरानीमा हालेर नुन खोजिरहेका अभागी हौँ । तर, त्यस्तो वातावरण बनाइदिने कसले ?”

विवेक केही बेर रोकियो, अनि भन्न थाल्यो, “उद्योग खुल्नुभन्दा अघि त्यसको बोर्डभन्दा पहिले दलीय पेसागत संगठनका झन्डा त्यहाँ गाडिन्छन् । त्यसपछि सुरु हुन्छ चन्दा आतंक । यस्तोमा कसले गरी खान सक्छ यहाँ ! विश्वविद्यालयहरू राजनीतिले थिलथिलो भई बेरोजगारहरू उत्पादन गर्ने कारखाना भएका छन् । तसर्थ, पहिले सिस्टम सुधारौँ अनि काम गर्ने हातहरूलाई स्वदेशमै रोकौँ । यति हुने हो भने मुलुक बन्न समय लाग्दैन ।” 

विवेक उत्तेजित भएर बोलिरहेको थियो । अर्जुन स्कुले विद्यार्थीझैँ शान्त सुनिरहेको थियो ।

(सैँबु, ललितपुर)