काठमाडौं । विश्व अल्जाइमर दिवस शनिबार नेपालमा पनि विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाइएको छ । ‘अबको आवश्यकता : अल्जाइमर्स तथा डिमेन्सियामा क्रियाशीलता’ भन्ने मूल नाराका साथ नेपालमा पनि दिवस मनाइएको हो ।

स्वास्थ्य सेवा विभागको नर्सिङ तथा सामाजिक सुरक्षा महाशाखाकी निर्देशक हीराकुमारी निरौलाले नेपालमा ६० वर्षभन्दा माथिका करिब सातदेखि १० प्रतिशत मानिस अल्जाइमरसँगै डिमेन्सियाबाट प्रभावित रहेको बताइन् । अल्जाइमरको संख्या यकिन भए पनि डिमेन्सिया भएका ७० प्रतिशत मानिसलाई अल्जाइमरको लक्षण देखिने गरेको उनले उल्लेख गरिन् ।

जनचेतनाका कमीले अल्जाइमरको प्रकोप बढिरहेको र समयमा उपचार गर्न सके यो रोगलाई कम गर्न सकिने निर्देशक निरौलाको भनाइ छ । “समयमा नै रोग पहिचान गरेर कडा खालको बिर्सने रोगको लक्षणलाई अलि ढिला बनाउन सकिन्छ,” उनले भनिन्, “तर, बिरामीले उपचार नगर्दा कडा खालको लक्षण चाँडै देखिने गरेको छ ।”

नेपालमा विशेष गरी ६० वर्षमाथि उमेरका व्यक्तिमा यो रोगको समस्या देखिने गरेको छ । आजकाल ४० देखि ४५ वर्ष उमेर समूहमा समेत यो समस्या देखिने गरेको निर्देशक निरौलाले बताइन् ।

लक्षण
अल्जाइमर रोग डिमेन्सियाको एक प्रकार हो । यसमा स्मरण शक्तिमा ह्रास हुने, भर्खरै भएका कुरा सम्झिन समस्या र क्रमशः पुराना कुरा पनि बिर्संदै जाने हुन्छ । साथै, एउटै कुरालाई बारबार दोहोर्‍याउने, ध्यान केन्द्रित गर्न समस्या हुनेजस्ता लक्षण देखिने चिकित्सक बताउँछन् । पछि गएर उल्लिखित लक्षण क्रमशः कडा रूपमा बढ्दै गई दैनिक जीवनयापन नै कठिन हुन जान्छ ।

रोगको प्रमुख कारण बढ्दो उमेर भए पनि श्रवण शक्तिमा कमी, नसर्ने रोग (उच्च कोलेस्ट्रोल, उच्च रक्तचाप, मोटोपन, मधुमेह), मस्तिष्कमा चोट, दृष्टिमा कमी, वायु प्रदूषण, पोषण तत्त्वको कमी, मदिरा र धूमपानको सेवन, डिप्रेसन, एक्लोपन, शारीरिक निष्क्रियताजस्ता कारणले पनि हुने गर्छ ।

महाशाखा प्रमुख निरौला रोग रोकथामको उपाय भनेको नै जोखिम कम गर्नु रहेको बताउँछिन् । उनका अनुसार, नेपालमा ६० वर्षमाथिका ज्येष्ठ नागरिकको जनसंख्या १० प्रतिशत छ । बुढ्यौली जनसंख्याको वृद्धिसँगै मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी समस्या बढ्दै गएको छ ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनका अनुसार, हाल विश्वभर पाँच करोड ५० लाख मानिस डिमेन्सिया रोगबाट प्रभावित छन् । तीमध्ये अल्जाइमर रोगले सबैभन्दा बढीलाई प्रभावित गरेको छ । प्रत्येक वर्ष करिब एक करोड नयाँ डिमेन्सियाका बिरामी थपिन्छन् । यो संख्या सन् २०५० सम्म दोब्बर हुने अनुमान गरिएको छ ।

सरकारले विपन्न नागरिक औषधोपचार कार्यक्रमअन्तर्गत अल्जाइमर रोगका निम्ति एक लाख रुपैयाँसम्म सुविधा प्रदान गर्दै आएको छ । यो रोगको उपचारका निम्ति देशभर १२ अस्पताल सूचीकृत छन् ।

राष्ट्रिय मानसिक स्वास्थ्य रणनीति तथा कार्ययोजना, २०७७ ले ज्येष्ठ नागरिक मानसिक स्वास्थ्यका निम्ति अल्जाइमर्स डिस अर्डरलगायत विस्मृति तथा अन्य मानसिक समस्याको शीघ्र पहिचान र व्यवस्थापन गरी सामाजिक सुरक्षामा पहुँच अभिवृद्धि गर्ने रणनीति लिएको महाशाखा प्रमुख निरौलाले जानकारी दिइन् ।

उनले अल्जाइमरसँगै डिमेन्सिया रोगको रोकथाम र जोखिम कम गर्न, उपचार र स्याहारकर्ता वा परिवारलाई सहयोग र सहजीकरण आवश्यक रहेको बताइन् ।

यी रोग भएका बिरामीलाई सामाजिक कार्यमा लगाउनुपर्ने, मस्तिष्कलाई क्रियाशील बनाउनुपर्ने र पर्याप्त मात्रामा फलफूल खुवाउनुपर्ने निरौला बताउँछिन् । रासस