नुवाकोट जिल्लाको थान्सिङ गाउँमा उनको जन्म भयो । र, बाल्यकाल पनि त्यहीँ बित्यो । उनी मातापिताका छैंठौं सन्तान हुन् । २००६ सालमा मोहनशमशेरले थानसिंङमा भाषा पाठशालाको स्थापना गरेका थिए । त्यसैले उनको प्रारम्भीक पठन पाठन त्यहीँबाट सुरु भयो । त्यसबेला काठमाडौंबाट हिँडेर थान्सिङ पुग्न पाँच–सात घण्टा लाग्ने गरेको उनी बताउँछन् । ककनी रानीपौवाको बाटो भएर उनी र उनका परिवारका अन्य सदस्यहरूको काठमाडौं यात्रा हुन्थ्यो ।

त्यसबेला हरिप्रसाद आचार्य नामका गुरु उक्त नवस्थापित पाठशालामा पढाउन गएका थिए । उनी सीतापाइला फस्कूका थिए । ती गुरुलाई उनका पिताजीले पाठशालामा पढाउनै भनेर थान्सिङ लगेको उनी बताउँछन् । 

ति गुरु दिउँसो स्थानीय पाटीलाई पाठशाला बनाउँथे । विद्यार्थी पढाउँथे । सोही पाटीमा राति ढाक्रेहरूको बसोबास हुन्थ्यो । 

नारायणहिटी राजदरबारमा लामो अवधि काम गरेका, तत्कालीन खर्च विभागका सचिव शम्भुप्रसाद अधिकारी (७५)सँग मंगलबार साँझ उनकै निवासमा भेट हुँदा उनी आफ्नो जीवनको आरोह अवरोह सुनाउँदै थिए । अधिकारी भन्छन्, “साँझ बिहानको खाना गुरु हाम्रै घरको भान्सामा खान्थे । पिताजीले उनको खानपान र बस्ने बन्दोबस्त सबै व्यवस्था आफ्नै घरमा गर्नुभएको थियो । उहाँलाई पाठशालामा पढाउनेबाहेक अरु झन्झट थिएन ।”

आचार्य थरका ति गुरुले घरका केटाकेटी पनि पढाउँथे । उनका दाजुहरू ठूला भइसकेका थिए । बिहे पनि भइसकेको थियो ।  तिनै गुरुसँग शम्भुप्रसाद अधिकारीले संस्कृत नै पढे प्रारम्भमा । गुरुले लघु कौमुदीलगायतका विषय पढाएको उनी आज पनि सम्झिन्छन् । तर लामो समय उनले संस्कृत पढेनन् । 

थान्सिङमा उनका पिताजी नीलप्रसाद अधिकारीको खेतीपाति राम्रै थियो । उनी पनि कहिले काहीँ खेतीपातिमा पिताजीलाई सघाउँथे । बेलाबेलामा बेसी झर्थे, धान काटने महिनामा । थान्सिङ फाँटमा उनीहरूको खेती थियो । माथि थान्सिङ डाँडामा घर । 

मंसिरमा बाली उठाइ सकेपछि खेतमा चरनका लागि गाइबस्तु लैजाने चलन थियो । फाँटमा एकबाली भन्दा थप बाली कसैले लगाउँदैनथे । उनका अनुसार तिनले थप बाली किन लगाएनन्, भन्न सकिन्न । तर अहिले त्यही तीन बालीसम्म लाग्छ ! यो सुनाउँदै गर्दा अधिकारी हाँसे ।

त्यो बेला मंसिरमा धान काटेपछि खेतमा भएका पराल–सराल गाइवस्तुलाई खुवाउन तीन चार महिना उनको दैनिकी फाँटमै बित्दथ्यो । मंसिरदेखि माघ फागुनसम्म फाँटमै रमाउँथे उनी पनि । उनका दाजुहरू पनि फाँटमै रहनुहुन्थ्यो । उनी भन्छन् “त्यो चार महिना पूरा किसान भएर, गोठाले बनेर दिन बिताउँथ्यौं हामी ।” 
तिनताक उनका साहिँलो दाजु काठमाडौंको कालधारामा घर बनाउन बसेका थिए । कालधारामा अलिकति जग्गा भएकोले उनका पिताजीले केटाकेटीको भविष्यका लागि राम्रो हुन्छ भनेर घर बनाउन सुरु गरे ।

एकदिन उनी फाँटमा रहेका गोठाला र खेतालाहरूका लागि खाजा लिन भनेर माथि घर उक्लिएका थिए । उनका साहिँलो दाजु र भाउजु काठमाडाैं फर्किने तरखरमा रहेछन् । त्यो देखेपछि उनलाई पनि काठमाडौं जान मन लाग्यो । तर केही भनेनन् ।

एकदिन उनले पिताजीलाई खेतमा पराल सकियो भनेर खबर गरे । यो उनले गरेको बहाना थियो । खासमा उनी घर फर्कने र त्यहाँबाट मिलेसम्म काठमाडौं जाने योजना बुन्दै थिए । 

यसरी पराल सकिएको सुनेपछि उनका पिताजीले सबै बस्तु लिएर गाउँ आउन भने । उनी गाउँ फर्किए ।

आफूले बनाएको भूमिकाअनुसार काम सफल भए पनि उनलाई काठमाडौं जाने आँट आएन । १३–१४ वर्षको उमेर, एक्लै पाँच सात घण्टाको पैदल यात्रा, कसरी आँट्नु !

सचिव शम्भुप्रसाद अधिकारीका पिताजी जिम्वाल मुखिया थिए । कतिपय सन्दर्भहरूमा उनको सिफारिस चल्दथ्यो । त्यसैबखत गाउँकै एक दाजुभाइका पिताजी बितेकोले सरकारी कामका क्रममा दिइएको तारिखको म्याद गुज्रिएछ । 

पछि तिनकै परिवारका कोही सदस्य सिफारिस लिन थान्सिङ आएका थिए । तिनै सिफारिस लिन आउने व्यक्तिको साथ लागेर उनी पहिलोपटक नेपाल अर्थात् काठमाडौं भित्रिए । उतिबेला काठमाडौंलाई नेपाल नै भनिन्थ्यो ।   

२०१७ साल चैत्र १ गते शम्भु अधिकारी पहिलोपटक काठमाडौं भित्रिए । सम्भवतः उनलाई काठमाडौं गएर पढ्न मन भएकोले नै पनि यो वातावरण मिल्दै गएको थियो । उनी ती आफन्तसँग काठमाडौं आए र कालधाराको बन्दै गरेको घरमा साहिँलो दाजु भाउजुसँगै बसे ।

उनी यत्तिक्कै बस्न त आएका थिएनन्, काठमाडौं । त्यसैले उनी लैनचौरस्थित शान्ति विद्यागृहमा आठ कक्षामा भर्ना भए । त्यसबेला स्कुलमा गणेश पण्डित, अर्जुननरसिंह केसीहरू उनका सहपाठी थिए । 

उनले सरासर पढ्दै गए  । र २०२० सालमा एसएलसी दिए । एसएलसी दिएपछि उनी केही समयका लागि फेरि थान्सिङ फर्किए । एसएलसी पछि रिजल्ट नआउन्जेल काठमाडौंमा यत्तिक्कै किन बस्ने भनेर उनी गाउँ गएका थिए । गाउँ पुगे पछि उनका पिताजीले ‘यत्तिक्कै बस्न हुँदैन’ भनेर शम्भुका जेठा दाजुलाई भाइलाई जागिर लगाइदिन भने । 

उनका दाजु जिल्ला पञ्चायतका सदस्य थिए त्यसबेला । त्रिशूलीमा भरखरै मात्र ‘त्रिशूली जलविद्युत् परियोजना’को काम सुरु भएको थियो । त्यहाँ कर्मचारीहरू चाहिएको पनि थियो । त्यही परियोजनामा उनले काम पाए । काम थियो, भरखरै जोडिएको टेलिफोन उठाउने ।  

आठ दस दिन उनी त्रिशूलीमा अरुसँगै बसे । पछि आफैँ डेरा लिएर बस्छु भन्ने सोच्दै उनी पिताजीसँग पैसा माग्न गाउँ आए । एकाबिहानै त्रिशूलीबाट घरतिर हिँडेका उनी तीन चार घण्टामा गाउँ आइपुगे । 

०००

उनका पिताजी अघिल्लो दिनै काठमाडौंबाट फर्किएका रहेछन् । शम्भु भोलिपल्ट गाउँ पुगे । त्यसबखत राजदरबारका सैनिक अधिकारी शेरबहादुर मल्लसँग उनका पिताजीको दोस्ती रहेछ । मल्लको केही पैसा थान्सिङ गाउँतिर फसेकोले उनी पैसा उठाउन थान्सिङतिर जाँदा उनका पिताजीसँग भेटघाट भएको थियो । यसरी यी दुइजनाबीच मित्रता भएको रहेछ ।

एउटा रमाइलो प्रसंग सुनाए शम्भुप्रसाद अधिकारीले । सात सालपूर्व एक जना सैनिकले केही रकम शेरबहादुरसँग लिएका रहेछन् । प्रजातन्त्र आइसकेपछि ति सैनिक सेना छोडेर गोर्खा परिषदमा गएछन् । पछि थान्सिङ तिरका ति सैनिकलाई खोज्दै मल्ल त्यता पुग्दा उनका पिताजीसँग सम्बन्ध हुन गएको रहेछ ।
सेतो कुर्ता सुरुवाल लगाएका चिटिक्क परेका मानिसलाई उनले सानैदेखि देखेका थिए । तिनै मानिस शेरबहादुर मल्ल हुन भन्ने ज्ञान थियो ।

शम्भु त्रिशूलीबाट गाउँ पुग्दा उनका पिताजीले उनलाई भनेछन्, ‘मैले तेरो बारेमा मल्लजीसँग कुरा गरेर आएको छु । कि जान्छस् त नेपाल ?’

उनका पिताजीले यसपटक काठमाडौंबाट फर्किँदा शेरबहादुर मल्ललाई भनेका रहेछन्, ‘लौन एउटा छोरोलाई जागिर लगाई दिनुपर्‍यो ।’

मल्लले पनि ‘पठाई दिनुस्, मेरै अफिसमा काम लगाई दिउँला’ भनेका रहेछन् ।

यति सुनेपछि त शम्भु अधिकारीलाई के चाहियो ! त्रिशूलीलाई हाप्दै उनी खाना खाएर काठमाडौं तिर हुइँकिए । र भोलिपल्ट बिहानै शेरबहादुर मल्लकहाँ पुगे । आफूलाई पिताजी नीलप्रसाद अधिकारीले भेट्न पठाएको बताए । 

मल्ललाई उनको नाम पनि थाहा थिएन । उनले पनि सायद भनेनन् । मल्लले सीधै ११ बजे राजदरबारको पश्चिम ढोकामा आउनू भने । उनी त्यहाँबाट फर्किएर घर गए । खाना खाए । र, १० बज्नुअघि नै दरबारको पश्चिम ढोकामा खडेखमान भएर उभिए ।

केही बेरपछि कालो भक्सवागनमा मेजर जरनल मल्ल गेटमा आइपुगे । मल्लले चारैतिर हेरे । उनको गाडी भित्र छिर्‍यो । सैनिकहरूले सलाम ठोके । मल्लले उनलाई न आउनु भने न कुनै संकेत नै दिए । 

यो सुनाउँदै उनी हाँसे । भने “मेरो नाम पनि थाहा थिएन मल्ल सरलाई । बोलाउँछन् कि बोलाउँदैनन् ? मनमा शंका पस्यो । तर १० मिनेटपछि एउटा मानिस आएर ‘नीलप्रसादको छोरो को हो ?’ भन्दै आयो । मैले पनि ‘मै हुँ भनेँ ।’ त्यसपछि उनले ‘जर्साबले भित्र बोलाउनु भएको छ, आउनुस्’ भन्दै भित्र लगे । म पनि उनको पछि लागेँ । पछि मल्ल सर कोठाबाट बाहिर निस्के । उनले भने ‘यिनले एसएलसी दिएका छन् । मेरै अफिसमा राखिदिने । कुन दर्जामा दिन मिल्छ त्यसैमा जागिर दिने ।’ त्यसपछि उनी बाहिरिए ।

त्यही दिन शुम्भ अधिकारीको तिनपुस्ते र हुलिया लिएर बहिदार सरहको पदमा भर्ना गरियो । उनलाई त्यो मिति आज पनि याद छ, २०२० साल चैत ३० गते । उनले जुनियर क्लर्कमा नियुक्ति पाए । 

उनको आर्मीभित्रको सिभिलियन पोस्ट थियो । सिभिलियन लप्टन भनिन्थ्यो । यसरी शम्भुको जागिरे जीवन सुरु भयो । त्यसबेला उनको तलब ६५ रुपैयाँ महिनाको थियो । 

उतिखेर दरबारमा तलब खुवाउँदा राजाको निशाना सदर हुनुपर्दथ्यो । उनको हकमा पहिलो पटक निशाना सदर हुन सकेन । र दुई महिनाको निशाना सदर एकै चोटी भयो । यसै कारण दुई महिनाको तलब एकैचोटी थापे उनले । त्यसबेला दुई महिनाको १३० रुपैयाँ पाएपछि आफूले त्यो पैसाले आधा तोलाको सुनको औँठी बनाएको सम्झिँदै थिए । 

उनको जागिर सुरु भइसकेपछि उनी एसएलसी पास भए । त्रिचन्द्र कलेजमा भर्ना भएर कमर्श पढ्न सुरु गरे । कलेजमा उनका साथी थिए केशव काफ्ले, दामोदर शर्माहरू । दामोदर शर्मा केही वर्षअघि सर्वोच्च अदालतको प्रधानन्यायाधीश पनि भए । त्रिचन्द्रमा यि मिल्ने साथीहरू थिए ।  शम्भु अधिकारीको बसाइ कालधारामै थियो । त्यसबेला उनलाई ६५ रुपैयाँले छेलोखेलो पुग्थ्यो । उनी आजको समय सम्झिएर हाँसे । भने “आज कहाँ पुग्नु । आज त एक कप चिया नै पपिन ६५ मा आउँदैन ! उतिखेर गाउँबाट चामल र घ्यु तेल आउँथ्यो । त्यसैले खानलाई मनग्ये पुग्थ्यो ।”

०००

दरबारको जागिर सुरु भयो । बसाइ कालधारामै थियो । बिहानको कलेज । ११ बजे जागिर खान दरबार भित्रिनु पर्दथ्यो । त्यसैले उनी बिहान कलेज जान्थे । कलेज सकिनासाथ हतारहतार कालधारा पुगेर फटाफट खाना खाएर दरबार आउँथे । सँधैको धपेडी थियो यो ।

जब उनी बीकम पढ्दै थिए त्यसबेला दरबारकै एकजनाले उनलाई सिकाए, राजा महेन्द्र शिक्षाप्रेमी छन् । राजाका नाममा १२ बजे हाजिर हुन पाउँ भनेर बिन्तीपत्र लेखेर देऊ । पक्कै पनि केही होला !

उनले त्यसै गरे । आफूले पढ्दै गरेको कुरा यथार्थ दर्साउँदै बिन्तीपत्र लेखे । उनको बिन्तीपत्रमाथि सुनुवाइ भयो । उनले १२ बजेसम्मलाई छुट पाए । त्यसपछि उनले अफिस जानलाई त्यति धपेडी गर्नु परेन । उनी १२ बजेतिर अफिस पुग्न थाले । र जिम्माको काम समयमा नै सक्याउन थाले । 

उनले आइकम पढ्दा आठ रुपैयाँ कलेज फि तिर्नु पर्दथ्यो । तर एकपटक कलेजले छात्रवृत्तिका लागि जेहेन्दार विद्यार्थीहरूसँग आवेदन माग्यो । शम्भु अधिकारीले पनि आवेदन दिए । अन्तर्वार्ता दिन गए । 

अन्तर्वार्ता लिनेले कुरा गर्दै कहाँका हौ भनेर सोधे । उनले थान्सिङको भने । उनले थान्सिङ कहाँ भनेर सोधे । यसरी सोध्दै गएपछि अन्तर्वार्ता लिनेले भने ‘मैले तिमी कहाँ गएर मोही र मकै खाएको छु ।’

यसरी शम्भु अधिकारीले आइकममा छात्रवृत्ति पाए । उनले बीकममा पनि छात्रवृत्ति पाए । र उनको पढाई निरन्तर अगाडि बढ्यो, जागिरसँगै ।

खासमा उनले जागिर खाए पनि पढाइमा विशेष ध्यान दिए । यसरी जागिरमा सैनिक सेवामै रहेर २९ वर्ष बिताए । त्यही नाताले २०२९ सालदेखि २०४६ सालसम्म उनले तत्कालीन राजा वीरेन्द्रको क्षेत्रीय भ्रमणमा जाने मौका पाएका थिए । 

यसको कारण उनी बताउँछन् । उनका अनुसार त्यसबेला आर्मी प्रहरी र जनसम्पर्कले पठाएको डिटेल डाटा दरबारमा आउँथ्यो । त्यस विषयमा उनलाई जानकारी हुन्थ्यो । 

यस्ता भ्रमणका बेला दर्शन भेटका लागि आउने मानिस कुन प्रवृत्तिको ? कस्तो मानिस ? भन्ने सबैलाई थाहा नहुन सक्थ्यो । त्यसैले शम्भुलाई थाहा हुन्छ भनेरै उनलाई पनि भ्रमणमा लिएर जान थालियो । 

उनी मुस्कुराए । भने,  “मलाई इन्साइक्लोपिडिया भन्थे सबै । किनभने धेरैका बारेमा मलाई थाहा हुन्थ्यो । किनभने भ्रमणका बेला कतिपयले दर्शन भेटका लागि बिन्ती गर्थे । तिनमा कोही कांग्रेस हुनसक्थे, कोही कम्युनिष्ट वा अरु कुनै प्रकृतिका पनि हुन सक्थे । तिनका बारेमा दरबारमा केही कुरा आएको छ कि छैन भनेर काठमाडौं सोध्नुभन्दा शम्भुप्रसाद अधिकारीलाई लगेपछि सबै क्लियर हुन्छ भन्ने सायद सोचिन्थ्यो ।” 

शम्भु अधिकारीका अनुसार त्यसबेला टास्क फोर्स बनेको हुन्थ्यो । तिनले पनि अधिकारीलाई नै धेरैजसो सोध्थे । उनले आफूलाई जानकारी भएको बताउँथे पनि । यसरी उनले २०२९ देखि ०४६ सालको पोखराको क्षेत्रीय भ्रमणसम्मको अनुभव बटुल्न पाए ।

०००

शम्भुप्रसाद अधिकारीका अनुसार राजा महेन्द्रको समयमा उनी खासै ठूलो पदमा नरहेकोले त्यति जिम्मेवारी नपाइएको बताउँछन् । त्यसबेला कसैकसैले पढेलेखेको भनेर केही थप जिम्मा दिन्थे । तर वीरेन्द्र सरकार राजा हुनासाथ उनको जिम्मेवारी थपिएर गयो ।

उनका अनुसार राजा महेन्द्रको काम गर्ने शैली बेग्लै थियो । राजा वीरेन्द्रको काम गर्ने शैली बेग्लै थियो । 

२०५० सालमा राजा वीरेन्द्रले शम्भु अधिकारीलाई खर्च विभागको उपसचिवको जिम्मेवारी दिए । र त्यहीँ रहँदारहँदै उनी खर्च विभागको सचिवसम्म भएर रिटायर्ड भए । 

हेर्दा सामान्य लागे पनि खर्चको काम कठिन थियो । खर्चका विषयहरू दुरुस्त तुल्याउनु पर्दथ्यो । गलतरुपमा खर्च नहोस् भन्नेतर्फ पनि ध्यान दिनु पर्दथ्यो । आफूले पाएको जिम्मेवारीमा उनी जहिल्यै खरो उत्रिने प्रयत्नमा रहे ।

सैनिक सेवा अन्तर्गत रहेका उनी पछि दरबारको खर्चवर्च हेर्ने काममा संलग्न भए । तत्कालीन राजा वीरेन्द्रबाटै खर्च विभागका लागि राम्रो मानिसको खोजि भएको थियो । बीकम पढेको, लेखा जान्ने, दरबार नजिक नै बसोबास रहेका शम्भुप्रसाद अधिकारीको नाम सिफारिस भएछ  । कस्ले उनको नाम सिफारिस गर्‍यो उनलाई थाहा छैन । तर उनको नाम अगाडि आयो । तर यसरी नै शम्भुप्रसाद अधिकारी खर्च विभागसँग जोडिए । 

उनी खर्च विभागको उपसचिवमा जाँदा इन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ प्रमुख थिए । उनी उपप्रमुख भए । खर्चमा गइसके पछि उनले राजपरिवारका सबै सदस्यहरूसँग निकट रहेर काम गर्न पाए । यद्यपि, सैनिक सेवामा हुँदा उनको यस किसिमको सम्वन्ध विकसित भएको थिएन । 

उनी खर्च विभागको सहसचिव राजा वीरेन्द्रको समयमा र सचिव तत्कालिन राजा ज्ञानेन्द्रको समयमा भएका थिए ।

०००

कुराकानीको क्रममा उनले एउटा रोचक प्रसंग सुनाए । कुरो २०४० सालको हो । शम्भुप्रसाद अधिकारीका अनुसार सुर्खेतमा राजा वीरेन्द्रको क्षेत्रीय भ्रमणका बेला उनी पनि सुर्खेत पुगेका थिए । त्यही समयमा एकदिन राजा वीरेन्द्र र युवराज दीपेन्द्र हेलिकप्टरमा डोल्पा पुगे । डोल्पामा त्यसदिन असाध्यै हिउँ र पानी पर्‍यो । जसले गर्दा हेलिकप्टर सुर्खेत फर्किन सकेन । राति डोल्पाकै ब्यारेकमै बस्नुपर्‍यो । 

दरबारका पूर्वसचिव अधिकारीले भन्छन्, “भोलिपल्ट सरकारको सवारी फिर्‍यो । सुर्खेत सवारी फिरे पछि त्यहाँ ब्रिफिङ भयो । त्यहीँ एकजना बुढा कर्नेल थिए । उनले वीरेन्द्र सरकारलाई भने ‘सरकार माफ पाउँ । मलाई एउटा कुरो चित्त बुझेन । बिन्ती चढाउँछु, रिसानी नहोला’ । राजाले ‘भनन’ भनिबक्सियो । अनि ती कर्नेलले भने ‘सरकार, राजा र युवराज एउटै हेलिकप्टरमा जान हुन्छ ? संसारमा कहिँ पनि यस्तो चलन छैन । केही तलमाथि परेको भए के हुन्थ्यो ?’ उनको कुरा सुनेर सरकार मुसुक्क आफ्नै शैलीमा हाँसिबक्सियो । यस्ता साहसिला व्यक्ति पनि थिए सेनामा !”