काठमाडौं । ५ भदौमा भक्तपुरस्थित बाल सुधारगृहबाट सुरु भएको सुधारगृह ‘ब्रेक’को घटनाको असर अन्य बाल सुधारगृहमा देखिन थालेको छ ।

भक्तपुर मध्यपुर ठिमी नगरपालिका–२ सानोठिमीस्थित बाल सुधारगृहमा राखिएका रामेछाप मन्थली नगरपालिका–३ का कमल बस्नेतको सुधारगृह प्रशासनको कमजोरीका कारण मृत्यु भएको भन्दै बालबन्दी आन्दोलित बनेका थिए ।

सोही विषयको विवाद उत्कर्षमा पुगेपछि सुधारगृहमा रहेका २५३ किशोर 'फिल्मी शैली'मा सुधारगृह तोडफोड गरेर भागेका थिए । जसमध्ये एकजना अझै फेला परेका छैनन् । त्यो बेला प्रहरीले नियन्त्रणमा लिएकामध्ये १४ जना बालकलाई वीरगञ्ज, १४ जनालाई हेटौँडा, १३ जनालाई भैरहवा र ६ जनालाई डोटीको बाल सुधारगृहमा सारिएको थियो ।

भक्तपुरको बाल सुधारगृहबाट त्यसरी सुरु भएको सुधारगृह ब्रेकको घटना अब त्यतिमै सीमित रहेन । पछिल्लो समय अन्य बाल सुधारगृहमा समेत भक्तपुरकै शैलीका घटना देखिन थालेका छन् ।

बिहीबार रातिमात्रै बाँकेको डुडुवा गाउँपालिकामा रहेको जयन्दु बाल सुधारगृहमा रहेका बालबन्दीको दुई पक्षबीच झडप हुँदा एकजनाको ज्यान नै गएको छ ।

सुधारगृहभित्रका बालबन्दीका दुई समूहबीच झडप हुँदा रूपन्देही कञ्चन गाउँपालिका–४ का १८ वर्षीय सुलभ केसीको ज्यान गएको बाँके प्रहरी प्रमुख एसपी सन्तोष राठौरले जानकारी दिए ।

उनी जबरजस्ती करणी र शरीर बन्धक मुद्दामा दोषी ठहर भएर बाल सुधारगृह पुगेका थिए । झडपपछि बाल सुधारगृह तोडफोड गरी ३० जना सुधारगृहबाटै भागेका थिए ।

भागेकाहरूमध्ये केही अझै प्रहरीको सम्पर्कमा आएका छैनन् । झडपमा परी १० जना घाइते भएका छन् ।

एक साता अघिमात्रै २६ भदौमा वीरगञ्जको बिर्तास्थित सुधारगृहमा समेत यही प्रकृतिको घटना घटेको थियो । मानवीय क्षति नभए पनि दुई पक्षबीच झडपमा ११ जना बालबालिका घाइते भएका थिए । स्थितिलाई नियन्त्रणमा लिन प्रहरीलाई हम्मेहम्मे नै परेको थियो ।

बालबन्दीहरूले सुधारगृहभित्रबाट प्रहरीमाथि ढुङ्गा प्रहार गर्न थालेपछि प्रहरी लामो समयसम्म सुधारगृहभित्र पस्न नै सकेन । अवस्था सामान्य पार्न प्रहरीलाई करिब १२ घण्टा लागेको थियो ।

बालिगका कारण जोखिममा बालसुधारगृह

भक्तपुरबाट सुरु भएको सुधारगृह ब्रेकको घटना अन्य बाल सुधारगृहसम्म पुग्न लागेपछि सुधारगृहको सुरक्षा चुनौती हुन थालेको छ । बाल सुधारगृह तोडफोडमा बालिगहरू संलग्न हुने गरेका छन् ।

भक्तपुर सुधारगृह तोडफोड हुँदा सुधारगृहभित्र रहेका कुल २५३ मध्ये १३१ जना भने बालिग रहेको सुधारगृहका प्रशासन प्रमुख केशव सुवालको भनाइ छ ।

त्यस्तै, बाँकेको बालसुधारगृहभित्रसमेत बाल सुधारगृहमा रहेका २५४ जना बालबन्दीमध्ये १६५ जना १८ वर्ष नाघेका बालिग रहेको खुलेको छ ।

बाँकेका एसपी राठौरका अनुसार उनीहरूकै कारण झडपको अवस्था आएको हो । त्यस्तै, विरगञ्जको सुधारगृहमा भक्तपुरबाट सरुवा गरिएका १४ जना बालबन्दीकै कारण विवाद सुरु भएको थियो । उनीहरू सबै बालिग थिए ।

विरगञ्ज सुधारगृहमा १३४ जना बालकैदी छन् । जसमध्ये अधिकांश १८ वर्ष नाघेका बालबालिका छन् ।

कारागार व्यवस्था विभागका निर्देशक कमलप्रसाद पाण्डेका अनुसार कानुनी व्यवस्थाका कारण १८ वर्ष उमेर नाघेकालाई बाल सुधारगृहबाट कारागार सार्न नसकिएको हो ।

१८ वर्ष नपुग्दै जघन्य अपराधमा दोषी ठहर भएका बालबालिकाहरू लामो समय जेल बस्नुपर्ने र १८ वर्ष पूरा हुँदा पनि अन्य जेलमा सरुवा गर्न नहुने कानुनी व्यवस्था छ ।

निर्देशक पाण्डे भन्छन्, "पछिल्लो घटनाले १८ वर्ष पूरा भएकालाई कारागारमै राख्नुपर्ने सन्देश दिएको छ । सुरक्षाको कोणले पनि १८ वर्ष पूरा भएकाहरूसँगै उमेर कम भएका राख्दा अझ जोखिम देखिन्छ । हामी कानुनी परामर्शमा छौँ ।’

बाल सुधारगृहको सुरक्षाका लागि खटिएका प्रहरीलेसमेत बिना हतियार सुरक्षा गर्नुपर्ने व्यवस्थाका कारण थप सुरक्षा चुनौती देखिएको छ ।

हाल देशभरका आठ जिल्लामामात्रै बाल सुधारगृह सञ्चालनमा छन् । भक्तपुर मोरङ, कास्की, बाँके, मकवानपुर, डोटी, पर्सा र रूपन्देहीमा सुधारगृह सञ्चालनमा छन् ।