“मैले सहकारीमा पैसा राखेको थिएँ निकाल्न गएको पैसा छैन भन्दै २० हजारमात्र दिन सक्छ भन्ने जबाफ पाएँ । मैले नै राखेको ५० हजार निकाल्न खोजेको थिएँ । सहकारीले पैसा नै छैन सबै फिर्ता गर्न नै सकिँदैन भन्यो,” - यो काभ्रेका कृषक रवि तामाङले सुनाएको केही दिनअघिको भोगाइ हो ।

सहकारीमा राखेका बाँकी पैसा कहिले आउँछ त्यो त थाहा छैन बरु उनलाई यो पैसै आउँदैन कि भन्ने पीरले सताएको छ । आफैँले राखेको बचत पाइने हो कि होइन त्रास उनको मनमा छ । उनीमात्र होइन सामान्य किराना पसलदेखि होटल चलाउने वा ट्याक्सी चलाउनेसम्मले राजनीति होइन सुरुमै आर्थिक कुरा गर्छन् र यही अनुभव सुनाउँछन् ।

हुन पनि पहिलेजस्तो सामान्य मानिससँग पैसा छैन । कसरी चलोस् व्यवसाय ! त्यसो भए पैसा कहाँ गयो त ? यही प्रश्न ट्याक्सी चलाउनेदेखि किराना पसलमा फुर्सदिला भएकाहरुसँग राख्दा भने फरक फरक जवाफ आउँछ ।

‘राजनीतिक नेताले लुकाए, भ्रष्टाचार भयो, पैसा विदेश गयो, यस्ता नेताले देश चल्दैन’ लगायतका जबाफ तिनको हुन्छ । गतसाता कास्की क्षेत्र नं. १ मा जनताको चौतारोको किराना पसलका साहुजी मोबाइल चलाएर बसिरहेका थिए । 

दाइ फुर्सदमा हुनुहुन्छ ? भन्नेबित्तिकै उनले आर्थिक कुरा उठाए र भने– व्यापार नै छैन मानिससँग पैसा नै  छैन मोबाइल नचलाएर के गर्ने त ? पहिले पहिले नोट लिएर केटाकेटी गुरुरु किन्न आउँथे तर अहिले त किन्न आउने मानिस नै कहाँ गए कहाँ ? 

ती किराना पसलेले सँगैको निर्माण सामग्रीको पसल देखाउँदै भने– मेरोमात्र होइन ऊ अगाडिको हार्डवेयर पसलमा पहिले दैनिक ४–५ ट्याक्टर सामान लोड हुन्थ्यो भ्याइनभ्याई थियो अहिले हेर्नुहोस् त सुनसान छ । सबै खत्तम छ ।

सेयर बजारमा उत्पादनमूलक कम्पनी सूचीकृतमा पर्छ । हिमालयन डिस्टिलिरीले गत वर्ष ९ महिनामा ५ अर्ब ८६ करोडको विक्री गरेको थियो । यो आर्थिक वर्ष पाँच अर्ब १२ करोड रुपैयाँको व्यापार गरेको छ । यस्तै सिमेन्ट कम्पनीमा शिवम् सिमेन्ट सूचीकृत छ । शिवम् सिमेन्टले गतवर्ष चैत मसान्तसम्म ७ अर्ब २५ करोड रुपैयाँको व्यापार गरेको थियो । यो वर्ष चैत मसान्तसम्म पाँच अर्ब ४५ करोडका व्यापार गरेको थियो । 

शिवम् र हिमालयन डिस्टिलरीको तथ्यांकले समग्रमा व्यापार घटेको देखाएको हो । पोखरा महानगरपालिकास्थित अमरसिंह चोकका मोबाइल फोनलगायतका विभिन्न सामग्री विक्री गर्ने पसलका साहुजी अर्को साथीसँग फोनमा लुँडो खेलेर बसिरहेका थिए ।

‘साहुजी लुँडो खेलिरहनु भएको छ नि !’ भन्दा उनले ग्राहक नै गायब भए लुँडो नखेलेर के खेल्ने त भन्ने जवाफ दिए । कहाँ गए त ग्राहक ? उनले उत्तर दिए मानिससँग पहिलेजस्तो पैसा नै छैन कसरी किन्ने ?।

नेपाल बैंकर्स एसोसियनका अध्यक्ष सुनील केसी भने यथार्थभन्दा पनि त्रास बढी फैलिएको बताउँछन् ।  “बैंकहरु २ खर्ब लगानी गर्न सक्ने स्थितिमा छन् बिस्तारै ब्याज पनि घट्दै छ,” केसीले भने - “तर नागरिकमा अर्थतन्त्रप्रति त्रास छ 'कन्फिडेन्स' खस्किएको छ ।” 

तथ्यांकले आर्थिक विस्तारको गति सुस्त देखाएको भए पनि केसी भने यसको केही असर त गाउँसहर दुवैतिर भएको बताउँछन् । केही दिनअघि नेपालगञ्जस्थित एउटा तीनतारे होटल सुनसान थियो । ४०–५० कोठाको उक्त होटलमा पाहुना नै थिएनन् । खै त यहाँ अरु मानिस देखिदैँनन् नि भन्दा फ्रन्ट डेस्कमा काम गर्ने कर्मचारीको भनाइ थियो– अहिले आर्थिक मन्दी छ । त्यसैले पाहुना छैनन् । 

पोखरा पृथ्वीनारायण क्याम्पसमा फाइनान्सका उपप्रध्यापक रेशमराज शर्मा भन्छन्– पैसा छैन सरकार टाट उल्टिन लाग्यो भन्ने कुरा तल्लो स्तरसम्म पुगेको छ । यो कसैले संगठित रूपमा चलाएको हल्ला पनि हुन सक्छ । तर, धेरैमा पैसा छैन भन्ने त्रासै त्रास छ । 

गुलेरियाको मालपोत कार्यालयकाअनुसार जग्गाको किनबेच निकै घटेको छ । पहिलेजस्तो छैन । किन ? भन्ने प्रश्नमा त्यहाँको चमेना गृहमा भेटिएका कर्मचारीहरुले भने पैसानै नभएर होला जमिन किन्ने मानिस कम भएका छन् । त्यसैले विक्री निकै कम छ ।

काभ्रेको कुशादेवीमा पनि जग्गा किनबेचमा सहयोग गर्नेले पनि यही सुनाए । पहिले उच्च भएको बेलालाई १०० मान्दा अहिले २० को हाराहारीमा मात्र कारोबार छ ।  अर्थमन्त्री डा. प्रकाशशरण महत अहिले आउने आर्थिक वर्षको बजेट तयारीको चटारोमा छन् । राजस्व लक्ष्यअनुसार उठेको छैन । आउने वर्ष पनि राजस्व वृद्धिको लक्ष्य बढी राख्दा अहिलेको अवस्थामा उठ्ने स्थिति छैन । 

सेयर बजार सूचक तल झरेको छ । सानो तथा मध्यम खालको व्यापार व्यवसाय गर्नेहरु आत्तिएका छन् । बिमालगायत वित्तीय संस्थाहरु पनि दबाबमा छन् । नयाँ बिमा पोलिसी किन्नेभन्दा पैसा नतिरेर बीचमै छाड्ने बढी छन् ।

लाखौं तिरेर विदेश जाने युवाको संख्या बढ्दो छ । लाखौं दिएर नक्कली भुटानी शरणार्थी बनेरसमेत विदेश जान चाहने रहेछन् भन्ने नक्कली शरणार्थी बनाउने प्रकरणले देखाएको छ । यस अवस्थामा अहिले आएका अर्थमन्त्रीका सार्वजनिक अभिव्यक्तिले अर्थ मन्त्रालय परम्परागत शैलीमै बजेट तयारी गरिरहेको छ भन्ने देखाउँछ ।

बजेटपछि राष्ट्र बैंकको मौद्रिक नीति आउनेछ । बजेट र मौद्रिक नीतिले साधारण नागरिकका भोगाइ कति सम्बोधन गर्लान् यो केही सातामा थाहा हुनेछ । तर, आम नागरिकको बुझाइ भने अब यसरी देश चल्दैन भन्ने छ । पैसा छैन भन्ने त्रासले यो बुझाइलाई थप बलियो बनाइरहेको छ ।

सत्तारुढ र विपक्षी राजनीतिक पार्टीप्रति तीव्र आक्रोश छ । अर्थ मन्त्रालय र राष्ट्र बैंकले अहिलेको अर्थतन्त्रलाई लिएर आएको नागरिकको चिन्ता सम्बोधन गरेनन् भने अर्को पटकको चुनाव तिनका लागि पक्कै पनि सजिलो हुने छैन ।  हेरौं !