काठमाडौं । कात्तिक महिना लागिसक्दा पनि नेपालका अधिकांस क्षेत्रमा भारी वर्षा भइरहेको छ । यसवर्ष विगतका वर्षमा भन्दा लामो समयसम्म वर्षा कायमै रहेकाले जनजीवन प्रभावित भएको छ । 

मंगलबार सुदूरपश्चिम प्रदेश, कर्णाली र गण्डकी प्रदेशमा भारी वर्षा भएको छ भने देशभरका विभिन्न क्षेत्रमा बाढी पहिरो गएको छ । तीनजना बढीको मृत्यु भइसकेको छ अझै वर्षा रोकिएको छैन । कर्णाली, महाकाली, नारायणी, गण्डकीलगायतका नदी उर्लिएका छन् । मौसमविदले यस वर्षको मनसुन राम्रो भएसँगै वर्षा भइरहेको बताइरहेका छन् ।  

यसबाहेक लुम्बिनी प्रदेश, वाग्मती प्रदेशलगायतका क्षेत्रमा हल्का वर्षा भइरहेको छ । मेघ गर्जन हुने, हावाहुरी चल्ने, बाढी पहिरो जाने भइरहेको छ । विभागले उच्च पहाडी र हिमाली भूभागका केही स्थानमा हिमपात र देशभरका विभिन्न स्थानमा भारी वर्षा हुने सम्भावना रहेको मौसम विभागले जनाएको छ । 

जल तथा मौसम विज्ञान विभागकी मौसमविद् प्रतिभा मानन्धर यस वर्षको मनसुन राम्रो भएकाले लामो समयसम्म वर्षा भइरहेको बताइन् । 

‘‘यसपालि मनसुन राम्रो छ । त्यही भएर वर्षाको सम्भावना लामो समयसम्म रहिरहेको हो । मनसुन राम्रो भएको अवस्था वर्षा तुरुन्तै फर्किएर जाँदैन । मनसुनको प्रक्रिया हराउन समय लाग्छ । विस्तारै हराउँदै जाने हो,” मानन्धरले भनिन्, ‘‘अक्टोवर र नोभेम्बर पोष्ट मनसुन सिजन हो । यस्तो अवस्थालाई ‘ट्रपिकल साइक्लोन’ बन्ने सिजन भनिन्छ । अहिले ट्रपिकल साइक्लोन बनिरहेको अवस्था हो र हाम्रोमा ‘ट्रपिकल साइक्लोन’ सिजन पनि यही हो । प्रि मनसुन सिजनमा पनि यो अवस्था रहिरहन्छ ।”

ट्रपिकल साइक्लोन भनेको के हो ? 

मौसमविद्का अनुसार ट्रपिकल साइक्लोन न्युन चापीय प्रणालीबाट बन्ने प्रक्रिया हो । यसवर्ष यो प्रक्रिया न्युन रुपमा भयो । यो ट्रपिकल साइक्लोन ठूलो हुन पाएन । यो अवस्थामा हामीले ट्रपिकल साइक्लोन भनी बंगालको खाडी, मध्य भारत न्युन चापीय प्रणाली र पश्चिमी वायु क्षेत्रलाई बुझ्छौँ । यस्ता न्युन चापीय प्रणालीबाट बन्ने प्रक्रियालाई ट्रपिकल साइक्लोन भनिन्छ ।

यस्तो अवस्थामा कस्तो खालको वर्षा हुन्छ ? 

मौसमविद् मानन्धरका अनुसार ‘टर्मिनल साइक्लोन’ बनिरहेको अवस्थामा फरक किसिमको वर्षा हुने गर्छ । ‘‘टर्मिनल साइक्लोन बनिरहेको छ । यस्तो अवस्थामा  जाडो हुने गर्छ । अत्यधिक मात्रामा हावाहुरी चल्ने सम्भावना रहन्छ ।  चट्याङ पर्ने सम्भावना पनि उत्तिकै हुन्छ । अहिले अझ ‘टर्मिनल साइक्लोन’ कम बनेको अवस्था हो । ‘टर्मिनल साइक्लोन’ धेरै बनेको भए ठूलो क्षति बेहोर्नुपर्थ्यो,” मौसमविद् मानन्धरले भनिन् ।

के को प्रभाव ? 

मौसमविदका अनुसार नेपालमा वर्षाको प्रभाव हुनुका दुई कारण छन् । एउटा बंगालको खाडीमा र मध्य भारतमा बनेको न्युन चापीय प्रणालीको प्रभावले नेपालमा वर्षा भएको हो । 

‘‘बंगालको खाडीमा र मध्य भारतमा न्युन चापीय प्रणाली बन्यो । अहिले पनि बनिरहकै छ । यसको असर नेपालमा परेको हो । अर्को पश्चिमी वायु प्रणालीको प्रभाव नेपालमा छ । दुईवटा न्युन चापीय प्रणाली मिसिएर आउँदा लामो समय वर्षा रहिरहेको अवस्था हो । यदी यो प्रभाव पश्चिमी वायु क्षेत्रतिरै ढल्केको भए नेपालमा वर्षा हुने सम्भावना कम हुन्थ्यो,” मौसमविद् मानन्धरले भनिन्, ‘‘यो प्रक्रिया वर्षामय मौसम बनाउने प्रक्रिया हो । मौसम राम्रो बनाउने प्रक्रिया तुरुन्तै फर्किहाल्दैन ।” 

अब कहिलेसम्म रहन्छ वर्षा ? 

नेपालमा वर्षा भइरहने क्रम अझै दुईदिनसम्म रहिरहने मौसमविद् मानन्धरको भनाइ छ । ‘‘आज मंगलबार, भोलि बुधबार पनि वर्षा हुन्छ । पर्सी बिहीबारदेखि मौसम सुधार हुँदै जान्छ । एकै चोटी घाम लागिहाल्ने भने होइन । बादल हट्दैन । वर्षाको सम्भावना घट्दै जान्छ । केही दिन सुधार हुन्छ । त्यसपछि पुनः अर्कै किसिमको वर्षा हुने सम्भावना रहेको छ,” मौसमविद् मानन्धरले भनिन । 

विगतका वर्षमा के हुन्थ्यो ? 

मौसमविदहरुका अनुसार हरेक वर्षको मौसमको प्रकृति फेरिँदै आएको छ । मौसमविद् मानन्धर भन्छिन्, ‘‘मौसमको प्रकृति हरेक वर्ष परिवर्तन हुँदै जाने हो । एक वर्षको मनसुन अर्को वर्षको मनसुनसँग कहिल्यै पनि मेल खाँदैन ।  गतवर्ष ८ महिना सुख्खामा बस्नु परेको थियो । यस्तो भएको थिएन । मनसुन राम्रो नहुँदा वर्षा सक्रिय हुँदैन । मनसुन राम्रो भएको बेलामा वर्षा भइरहन्छ ।” 
तस्बिर : राससबाट