काठमाडौं । निर्देशक निश्चल बस्नेतको चलचित्र ‘दिमाग खराब’ गत वर्ष तिहारको छेको पारेर रिलिज गरियो । यो सिनेमाले उठान गरेको विषय के थियो ? चलचित्र हेर्नेलाई त थाहा हुने नै भयो । सिनेमा नहेर्ने तर समाचार मात्र ‘फलो’ गर्नेहरू यो चलचित्रको विषयमा अझै भ्रममै छन् । 

कसरी ? 

चलचित्र प्रचारका क्रममा निर्देशक निश्चल र कलाकारले सिनेमाले सामाजिक विषय उठान गरेको बताएका थिए । सञ्चारकर्मीले ‘सिनेमाको प्रचारात्मक कन्टेनले त राजनीतिक सिनेमाको छनक दिन्छ नि ?’ भनेर प्रश्न गर्दा पनि उनीहरूले आफूहरूको चलचित्रले राजनीतिक विषय उठान नगरेको बताएका थिए ।

तर, हलमा गएर हेर्दा चलचित्रले राजनीतिक विषय उठान गरेको देखियो । पछिल्लो स्थानीय तहको निर्वाचनलाई चलचित्रको मुख्य विषय बनाइएको थियो ।

हाल हलमा प्रदर्शित ‘खुस्मा’का निर्देशक तथा कलाकारले पनि यो चलचित्र लभस्टोरी भएको बताएका थिए । तत्कालीन ‘सरकार–माओवादी द्वन्द्वको विषयमा चलचित्र हो ?’ भन्ने प्रश्नमा निर्देशक अशोक थापामगरले भनेका थिए, त्यो विषय सिनेमाले छोएको छैन ।

हलमा गएर हेर्दा यो पनि राजनीतिक विषय उठान गरिएको चलचित्र देखियो ।

यी त भए दुई वर्षका एक/एक चलचित्रका उदाहरण । यस्ता थुप्रै चलचित्र छन्, जसमा राजनीतिक विषय उठान गरिन्छ । तर, रिलिजअगाडिको प्रचारप्रसारमा सिनेमाले राजनीतिक विषय उठान नगरेको निर्माता/निर्देशक बताउँछन् ।

राजनीतिक विषय उठान गरेको भनेर प्रचार गर्दा के हुन्छ ? मेकरमा राजनीतिक विषय उठान गरिएका चलचित्र चल्दैनन् भन्ने मनोविज्ञानले काम गरिरहेको निर्देशक दिनेश राउत बताउँछन् ।

“राजनीतिक सिनेमा चल्दैनन् भन्ने मनोविज्ञानले हामी मेकरमा काम गरिरहेको छ । आमजनता राजनीतिदेखि फ्रस्टेड छन् । चलचित्रमा पनि त्यही राजनीति नै हेर्न के जानु भन्ने दर्शकले सोच्छन् भन्ने बुझाइ मेकरमा छ,” दिनेश भन्छन्, “यही बुझाइका कारण राजनीतिक विषय हो भनेर प्रचार नगरौँ भन्ने भ्रम छ ।”

राजनीतिक विषयको चलचित्र हेर्न के जानु भनेर दर्शकले भनेको खण्डमा इनिसियल बिजनेसमै असर गर्छ भन्ने मनोविज्ञान मेकरमा रहेको उनी सुनाउँछन् । “राजनीतिक विषय छ भनेर दर्शकले थाहा पाए इनिसियल कलेक्सनमा फरक पर्छ भन्ने छ,” उनी भन्छन्, “यदि, इनिसियल बिजनेसमै नकारात्मक असर गर्‍यो भने वर्ड अफ माउथ पनि राम्रो नहुने र त्यसको असर चलचित्रको पूरै बिजनेसमै पर्छ भन्ने बुझाइले काम गरिरहेको छ ।” शुक्रबार नै चलचित्र नचले पिकअप लिन कठिन हुने उनको भनाइ छ ।  

चलचित्र राम्रो भए विषयवस्तुले केही असर नगर्ने दिनेश बताउँछन् । चलचित्र नै राम्रो हुनुपर्ने पहिलो सर्त भएको उनको धारणा छ ।

“सबैभन्दा मुख्य कुरा विषय के हो भन्दा पनि चलचित्र कस्तो बनेको छ भन्ने हो,” उनी अगाडि थप्छन्, “चलचित्र राम्रो भयो भने विषय र जानराले केही फरक पार्दैन । चलचित्र राम्रो भयो भने जुनसुकै विषय र जानराको चलचित्र पनि दर्शकले हेर्छन् ।”

उनी यसको उदाहरणका रूपमा ‘छक्का पञ्जा’लाई लिन्छन् । निर्माता तथा मुख्य कलाकार दीपकराज गिरीले आफूले राजनीतिक विषयमा चलचित्र बनाएको बताएका थिए । सिनेमाको प्रचार तथा अन्तर्वार्ताहरूमा नै उनले आफूले व्यंग्य गर्न राजनीतिक विषयमा चलचित्र बनाएको सुनाएका थिए ।

दीपकले राजनीतिक विषयवस्तु उठाएको बताए पनि यो चलचित्रले उच्च ग्रसकलेक्सन गरेको थियो । त्यसैले विषय के र जानरा कुनभन्दा पनि चलचित्र कस्तो बनेको छ, त्यसले बिजनेस निर्धारण हुने र दर्शकले हेर्ने/नहेर्ने निर्णय गर्ने उनी स्पष्ट पार्छन् ।

चलचित्र निर्देशक, वितरक तथा कलाकार अशोक शर्मा आमदर्शकले राजनीति र दलका नेता मन नपराउने भएकाले त्यस्तो विषयमा चलचित्र बनेको छ भनेर मेकरले नभनेको हुन सक्ने बताउँछन् । “अधिकांश दर्शक राजनीति र नेतालाई मन पराउँदैनन् । त्यसैले राजनीतिक सिनेमा भनेपछि यिनै नेताहरूका विषय होलान् भनेर हेर्न जाँदैनन् भन्ने मेकरमा रहेको पनि हुनसक्छ,” अशोक भन्छन् ।

विषयवस्तु खुलाएर प्रचार गर्ने अथवा नखुलाई त्यो मेकरको विवेकमा भर पर्छ । विषयवस्तु नखुलाई उत्सुकता सिर्जना गर्दै पनि कतिपय मेकरले चलचित्र बनाउने गरेको उनी बताउँछन् ।

“कसैले बेस्ड अन ट्रु स्टोरी भनेर कुन घटना भनेर प्रस्टै खुलाइदिन्छन् । कतिले वास्तविक घटना भने पनि कुन भनेर खुलाउँदैनन्,” अशोक भन्छन्, “मेरो व्यक्तिगत कुरा गर्दा म स्टोरी नखुलाई सिनेमाको प्रचार गर्न रुचाउँछु ।”

जुनसुकै विषय र जानरामा चलचित्र बनाइए पनि राम्रो भए दर्शकले मन पराउनेमा उनी जोड दिन्छन् । “दर्शकले विषय होइन, चलचित्र हेर्ने हो । कथा र विषय जुनसुकै भए पनि त्यो कति इंगेजिङ र कथ्यशैली कस्तो छ भन्ने हो,” अशोक अगाडि थप्छन्, “दर्शक हलमा विषय, जानरा होइन, राम्रो सिनेमा हेर्न आउने हो । राम्रो चलचित्र बनाए दर्शकले हेर्छन् ।”

कुन सिनेमा चल्छ/चल्दैन भन्ने कहिल्यै निश्चित नहुने उनी जिकिर गर्छन् । कुनै सिनेमा राम्रो भएर पनि नचल्ने, कुनै औसत चलचित्र पनि राम्रोसँग चल्ने गरेको उनी सुनाउँछन् ।

“कुनै चलचित्र राम्रो कथ्यशैलीले चल्छन् । कुनै राम्रा कलाकार भएर चल्छन् । तर, सबै चलचित्र राम्रा कलाकार मात्रै भएर पनि चल्दैनन् । राम्रो विषयवस्तु हुँदाहुँदै पनि चल्दैनन्,” अशोक भन्छन्, “निष्कर्ष के हो भने समग्रमा राम्रो चलचित्र मन पर्ने हो । रिलिजअगाडि विषयवस्तु भन्दैमा वा नभन्दैमा चलचित्र चल्छ भन्ने हुँदैन ।”

निर्देशक सुजित बिडारी नेपाली समाजमा बदनाम भइसकेको विषयलाई चलचित्रमा उठाउँदा असर पर्ने डर मेकरमा रहेको हुन सक्ने बताउँछन् । “चलचित्र चलिसकेपछि म तटस्थ छु भनेर जस्टिफाइ गर्न सजिलो हुन्छ,” सुजित भन्छन्, “त्यसैले चलचित्र रिलिजअगाडि यो जोखिम नउठाऊँ भनेर पनि सुरुमा राजनीतिक विषयको चलचित्र हो भनेर नभनेको हुनसक्छ ।”

भारतमा राजनीति र धर्ममा अतिवाद रहेको भन्दै उनी कतिपय विषय उठान गरेकै आधारमा मेकरलाई ‘बाइकट’ अभियान चलाउने ट्रेन्ड रहेको उल्लेख गर्छन् । त्यसको असर नेपाली मेकरमा पनि देखिएको हुन सक्ने उनको अनुमान छ ।

“नेपाली समाजमा यसै पनि राजनीति बदनाम छ । त्यसमा पनि हलमा त्यही बदनाम भएको विषयको चलचित्र हेर्न किन जानु भन्ने मानसिकताले पनि काम गरिरहेको छ भन्ने लाग्छ,” सुजित भन्छन्, “बदनाम आफैँमा नराम्रो शब्द हो । यदि, दर्शक सुरुमै जजमेन्टल भइदिए बहिष्कार हुनसक्छ भन्ने डरले पनि काम गरेको छ जस्तो लाग्छ । त्यसैले राजनीतिक सिनेमा होइन भन्नु बाध्यता र डर दुवैले काम गरेको छ ।”

कलाकार तथा निर्देशक हार्डकोर राजनीतिका विषयमा कुनै पार्टीका पक्षमा बोल्दा नागरिकको बहिष्कारमा परिने डर हुने गरेको उनी सुनाउँछन् । “चलचित्रमार्फत एजेन्डा नै उठाउने मेकर पनि हुनुहुन्छ, यो आफैँमा नराम्रो पनि होइन । राम्रोसँग बनाउन सकियो भने दर्शकले मन पराउँछन्,” सुजित भन्छन्, “तर, यसका लागि पनि आँट नै चाहिन्छ ।”

कस्तो चलचित्रलाई पोलिटिकल भन्ने यसमा पनि बहस गर्न सकिने उनी बताउँछन् । दलका विषयमा बनाइएका चलचित्रलाई मात्र राजनीतिक सिनेमा भन्ने कि ! अथवा, विषयप्रसंगले राजनीतिक विषय उठान गरिएका चलचित्रलाई पनि पोलिटिकल सिनेमा भन्ने ? यसमा फरक–फरक बुझाइ हुन सक्ने उनको भनाइ छ ।