काठमाडौं । बंगलादेशकी पूर्वप्रधानमन्त्री शेख हसिना यतिखेर भारतमा छिन् । विद्यार्थी आन्दोलनले सिर्जित विद्रोहका कारण सत्ता गुमाएर हसिना भारत आइपुगेको करिब साढे दुई महिना भयो ।

भारत आए यता हसिना सार्वजनिकरूपमा देखा परेकी छैनन् । तर, पछिल्लो समय समाजिक सञ्जालमा उनका केही तस्बिर सार्वजनिक भएका छन् । उनले फोनमा गरेको भनिएको कुराकानीको अडियो पनि लिक भएको छ । तर, ती तस्बिर र अडियोको सत्यता पुष्टि हुन सकेको छैन ।

हसिनासँगै बंगलादेशबाट आएकी उनकी बहिनी शेख रिहाना र हसिना कहाँ छन्, के गर्दै छन् भनेर भारतले औपचारिकरूपमा जानकारी गराएको छैन । १७ अक्टोबरमा भारत सरकारले हसिना भारतमै रहेको बताएको थियो ।

उनी राजनीतिक शरण खोज्दै खाडी मुलुक जाने सम्भावना नभएको भारतले नै बताएको छ । यसबाहेक पहिले अनुमान गरिए जसरी अमेरिका, बेलायत वा युरोपमा शरण माग्ने सम्भावना पनि छैन ।

दिल्लीको साउथ ब्लकका एक अधिकारका अनुसार, भारत सरकार विस्तारै हसिनालाई लामो समयसम्म भारतमै रहने अनुमति दिने विषयमा आफूलाई तयार गर्दै छ ।

त्यसो भए के भारतले तिब्बती धर्मगुरु दलाई लामा र अफगानिस्तानका राष्ट्रपति मोहम्मद नजीबुल्लाहलाई जस्तै हसिनालाई पनि राजनीतिक शरण दिन लागेको हो ?

भारतको दृष्टिमा हसिना विशेष परिस्थितिमा बाध्य भएर आएकी पाहुना हुन् । बंगलादेशमा हुन सक्ने सुरक्षा खतराका कारण हसिना भारत आएको भारत सरकारले बुझेको छ । यस दृष्टिले भारतले उनलाई लामो समयसम्म राख्न सक्छ । तर, अहिले नै हसिनालाई राजनीतिक शरण दिने भारतको कुनै योजना छैन । हसिनाले पनि राजनीतिक शरणका लागि भारत सरकारसँग अनुरोध गरेकी छैनन् ।

तर, यदि भविष्यमा हसिनाले राजनीतिक शरणका लागि भारतसँग अनुरोध गरेमा भारतका तमाम राजनीतिक दल यस विषयमा सहमत हुने कुरा भारत सरकारले बुझेको छ । हसिनाको भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग मात्र होइन, कांग्रेसका नेताहरूसँग पनि निकटको सम्बन्ध छ ।

तर, अहिले भारत सरकार हसिनालाई राजनीतिक शरणार्थीका रूपमा नभई पाहुनाका रूपमा राख्न खोजिरहेको छ । बीबीसी हिन्दीका अनुसार, भारत सरकारले हसिनालाई ट्राभल डकुमेन्ट उपलब्ध गराएको छ । यस डकुमेन्टका आधारमा हसिना आवश्यक परेको समयमा अर्को देश जान सक्छिन् । बंगलादेश सरकारले हसिनाको राहदानी रद्द गरिसकेको छ, त्यसैले भारतले यस्तो डकुमेन्ट उपलब्ध गराएको हो ।

अगस्ट ५ मा भारतको हिन्डन एयरबेस पुगेकी हसिना अहिले कहाँ बसिरहेकी छिन् भन्ने यकिन जानकारी छैन । उनी विश्व स्वास्थ्य संगठनकी क्षेत्रीय निर्देशक रहेकी आफ्नी छोरी साइमा वाजिदको घरमा हुन सक्ने अनुमान पनि गरिन्छ । अर्को खबर अनुसार, हसिना उत्तर प्रदेशको मेरठ वा हरियाणाको मानेसरमा अर्धसैनिक बलको सेफ हाउसमा हुन सक्छिन् ।

हसिना अमेरिकामा रहेका आफ्ना छोरा र दिल्लिमा रहेकी विश्व स्वास्थ्य संगठनकी क्षेत्रीय निर्देशक छोरीसँग निरन्तर सम्पर्कमा छिन् ।

भारतका लागि हसिना नबोलाएकी पाहुना भए पनि उनको सम्मान र सत्कारमा भारतले कमी गरेको छैन । भारतसँग निटक मानिने हसिनालाई भारतले आफ्नो मित्रताका सम्मानका लागि पनि राष्ट्रिय अतिथिका रूपमा राखेको छ ।

यस अगाडि सन् १९७५ मा हसिनाका बुबा शेख मुजीबको हत्या हुँदा पनि उनी सपरिवार भारतमा शरण लिन आएकी थिइन् । दिल्लीको ‘थिङ्क ट्याङ्क आईडीएसएकी सिनियर फेलो’ स्मृति पटनायक सम्झिन्छिन, "प्राविधिकरूपमा त्यतिखेर पनि हसिनालाई राजनीतिक शरण दिइएको थिएन ।" त्यतिखेर पहिचान गोप्य राखेर हसिनालाई राष्ट्रिय अतिथिका रूपमा राखिएको थियो । यस घटनाको करिब आधा शताब्दीपछि पनि भारत सरकारले उस्तै नीति अख्तियार गर्ने संकेत देखाएको छ ।

१९७५ देखि १९८१ सम्म जसरी हसिना र उनका परिवारको पहिचान लुकाएर गोप्य राख्न सम्भव थियो, आजको समयमा त्यस्तो गर्न सम्भव छैन । तर, भारतको दृष्टिमा हसिनालाई अतिथिका रूपमा भारतमा रहन दिनु नै कूटनीतिक समस्याको सर्वस्वीकार्य समाधान हो ।

त्यसो त जविरुद्ध बंगलादेशमा प्रदर्शन भयो । उनैलाई भारतले पाहुना बनाएर राख्दा भारत बंगलादेशसम्बन्धी चिसिने आकलन पनि उत्तिकै छन् । ‘हाई प्रोफाइल’ नेतालाई शरण दिनुपर्ने अवस्थामा संसद्‌मा यसको घोषणा गर्नुपर्छ । राजनीतिक दलहरूसँग पनि यस विषयमा सल्लाह गर्नुपर्छ । तर, यो बाध्यकारी नियम होइन ।

यता बंगलादेशको अन्तर्राष्ट्रिय अपराध ट्रिब्युनलले १७ अक्टोबरमा हसिनालाई फरार घोषित गरेर पक्राउ पुर्जी जारी गरेको छ । बंगलादेश सरकारले पनि अदालतको यो निर्देशन लागु गर्न यथाशीघ्र कदम उठाउने बताइरहेको छ । एक महिनाभित्र पक्राउ पुर्जी तामेल गर्नुपर्ने स्थितिमा बंगलादेश सरकारले हसिना बंगलादेशलाई फिर्ता गर्न पत्र पठाउन सक्छ ।

तर, भारतले हसिनालाई फिर्ता पठाउनुपर्ने बंगलादेशको माग सहजै स्वीकार गर्ने छैन । बंगलादेशका लागि भारतीय राजदूत रहिसकेकी रिवा गांगुली दास भन्छिन्, "उनलाई अतिथिका रूपमा वा राजनीतिक शरण दिएर राखिएको छ भन्ने भन्ने कुरा ठूलो होइन । उनलाई उचित सम्मानसहित राखिएको छ कि छैन भन्ने ठूलो कुरा हो ।"

उनका अनुसार, हसिना भारतमा राजनीतिक शरण लिएर वा अतिथिका रूपमा बसून्, यसले केही फरक पर्दैन । उनी भन्छिन्, "अंग्रेजीमा एउटा भनाइ छ, ‘अ रोज इज रोज’ अर्थात् गुुलाफको जुनसुकै नाम लिए पनि गुलाफ नै हो । ठिक त्यसैगरी भारत शरण लिऊन् वा अतिथि होऊन् हसिना त भारतका लागि हसिना नै रहन्छिन् ।"

बीबीसी हिन्दीको सहयोगमा ।