रोपिएका बिरुवा उम्रने शक्ति र सामर्थ्य फरकफरक हुन् । माटो गुणा फलमा भर पर्छ । बीउ उम्रिन बीउको उमार शक्तिलाई जतन गर्नैपर्छ । भकभकी उमालेर उसिनेको अमला र लप्सी माटोमा रोप्दैमा कसरी उम्रियोस् ?

मैले मनमा रोपेको कुरा ऐन मौकामा उम्रिएका छन् । स्याहारसम्भार पाएर हुर्की बढेर शीतलता दिएको आभास हुन्छ ।

आत्मसन्तुष्टिको आभास । हो, वर्षमा धेरै नसके पनि दुईचार ठाउँको यात्रामा हेरेका कुरा कोर्न यी कलम लालायित छन् । एक्लो यात्री बन्नु कति कठिन र कति जोखिम हुन्छ । हाम्रो देशको परिवेशमा सतर्क त बन्नैपर्छ ।

वनमा जनावरको डर त छँदै छ, मनमा मान्छेले मान्छेप्रति गर्ने जघन्य अपराधका घटनाले जिउ सिरिङ्ङ हुन्छ — नखाएको विष पनि लाग्न के बेर ! ध्यानमा एक, पढाइमा दुई, यात्रामा चारभन्दा बेसीलाई मैले सूत्र बनाएको छु ।

लामो समयदेखि यात्रारत ‘स्रष्टा पदयात्रा’का सर्जकहरूसँग हिँड्ने धोको २०७५ कार्तिक ९ गते पूरा हुन लेखेको रहेछ । हो, त्यही दिन मेरो साइत जुर्‍यो । साइत जुराउन साइत आउनुपर्ने ।

मदन पुरस्कार समारोहमा पहिलोपटक आदरणीय दाजु रोचक घिमिरेको अनुरोधमा प्रवेश पाइयो । हो, त्यही बेला मैले संस्कृतिमा कलम चलाउने शीतल गिरी र कवि डिल्लीराज अर्यालसँग प्रस्ताव राखेँ डराइडराइ– हैन दाजु, तपाईंहरू महिनैपिच्छे नयाँनयाँ ठाउँको रोमाञ्चक पैदलयात्रा गर्नुहुन्छ, के म पनि सम्मिलित हुनसक्छु ?

जवाफ सकारात्मक आयो । मैले उहाँको नम्बर मागेँ, उहाँले मेसेन्जरमा आफ्नो नम्बर लेख्न भन्नुभो ।

यात्रा गर्ने दुईचार दिनअघि खबर आयो– यसपटकको स्रष्टा पदयात्रा लाँकुरी भञ्ज्याङदेखि डोलेश्वरसम्मको हुनेछ, ग्वार्कोचोकमा बिहान ७.३० बजे उपस्थित हुने । ग्वार्कोदेखि ढुंग्यानसम्म बसयात्रा, त्यसपछि पैदलयात्रा ।

मनमा खुल्दुली त्यो बेलासम्म रह्यो, जब यस यात्राको लागि लाकुरी भञ्ज्याङ कहाँबाट जाने होला भन्ने थियो । मलाई लामाटारबाट माथि मात्र थाहा थियो । त्यहाँ गइसकेको हुँदा यात्रा त्यहीँसम्मको मात्र हुँदो हो त गइसकेको ठाउँ जान त्यति मन पर्ने थिएन ।

लाकुरी भञ्ज्याङमा नअल्मलिएर डोलेश्रसम्मको यात्रा सुन्नासाथ मैले सहमति जनाएको थिएँ ।

डोलेश्वर नगएको मेरो मनलाई चुम्बकले फलाम तानेझैँ तान्यो । मनमा दुई दिनको यात्रा ठानेर फेर्ने कपडासहितको झोला बोकियो । समयको व्यवस्थापन मनको व्यवस्थापनमा भरपर्दो रहेछ । मनले आँटेपछि अन्य कुराहरू गौण बने । यात्रामा सहभागी बन्न के गर्ने भन्ने अन्योलमा जहाँ जे पाइन्छ त्यही खाने मेरो सोच फेल खायो ।

सामूहिक तयारीमा हुने त्यो स्रष्टा पदयात्रा त २०७३ मंसिर ३ गते यही लाँकुरी भञ्ज्याङबाट थालनी गरेर चल्दै आएको यो चौबिसौँ यात्रा रहेछ । यात्रामा सहभागी मित्रहरू डिल्लीराज अर्याल, शीतल गिरी, नारायण भण्डारी ‘जनकपुरी’, लीलाराज दाहाल र डा. धनप्रसाद सुवेदी ड्रेस र ट्र्याकसुटमा तम्तयार भएर आउनुभयो ।

आफू भने कागको बथानमा बकुल्लो भइयो । अठारउन्नाइसजनाको टिम रहेछ त्यो पदयात्रा सहभागी हुने स्रष्टाहरू । तर, म सहभागी यात्रामा छजनाको मात्र यात्रा रह्यो ।

चारपाँच वर्षअगाडि मोटरसाइकलमा लाँकुरी भञ्ज्याङडाँडा चढेको म मनुवालाई पैदलयात्राले रोमाञ्चक नबनाउने कुरै भएन । गफ जोसँग जे विषयमा ज्ञाता हुन्छन् त्यती आउनु स्वाभाविक हो ।

प्रज्ञा–प्रतिष्ठानका प्राज्ञ नियुक्तिमा सबैका विचारहरू पोखिए । सबैको निष्कर्ष रह्यो– मलाई नियुक्ति गर भन्दै जाने केको प्राज्ञ ? ती त व्यवस्थापकहरू हुन् । पार्टीका प्राज्ञ के प्राज्ञ ? स्वघोषित प्राज्ञहरूको भीड र प्राज्ञ भइस् भनेर टीका लगाइदिएको भरमा हुने प्राज्ञ !

बरु, पञ्चायतकालमा लाजगालले भए पनि या पञ्चायत निष्पक्ष छ भनेर देखाउनकै लागि भए पनि ठिक छनोट हुँदो रहेछ । यो गणतन्त्रको असफलतातर्फको प्रस्थानविन्दु अरू हेर्नु पर्दैन, यसैलाई हेरे पुग्छ ।

प्राज्ञिक व्यक्तित्व चोटा कोठा र महल धाउँदैन । आशीर्वादको टीका लगाएर प्राज्ञ बन्नु हुँदैन । प्रज्ञा त्यस्तो ठाउँ हो, जहाँ देवकोटासहितको टिम बन्दा महाकविले ‘आफ्ना गुरु लेखनाथ नरहेको ठाउँमा म कसरी बस्नु ?’ भन्नुभएको थियो रे !

यस्तो समसामयिक र प्राज्ञिक कुराकानीमा भुल्दा ढुंग्यानबाट लाकुरी भञ्ज्याङ पुगेको पत्तै भएन । स्याउ टोक्दै प्राज्ञको नियुक्ति प्रक्रियाबारेको छलफल बडो रमाइलो भयो ।

लाकुरी भञ्ज्याङबाट काठमाडौं, भक्तपुर र ललितपुर नियाल्दा लाग्यो, ती अग्लाअग्ला कंक्रिटका जंगल, बीचबीचमा धान झुलिरहेका खेत, कतै हल्का जंगल र वातावरणीय हिसाबले तुवाँलोले ढाकेको अस्वस्थ सहरमा कसरी बसिरहेका हौँला ! हामी प्रदूषित सास फेरिरहेका रहेछौँ भन्ने प्रस्ट देखिन्थ्यो त्यहाँबाट ।

कहाँ घर बनाउने, कहाँ खेती गर्ने, कहाँ बजार राख्ने ? यस्ता योजनाविहीन काम हुनुमा व्यक्तिपिच्छेका नाममा जग्गा हुनु नै जिम्मेवार रहेको भन्न सकिन्छ । सरकारको कुनै योजनाविनाको बस्ती यस्तो नभएर अरू कस्तो हुनसक्छ त !

‘जसो जसो बाहुन बाजे उसै उसै स्वाहा’ भनेझैँ उपत्यकाका तीन जिल्लाको हालत देखेर रुनै मन लागेर आयो ।

एघार बजिसकेकोले होला, पेटमा मुसा दगुर्न सुरु गरिसकेको थियो । बस्नलायकको ठाउँ खोज्दै घ्याम्पेडाँडामा पुग्यौँ । त्यहीँ हरियो घाँसको प्राकृतिक कार्पेटमा पलेटी कसेर बस्दै मज्जाले दहीचिउरा, परौठा र आलुचनाको तरकारी खाइयो ।

विवाहमा जन्तीलाई छोरीपट्टिकाले दिने जन्तीबाख्राको झझल्को आयो । भोकको झोकमा खाएको दहीचिउराले भातलाई बिर्सायो । ललितपुर, काभ्रे र भक्तपुरको दोभानबाट डोलेश्वर महादेव भक्तपुरतर्फ प्रस्थान गर्दा टाढैबाट हामीलाई लोभ्याउँदै आफूतर्फ आकर्षित गर्दै गरेको पाइलट बाबाको सेतो आश्रम देखियो ।

जाने त मन थियो, एकातिर जाँदा अर्कोतिर छुट्ने ठानेर हो या यस यात्रामा सो आश्रम अवलोकन नराखिएकोले, तोकिएको गन्तव्यतर्फ लागियो । सजिलोका लागि त नभनौँ, छोटो बाटो भनेर हिँडदै गरेको मोटर गुड्न मिल्ने बाटो छाडेर दाहिनेतर्फको ठाडो ओरालो गोरेटो नै रोजियो ।

थाहा छैन, तारानाथ शर्माले भनेको घनघस्याको उकालो नभई घ्याम्पेडाँडाको ओरालो ओर्लंदाको अर्कै आनन्दले बेस्सरी लपेट्यो ।

ओरालो सकिएपछि तेर्सोतेर्सो गाडी हिँड्नलायक नभएको दशएघारफुटे बाटोको एउटा मोडमा सामान्य बस्न मिल्ने खालको स्थान भेटिएकोले सिर्जना फुराउने कुरा भयो । नारायण ‘जनकपुरी’ले प्रज्ञाकै बारेको कविताबाट सुरु गर्नुभयो ।

डिल्लीराज अर्याल, लीलाराज दाहालजीले पनि आफ्ना रचना सुनाउनुभयो । मेरो पालो कविता शीर्षककै कविता सुनाएँ । डा. धनप्रसाद सुवेदीले राई जातिको अलिखित आख्यान सुनाउनुभयो भने शीतल गिरीले सबै स्रष्टाहरूको नामसहितको माइन्युटमा सही गराएर आफ्नो दर्शनशास्त्रसम्बन्धी कविता सुनाउनुभयो ।

सिर्जनावाचन कार्यक्रमपछि विस्तारै सामान्य ओरालो ओर्लिन थाल्यौँ । करिब आधा घण्टाको हिँडाइपछि हामी केदारनाथको शिर भन्ने गरिएको डोलेश्वर महादेवको मन्दिर प्रवेश गर्‍यौँ ।

पूर्ण रूपमा बनिनसकेको मन्दिर । मन्दिरको दायाँबायाँ ठूलठूला त्रिशूल, डमरु र मन्दिरको मेनगेटअगाडिको ठूलो साँढेलाई साक्षी राखेर फोटो सेसन गर्दै मन्दिर परिसरबाट बाहिरियौँ ।

एउटा कुरा भन्नैपर्छ, उपत्यकाका मन्दिरहरूमा डोलेश्वर महादेव स्थानले आफ्नो भव्यताका कारण केही समयभित्रमा अवश्य नाम कमाउने नै छ । विशेष योजनाको साथमा मन्दिर भव्य बनाइँदै गरेको भान भयो ।

सडकमा गाडी पर्खेर बसेका महिलाहरू भन्दै थिए, ‘एकैछिनमा गाडी आउँछ, किन हिँड्नुहुन्छ ?’ तर, हामी पदयात्रा गर्न निस्किएका थियौँ, मुस्कुराउँदै हिँड्नुको कारण बताएर हामी अगाडि बढेका थियौँ ।

विस्तारविस्तारै सिपाडोल हँुदै भक्तपुर ट्रलीबस स्टपसम्मको यात्रा सकिँदा घडीमा अपराह्नको चार बजिसकेको थियो ।