site stats
बाह्रखरी :: Baahrakhari
विदेश
Nabil BankNabil Bank
Sarbottam CementSarbottam Cement
भारतमा तेस्रो लोकसभाले झेलेको त्रासदि
Ghorahi CementGhorahi Cement

भारतको लोकतान्त्रिक इतिहासमा अहिलेसम्म गठित १६ लोकसभामध्ये सन् १९६२ मा गठित तेस्रो लोकसभाले सबैभन्दा नराम्रो र त्रासपूर्ण दिनहरू देखेको छ । यस लोकसभाको कार्यकालमा भारतले आफ्ना सीमाहरूमा छिमेकी मुलुक चीन र पाकिस्तानको दुई–दुई आक्रमणको सामना गर्नुपरेको थियो भने देशको दुई–दुई प्रधानमन्त्रीहरूको निधनको शोकलाई पनि व्यहोर्नुपरेको थियो ।

तथापि, यसै लोकसभाको कार्यकालमा इन्दिरा गान्धीलाई भारतले पहिलो महिला प्रधानमन्त्रीका रुपमा पाएको थियो । हो, तेस्रोपछि ११औं लोकसभाले पनि तीन प्रधानमन्त्रीको शपथ लिँदै गरेको देख्यो । यी थिए– अटलबिहारी वाजपेयी, हरदनहल्ली देवेगौडा र इन्द्रकुमार गुजराल ।

सन् १९६२ मा १६ देखि २५ फरवरीसम्म भएको आमनिर्वाचनपछि तेस्रो लोकसभाको गठन भयो । त्यसकोे केही महिनामात्रै बितेको थियो, प्रधानमन्त्री जवाहरलाल नेहरुको पञ्चशीलको सिद्धान्त तथा ‘हिन्दी चिनी भाइ–भाइ’को नाराको खिसी गर्दै छिमेकी देश चीनले भारतमा हमला गर्यो ।

Agni Group

२० अक्टोबर, १९६२ मा अचानक भएको चिनियाँ विश्वासघातले लोकसभालाई हल्लाइदियो । प्रधानमन्त्रीको सल्लाहमा २६ अक्टोबरमा राष्ट्रपतिले सङ्कटकाल घोषणा गरे । त्यतिबेला जनताले चुनेका प्रतिनिधिहरूसमक्ष मुलुकको अखण्डता र देशबासीहरूबीच एकता बनाएर राख्ने विकट चुनौती खडा थियो । 

इतिहास साक्षी छ, त्यतिबेला भारतीय नागरिकले यो चुनौतीको सामना गरेका थिए । सत्तापक्ष र विपक्षी दुवैले आफ्ना सारा मतभेद बिर्सिएर आक्रमणकारी छिमेकीलाई सीमाभन्दा बाहिर धपाउने कार्यमा सेनाका सारा प्रयासमा साथ दिए ।

Global Ime bank

यतिमात्रै होइन, लोकसभाले कैयौं कानून र काम गर्ने तरिकामा समेत परिवर्तन गर्यो । यसको अर्थ दुश्मनका अगाडि हात बाँधिएको नदेखियोेस् भन्ने नै थियो । लोकसभामा सर्वसम्मतिबाट यो प्रस्ताव पारित भएको थियो– जबसम्म भारतको एक इन्च भूमि पनि चीनको कब्जामा रहन्छ, मुलुकबासी शान्तिले बस्ने छैनन् । सत्ता पक्ष र विपक्षका बीचमा कुनै पनि मामिलामा यस्तो अद्भूत एकता कहिल्यै देखिएको थिएन ।

यो कुरा फरक थियो, सामरिक तयारीको अभावका कारण एकता भएर पनि भारतले चीनद्वारा अपमानजनक शर्तहरूमा २० नोभेम्बर, १९६२ मा घोषित एकतर्फी युद्धविराम स्वीकार गर्नुपर्यो । जसले यो आभाष हुन्छ कि, उसले युद्धमा विजय हासिल गरेको छ र भारत पराजित भएको छ ।

यस पराजयका लागि व्यापक आलोचनाको सिकार भएका तत्कालीन रक्षामन्त्री कृष्णा मेननले आफ्नो पदबाट राजीनामा पनि दिनुपर्यो । यसका साथै, नेहरुको ‘आधुनिक भारतका निर्माता’को छविमा यस्तो ग्रहण लाग्यो कि, उनी अस्वस्थ रहन थाले । अन्ततः २७ मे, १९६४ का दिन उनको निधन भयो ।

उनको स्थानमा लालबहादुर शास्त्री प्रधानमन्त्री बने । त्यसबेला अर्को छिमेकी मुलुक पाकिस्तानको कुटिलताले अप्रिल १९६५ मा देशमा एउटा अर्को युद्ध थपियो । पाकिस्तानले सोचेको थियो, १९६२ मा चीनसँग पराजित भारतले तिनका तर्फबाट दिइएको ‘अपरेसन जिब्राल्टर’ नामको नयाँ झट्कालाई झेल्न सक्दैन । तर भारत र संसद्ले एकपटक फेरि पनि आफ्नो अटूट सङ्कल्पका साथ शक्ति प्रदर्शन गर्यो ।

भारतीय सेनाबाट पछाडि फर्किनुपरेको पाकिस्तान सोभियत सङ्घको तासकन्दमा बसेको सम्झौताको टेबुलमा आइपुग्यो । त्यो सम्झौतामा हस्ताक्षर भएको केहीपछि नै ११ जनवरी, १९६६ मा नितान्त सन्देहात्मक परिस्थितिमा लालबहादुर शास्त्रीको इहलीला समाप्त भयो ।

भारत र त्यसको तेस्रो लोकसभाका लागि यो नयाँ विपद् थियो । केही दिनपछि पहिलो महिला प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले शपथ लिइन् । तेस्रो लोकसभालाई कैयौं ऐतिहासिक कारणले गर्दा पनि याद गरिन्छ । लोकसभामा चुनिएर आउने सांसदहरूको सङ्ख्या, पहिलो लोकसभादेखि चल्दै आएको वकिलहरूको वर्चस्वलाई किसानका प्रतिनिधिहरूले तोडे ।

त्यतिबेला वकिल, किसान प्रतिनिधिहरूपछिको शक्ति बन्यो । किसान नेताहरूका अतिरिक्त कैयौं इन्जिनियर, प्रविधिविज्ञ र औद्योगिक श्रमिक पनि यस लोकसभामा चुनिएर आए । यसै लोकसभामा विपक्षीको हालत एकदमै साधारण थियो । विपक्षीलाई ५० सिट पनि मिलेको थिएन ।

भारतीय कम्युनिस्ट पार्टीको २९औं भारतीय जनसङ्घलाई १४ सिट मिलेको थियो भने राजनीतिको आकाशमा उदाएका नयाँ स्वतन्त्र पार्टीले २२ सिटमा विजय हासिल गरेका थिए । महाराजा, उद्योगपति र जमिनदारहरुले भरिएको स्वतन्त्र पार्टीमा सी. राजगोपालाचारी, प्रा. एनजी रङ्गा, केएम मुन्सी र एमआई मसानी आदिको नाम ठूला नेतामा लिइन्थ्यो ।

एउटा अर्को खास कुरो, यस लोकसभामा केवल तीन सांसदमात्रै निर्विरोध चुनिएका थिए । जबकि, पहिलो लोकसभामा निर्विरोध चुनिएको सांसदहरूको संख्या १० थियो । अर्कोमा बढेर १२ भएको थियो । यी सबै काङ्ग्रेसी थिए ।

(लेखक वरिष्ठ पत्रकार हुन् ।)    
(‘द वायर डट कम’बाट सम्पादित तथा अनूदित ।)

  
 

NIBLNIBL
प्रकाशित मिति: सोमबार, वैशाख ३०, २०७६  १२:१२
Sipradi LandingSipradi Landing
worldlinkworldlink
प्रतिक्रिया दिनुहोस्
Ncell Side Bar LatestNcell Side Bar Latest
Bhatbhateni IslandBhatbhateni Island
Kumari BankKumari Bank
Shivam Cement DetailShivam Cement Detail
Maruti cementMaruti cement
ICACICAC