बुटवल । लुम्बिनी प्रदेशको आर्थिक राजधानीका रूपमा परिचित रुपन्देहीमा अर्बौँ रुपैयाँ लगानीका आयोजना अलपत्र छ । एकपछि अर्को आयोजना थपिने क्रम बढेको छ । तर, निर्माण सम्पन्न भएकै कतिपय आयोजना सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । सरकारले ठूलो रकम लगानी गरेको योजनाबाट प्रतिफल प्राप्त भएको छैन ।

नौ वर्षअघि सञ्चालनमा आएको विशेष आर्थिक क्षेत्र (सेज), बुटवल अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्र, गौतमबद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल र लुम्बिनी अन्तर्राष्ट्रिय ध्यान केन्द्र निर्माण सम्पन्न भए पनि पूर्ण रूपमा सदुपयोगमा नआएका योजना हुन् ।

सेजमा छैन चासो, ६८ मध्ये ४५ ‘प्लट’ खाली

०७१ मंसिरमा तत्कालीन उद्योगमन्त्री महेश बस्नेतले भैरहवामा विशेष आर्थिक क्षेत्र (सेज)को उद्घाटन गरेका थिए । सेजमा कुल ६८ ‘प्लट’ छन् । २२ प्लटमा सात उद्योग सञ्चालनमा छन् । एउटा प्लट विद्युत् सबस्टेसनका लागि छुट्ट्याइएको छ ।

खाली रहेका ४५ प्लटमा उद्योग स्थापनाका लागि प्रस्ताव आह्वान गरिएको थियो । त्यति बेला १६ उद्योगले स्वीकृति लिएको जनाइएको छ । १६ मध्ये चार उद्योगले संरचना निर्माण थालेका छन् । सञ्चालनका कार्यविधि, नियम नहुँदा सेजले पूर्ण रूपमा उद्योग नपाएको बताइन्छ ।

सरकारले स्पष्ट मापदण्ड र नीतिगत व्यवस्था गर्न नसक्दा सरकारी लगानी खेर गइरहेको उद्योेगी बताउँछन् । सेजमा उद्योग सञ्चालन गरेपछि ६० प्रतिशत निर्यात गर्नुपर्ने प्रावधान छ । तर, अहिलेको प्रतिस्पर्धी बजारमा निर्यात गर्न सरकारकै विशेष सहयोग हुनुपर्ने उद्योगीको माग छ ।

सेजका कार्यकारी निर्देशक डा. चन्द्रिकाप्रसाद भट्ट भने उद्योगका लागि दिइनुपर्ने सेवासुविधा उपलब्ध रहेको जिकिर गर्छन् । उनले अरू नमिलेका विषय मिलाउने प्रयासमा रहेको बताए ।

बुटवल सम्मेलन केन्द्रलाई खर्च उठाउन सकस

बुटवल उपमहानगरपालिका–१०, रामनगरमा एक अर्ब ११ करोड रुपैयाँ लगानीमा निर्माण गरिएको बुटवल अन्तर्राष्ट्रिय सम्मेलन केन्द्रलाई आफ्नै खर्च उठाउन गाह्रो छ । गएको भदौ ११ गते तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले भव्य समारोहका बीच केन्द्रको उद्घाटन गरेका थिए ।

संघीय सरकार मातहत रहेको सम्मेलन केन्द्र कसरी सञ्चालन गर्ने भन्ने कार्यविधि नै बनाइएको छैन । यही कारण कार्यक्रम नहुँदा सञ्चालन खर्च शून्यजस्तै छ ।

उद्घाटनपछि लुम्बिनी प्रदेश सरकार, बुटवल उपमहानगर र दुई सामाजिक संस्थाले गरी चारपटक प्रयोग गरेको बुटवल सभा हल तथा प्रदर्शनी केन्द्र निर्माण कार्यान्वयन इकाइका प्रमुख धर्मेन्द्र पन्थीले बताए । कार्यविधि नबनाइँदा कुन तरिकाले सञ्चालन गर्ने भन्ने नै टुंगो नभएको उनको भनाइ छ ।

बुटवल मण्डपको नौ बिघा ६ कट्ठा क्षेत्रफलमा निर्मित यो सम्मेलन केन्द्र काठमाडौंबाहिरकै ठूलो भएको जिकिर गरिएको छ । सम्मेलन केन्द्रको मासिक सञ्चालन खर्च करिब १३ लाख रुपैयाँ छ ।

गौतमबद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल : बढाउँदै निराशा

गत वर्ष जेठमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले निकै तामझामका साथ गौतमबद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको उद्घाटन गरेका थिए । तर, अन्तर्राष्ट्रिय उडानका लागि चाहिने हवाई रुटको अनुमति, आवश्यक उपकरण जडानमा सरकारले समयमै काम नगर्दा विमानस्थल पूर्ण रूपमा सञ्चालनमा आउन सकेको छैन । यो विमानस्थलको प्रमुख समस्या हवाई रुट रहेको छ । सोही कारण स्थानीय एवं व्यवसायी निराश बनेका छन् ।

उद्घाटनको दिनबाटै उडान भरेको जजिरा एयरवेजले बीचमा कुवेत उडान रोकेको थियो । अहिले साताका तीन दिन यहाँबाट जजिराले उडान गरिरहेको विमानस्थल कार्यालयले जनाएको छ ।

लामो समय बितिसक्दा पनि यहाँ अरू विमान कम्पनी भित्रिएका छैनन् । सुरुमा उत्साहित आफूहरू विमानस्थल पूर्ण रूपमा सञ्चालनमा नआउँदा अहिले निराशजस्तै बनेको भैरहवाका पर्यटन व्यवसायी सागर अधिकारीले बताए ।

पाँच हजार क्षमताको लुम्बिनी ध्यान केन्द्रमा कार्यक्रम शून्यजस्तै

लुम्बिनीमा पाँच हजारजना क्षमताको ध्यान केन्द्र छ । तर, यहाँ अहिलेसम्म तीन कार्यक्रम मात्र भएका छन् । कार्यविधि नहुँदा समस्या आएको र अरू कार्यक्रम हुन नसकेको लुम्बिनी विकास कोषका कोषाध्यक्ष सिद्धिचरण (ढुण्डिराज) भट्टराई बताउँछन् । अहिले कार्यविधि निर्माण प्रक्रियामा रहेको उनले बताए ।

५८ करोड ७९ लाख रुपैयाँमा निर्मित यो  सभा हल सञ्चालनमा सक्रियता नदेखिँदा बुद्धजयन्तीको मूल समारोह गर्ने स्थलमा मात्र सीमित हुने चिन्ता बढेको स्थानीय होटेल व्यवसायी खेम श्रेष्ठले बताए ।

सरोकारवाला के भन्छन् ?
लुम्बिनी प्रदेश योजना आयोगका पूर्वसदस्य डा. दामोदर भुसाल ठूला परियोजना निर्माण गर्दा दीर्घकालीन सोच नभई हतार गर्ने गरिएकाले समस्या निम्तने गरेको बताउँछन् ।

विकास परियोजनामा ठूलो लगानी गर्दा त्यसबाट कति लाभ दिन सकिन्छ भन्ने विचार नगरी हतारहतार निर्माण र उद्घाटन गर्ने गरिएको उनको बुझाइ छ । त्यसपछि सञ्चालनका लागि चाहिने आवश्यक कार्यविधि, अरू विषयमा एकले अर्कोको मुख ताक्ने परिपाटीले समस्या उत्पन्न भएको उनी बताउँछन् ।

रुपन्देही क्षेत्र नम्बर–२ ‘ख’का प्रदेश सांसद भोजप्रसाद श्रेष्ठले पनि तालमेल नमिल्दा यस्तो समस्या देखिएको जिकिर गरे ।

सुरु गर्दा नै कसरी सञ्चालन गर्ने भन्ने स्पष्ट खाका तय नगरिँदा सम्मेलन केन्द्रजस्तै रुपन्देहीमा निर्मित ठूला आयोजना उपयोगविहीनजस्तै बनेका बुटवल उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष उज्ज्वल कसजुले बताए ।