मूलतः अंग्रेजी भाषामा आख्यान लेख्ने सर्जक हुन्, प्रज्वल पराजुली । औपन्यासिककृति ‘ल्यान्ड ह्वेर आई फ्ली’मार्फत उनी पाठकमाझ परिचित छन् । अहिले त्यसकै नेपाली अनुवाद बजारमा ल्याइएको छ, ‘चित्रलेखाको चौरासी’ । यसअघि नै अंग्रेजी कथाकृति ‘द गुर्खाज डटर’ लेखिसकेका पराजुली सिक्किमको कालिङपोङवासी हुन् । ‘द गुर्खाज डटर’को पनि नेपाली अनुवाद सार्वजनिक भइसकेको छ, ‘गोर्खाकी छोरी’ । इलाम मामाघर भएका उनले बेलायतबाट उच्चशिक्षा हासिल गरेका छन् । प्रज्वलका कृतिहरू बेलायतको ‘डिलन थोमस प्राइज’ र मोगफोर्ड प्राइज’का लागि मनोनयनमा पर्न सफल भएका थिए । दुवै नेपाली अनुवाद पुस्तकको प्रकाशक नेपालय हो । बिनु लुइँटेलको अनुवादमा ‘चित्रलेखाको चौरासी’ तयार भएको छ । प्रस्तुत छ, उनै साहित्यकार पराजुलीसँग बाह्रखरीका राजेश खनालले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

नेपाली संस्कृतिको एउटा पाटो चौरासी पूजाका विषयमा लेख्न कसरी आकर्षित हुनुभयो ?
चौरासी पूजाको विषयवस्तुसित म लछप्पै भिजेको छु भन्ने लाग्छ । मैले दुनियाँ हेरेँ, तर चौरासी पूजा, चौरासीऔँ जन्मदिन उत्सवका रूपमा मनाउने परम्परा कहीँ पनि भेटिनँ । नेपालीबाहेक अन्त कहीँ कतै यो उत्सव मनाउने गरेको पाइनँ । मैले कतिलाई सोधेँ पनि, तर अहँ यस्तो परम्परा कतै भेटिनँ । हेर्नुस्, दिवाली तमिलनाडुमा पनि मनाउने गरिन्छ, दिल्लीमा पनि । सिक्किममा पनि मनाइन्छ, नेपालमा पनि । दसैँ नेपालीहरूले पनि मनाउँछन् । बंगालीहरूले पनि मनाउँछन् । तर, नेपालीहरूले मात्रै मनाउने उत्सव यही एउटा चौरासी पूजा रहेछ । भारतमा बस्ने कतिपय नेपाली परिवारमै पनि चौरासी पूजाको प्रचलनबारे थाहा रहेनछ ।

कस्तो राम्रो परम्परा, चौरासी वर्ष पुगेपछि गरिने पूजा । वृद्धावस्थालाई सेलिब्रेट गर्ने एउटा फरक परम्परा । अर्को पाटोबाट हेर्ने हो भने हुनसक्छ, यो मृत्युलाई पनि स्वीकार गर्न खोजिएको होला । मेरो मावल र घरतिरका गरेर चारैजना हजुरबुवा–हजुरआमाहरूले चौरासी पूजा गर्नुभएको छ । यो पूजा पारिवारिक मिलनको विशेष उत्सव भएको मैले महसुस गरेको छु ।

म एउटा कथा लेख्ने मनस्थितिमा थिएँ । त्यसमा नेपालीपन प्रस्तुत होस् भन्ने चाहना थियो । त्यसका लागि दसैँ वा तिहारको विषय समेट्नु स्वाभाविक थियो । तर, चौरासी पूजाको उत्सव नेपाली परिवारमा मात्रै हुने भएकोले यही विषयलाई प्रस्तुत गर्ने जमर्को गरेको हुँ ।

चौरासी पूजाका विषयमा उपन्यास नै किन ?
म सानै हुँदा मामाघरका हजुरबुवाको चौरासी पूजा काठमाडौंमा भएको थियो । सिक्किम बस्नुहुने हजुरबुवाको चौरासी पूजा म अलिक ठूलो भइसकेपछि कालिङपोङमा भएको थियो । चौरासी पूजाले त्यसै बेला मलाई अत्यन्तै प्रभावित बनाएको थियो । त्यसैले त्यो कतै मेरो मन–मस्तिष्कमा विद्यमान थियो । जब मैले अंग्रेजी उपन्यास ‘ल्यान्ड ह्वेर आई फ्ली’को परिकल्पना गरेँ, त्यसमा नेपाली चाडपर्व, नेपाली सांस्कृतिकतालाई प्रस्तुत गर्दै गएँ ।

तर, कताकता के नपुगे नपुगेजस्तो अनुभव भइरह्यो । म आफ्नो कथानकदेखि आफैँ सन्तुष्ट हुन सकिरहेको थिइनँ । हठात् मैले हजुरबुवा–हजुरआमाहरूको चौरासी पूजा सम्झिएँ । ओहो, यो विषय त मैले उठाएकै रहेनछु ! भन्ने लाग्यो । यसरी मेरो अंग्रेजी उपन्यासमा चौरासी पूजाको प्रवेश भयो । कथाभन्दा उपन्यासबाट यो विषयलाई अझै फैलाउन सकिन्छ भन्ने ठानेँ ।

चौरासी पूजालाई उपन्यासमा प्रस्तुत गर्दा प्रकाशकको दृष्टिकोण कस्तो रह्यो ?
उपन्यास लेख्दै जाँदा बेलाबेला आफ्ना परिवार, साथीभाइलाई पनि लेखेका अंशहरू पढ भनेर पठाउँथे । उनीहरूले प्रश्न गर्थे— हैन, यो चौरासी पूजाबारे युरोप अमेरिका वा अष्ट्रेलियाका पाठकहरूले के बुझ्छन् ? तर, म लेख्दै गएँ । यद्यपि, मलाई नै थाहा थिएन मेरो किताब कसकसले प्रकाशित गर्छ, कुनकुन देशमा पढिन्छ भनेर । उपन्यास लेख्दा मेरो अनुमान थियो– किताब भारतबाट प्रकाशित हुन्छ । अरू दर्जन बढी देशहरूमा पनि प्रकाशित होला भन्नेतर्फ मैले सोचेको पनि थिइनँ । त्यसैले उपन्यास लेख्दा स्वतन्त्र भएर लेखेँ । अंग्रेजीमै लेख्दा पनि त्यसमा धेरै नेपाली शब्दहरू प्रयोग गरेँ । ती शब्दहरू नेपाली उपन्यासमा पढ्दा थाहा हुँदैन, किनभने ती सबै अंग्रेजीबाट नेपालीमा अनुवाद भइसकेका छन् ।

यसमा उच्च मध्यमवर्गीय बाहुन परिवारको कथा पस्केको छु, जुन मैले बाल्यावस्थादेखि नै देख्दै आएका कुरा हुन् । त्यसका लागि मैले कुनै पनि किसिमको अनुसन्धान गर्नु परेन । किनकि, मैले भोगेको भूगोल र परिवेश नै त्यही थियो । मैले अरू कुनै विषयमा लेखेको भए त्यसबारेमा अनुसन्धान गर्नुपर्थ्यो होला । त्यहाँका बारेमा बुझ्नुपर्ने हुन्थ्यो होला । तर, यसका लागि मैले केही पण्डितहरूसँग भेटेर चौरासी पूजाको मूल विषयमा बुझ्नुबाहेक अरू केही गर्नु परेन ।

धेरै देशमा यो किताब छापिन्छ भन्ने थाहा पाएको भए उपन्यासको स्वरूप फरक हुन्थ्यो ?
यदि, यो उपन्यास धेरै मुलुकबाट छापिन्छ, धेरै देशका पाठकहरूले पढ्नुहुन्छ भन्ने थाहा पाएको भए सायद मैले अर्कै पाराले लेख्थेँ हुँला । धन्न थाहा भएन । नेपाल र भारतका पाठकले चौरासी पूजा भन्ने बुझिहाल्छन् भन्ने लागेको थियो । त्यसैले पनि स्वतन्त्र भएर लेख्न सकेँ । लेखनका क्रममा कुनै तनाव भएन । पुस्तकका पाठक अरूका देशका पनि हुनेछन् भन्ने सोचेको भए अर्कै तरिकाले लेख्नुपर्थ्यो ।

बेलायतका प्रकाशकलाई पाण्डुलिपि बुझाउँदा कस्तो प्रतिक्रिया पाउनुभयो ?
प्रकाशक आफैँ दंग परे । उनले किताब पढ्दा आफूलाई मजा लागेको कुरा गरे, मसँग । ‘यस्तो पनि हुँदो रहेछ !’ भन्ने प्रतिक्रिया थियो उनको । उनले केही सन्दर्भहरूलाई स्पष्ट पार्न भने – जस्तो, सेलरोटी हाम्रा लागि सामान्य भए पनि उताका मानिसका लागि नौलो थियो । त्यसैले यस्ता सन्दर्भलाई स्पष्ट पार्दै गएँ ।

पछि अमेरिकाका प्रकाशकले नेपाली शब्दहरू आफूलाई मन परे पनि तिनलाई अंग्रेजीमा अनुवाद गरिदिन भने, मैले त्यसै गरिदिएँ । बेलायतका प्रकाशकले भने नेपाली शब्दहरूको अनुवाद खोजेनन् । उनले पाठकले आफैँ खोजेर नेपाली शब्दको अर्थ बुझ्छन् भन्ने कुरा गरे । र, कृति पनि त्यही रूपमा प्रकाशित भयो ।

हेर्नुस्, म चाहन्छु– मेरा किताब बढीभन्दा बढी पाठकले पढून् । कतिले भन्छन् नि– मलाई पाँचजना गम्भीर र बुद्धिमान पाठक भए पुग्छ, अरूले पढे पढ्छन्, नपढे पढ्दैनन् । म त्यो मान्दिनँ । म चाहन्छु– मेरो सिर्जना अनगिन्ती पाठकहरूले पढून् ।

उपन्यासकी पात्र चित्रलेखाबारे केही भन्नुस् न !
चौरासी वर्षकी बूढी हजुरआमा चित्रलेखाजस्तो पात्र उनीहरूले कहिले पढेकै थिएनन् । तिनले मलाई सोधे, किन चित्रलेखाजस्तो पात्र लेख्यौ भनेर । खासमा म भारतीय लेखकहरूले लेखेको अंग्रेजी किताबहरू पढेर हुर्किएँ । ती किताबहरूमा एउटी हजुरआमा हुन्थिन्, जो कौसीमा गएर अचार बनाउँथिन् । मिठोमिठो परिकार बनाएर खुवाउँथिन् ।

मैले सोचेको हजुरआमा अलिक पृथक् थिइन्, जो नपढेको भए पनि व्यावसायिक सोचकी थिइन् । उनी राजनीतिज्ञलाई थर्काउन सक्ने सामर्थ्य राख्थिन् । जो बिँडी खाएर सबैका अघिल्तिर उभ्भिन्थिन् । उता तिनको खरो व्यवहारले नातिनातिनासँग पनि चर्काचर्की हुन्थ्यो । यसरी मैले त्यही पात्रको सेरोफेरो उपन्यासको कथा बुन्दै गएँ । नेपाली चाडपर्व पनि त्यसमा मिसाउँदै थिएँ ।

बेलायतवासी नेपालीमा चौरासी पूजाको प्रचलन छ ?
मैले त्यहाँ चौरासी पूजा गरेको देखेको छैन । एउटा परिवारमा चौरासी पूजा भएको थियो रे भन्नेसम्म सुनेको छु । अहिले विश्वलाई ग्लोबल भिलेज भनिन्छ, अमेरिकाबाट १६/१७ घण्टामा भारत आइपुगिन्छ । पहिलेजस्तो जान–आउन गाह्रो छैन । वर्षमा दुई खेप आउन–जान सक्छन्, जो कोही । त्यसले गर्दा चाडपर्व, सांस्कृतिक परम्परामा परिवारजन सहभागी हुँदै आएका छन् । विदेशमा बस्ने कतिपय नानीको व्रतबन्ध र गुन्युचोली गर्न आफ्नो घर फर्किने गरेको मैले देखेको छु । त्यसैले विदेशमै सांस्कृतिक उत्सव मनाउनुभन्दा घरतिरै फर्किंदा सांस्कृतिकताको जगेर्ना पनि हुँदै आएको जस्तो मलाई लाग्छ ।

‘चित्रलेखाको चौरासी’मा नेपाल र भारतको नेपाली समाजलाई कसरी प्रस्तुत गर्नुभएको छ ?
चित्रलेखाको परिवार भनेको उच्च मध्यमवर्गीय बाहुन परिवार हो । चित्रलेखा न्योपानेको कथा छ, यसमा । मलाई कतिपयले उपन्यासमा नकारात्मक सोच रहेको पनि टिप्पणी गरे । तिनलाई भनेँ— मैले उपन्यास लेखेको हुँ, उपन्यासमा राम्रो नराम्रो सबै पक्ष समेटिन्छन् । सबै खालका चरित्र मैले उपन्यासमा प्रस्तुत गरेको छु । कुनै एउटा पक्षको वाहवाही गर्ने काम त मेरो होइन नि !

हेर्नुस्, नेपालीहरू जहाँजहाँ रहेका छन्, खुसी रहेको मैले पाएको छु । जति दुःखपीडामा पनि हाँसिरहेको पाएको छु । मेलै तिनै कुरालाई उपन्यासमा प्रस्तुत गरेको छु । यसमा सबै खालका प्रवृत्तिलाई दर्साउन खोजेको छु । उपन्यासका पात्रहरूले आफैँलाई रिप्रिजेन्ट गरेका छन् ।

‘चित्रलेखाको चौरासी’को सन्देश के हो ?
मलाई कतिजनाले भने पनि, ‘चौरासी पूजाको प्रचलन हाम्रो परिवारमा पनि भित्र्याउनुपर्यो, यो त हामीले कहिले पनि सुनेका थिएनौँ’ भनेर । यो एकदुईजनाले मात्रै नभएर धेरैले भनेका छन् । यसलाई सकारात्मक रूपमा लिएका छन् ।

नेपाली साहित्य कत्तिको पढ्नुहुन्छ ?
पढ्छु । तर, चाहेजति पढ्न सकिरहेको छैन । महिनामा एउटा नेपाली किताब पढ्छु नै । हो, नेपालीबाट अंग्रेजीमा अनुवाद भएर आएका किताबहरू भने भेटेजति सबै पढेको छु । पढ्छु नै ।

नेपाली साहित्यको अंग्रेजी अनुवाद कस्तो पाउनुभएको छ ?
कुनै पनि कृति अनुवाद गरिँदा अलिकति त्यसको स्वाद खस्किन्छ नै । त्यसो भन्दैमा अनुवाद नगर्ने हो भने त्यो किताबलाई विश्वबजारमा कसरी पुर्याउने ? त्यसैले नेपाली किताबहरूलाई विश्वबजारमा पुर्याउन अंग्रेजी भाषामा मात्रै होइन, फ्रेन्च, जर्मन, जापानिज, स्प्यानिस, बंगाली जुनै भाषामा होस्, अनुवाद गराउनुपर्छ । कृति अनुवाद हुनु भनेको विश्वका हरेक ठाउँमा उपस्थित हुनु हो । विश्व बुझ्न अर्काका कथा, उपन्यास, विचार त बुझ्नैपर्छ । यो अत्यन्त महत्त्वपूर्ण विषय हो ।

अब हेर्नुस्, म अंग्रेजीमा किताब लेख्छु, तर मेरा उपन्यासका पात्रहरूले नेपालीमा संवाद गर्छन् । एकार्कासित नेपालीमा बोलिरहेका हुन्छन् । अहिले त म आफैँ दंग छु, मैले नेपालीमा सोचेर अंग्रेजीमा लेखेको किताब नेपाली भाषामा अनुवाद भएको छ । आज हामी जुन युगमा छौँ, त्यो अनुवाद साहित्यले विश्वलाई प्रभावित बनाइरहेको युग हो । अनुवाद साहित्यका लागि यो समय अत्यन्तै राम्रो भएको मलाई लाग्छ । राम्रो लेख्नुपर्छ, नेपाली साहित्य अंग्रेजी वा अन्य भाषामा अनुवाद हुन्छ हुन्छ ।

‘चित्रलेखाको चौरासी’बाट कस्तो अपेक्षा गर्नुभएको छ ?
यसको अंग्रेजी संस्करणलाई पाठकहरूले जुन रूपमा मन पराइदिनुभयो, मलाई लाग्छ– नेपाली संस्करणलाई पनि पाठकहरूले त्यतिकै मन पराउनुहुनेछ । म विश्वस्त छु ।