काठमाडौं । धितोपत्र दोस्रो बजारमा सेयर कारोबार गर्नेहरूको संख्या बढ्दो छ । नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से)का अनुसार, अनलाइन युजरनेम लिएर धितोपत्र कारोबार गर्नेको संख्या गत वैशाख मसान्तसम्म २२ लाख १६ हजार २४७ पुगेको छ ।

उक्त अवधिसम्म मेरो सेयर खाताको संख्या ५३ लाख २२ हजार ९६९ पुगेको छ । त्यस्तै हितग्राही (डिम्याट) खाताको संख्या ६२ लाख ७२ हजार ३५१ पुगेको छ ।

तर, प्राथमिक र दोस्रो बजारमा सेयर खरिद गरेर दैनिक कारोबार गर्नेहरूको संख्या पनि अत्यधिक छ । कतिपयले धितोपत्रमा पैसा हालेका भएपनि त्यो धितोपत्र जम्मा हुने डिम्याट खाता खोलेका हुँदैनन् । यसका साथै डिम्याट खाता भएकाहरूले पनि समयमा नवीकरण गर्न भुलेका हुन्छन् । यसरी खाता नखोल्दा र नवीकरण नगर्दा उनीहरूलाई कम्पनीले दिने बोनस र हकप्रद सेयर त्यत्तिकै खेर गएका हुन्छन् ।

हकप्रदको हकमा आफ्नो हक लाग्ने भए पनि समयमै जानकारी नपाउँदा र प्राविधिक कारणले यस्तो सेयर खरिद गर्न पाउँदैनन् । 

तर, बोनस सेयर भने उनीहरूकै नाममा रहन्छ । प्राविधिक कारणले गर्दा आफ्नो नाममा सेयर छ भनी कतिपयलाई थाहा नै हुँदैन । यसरी सेयरधनीलाई थाहा नहुँदा पनि कम्पनीले सेयर रजिष्ट्रार्डलाई यस्ता लगानीकर्ताको सेयर सुरक्षित राखिदिन भनेको हुन्छ ।

आफ्नो सेयर खोजी गर्न नआएसम्म यी सेयर कम्पनीले सुरक्षितसाथ राखिदिने सिडिएस एण्ड क्लियरिङ लिमिटेड (सीडीएससी)का प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) पूर्णप्रसाद आचार्य बताउँछन् । उनका अनुसार, सेयरधनीको नाममा भएका सेयर कसैले केही गर्न सक्दैन । लगानीकर्ताहरूले डिम्याट खाता नवीकरण नगर्दा तथा पुराना लगानीकर्ताले डिम्याट नखोल्दा यस्ता सेयर थुप्रिएर बसेका हुन्छन् ।
 
उनले बाह्रखरीसित भने, “तर, खाता नवीकरण गरेर वा डिम्याट खोलेर कम्पनीमा सम्पर्क गरी सेयर रजिष्ट्रार्ड कार्यालयमा गए भने उनीहरूको सेयर डिम्याट खातामा आउँछ ।”

यसरी नगद लाभांश र बोनस सेयर नलिनेहरू धेरै हुन सक्छन् । तर, उनीहरूको नाममा रहेको सेयर २० औं वर्षसम्म सुरक्षित राखिन्छ । नगद लाभांश वापत दिइएको रकममा  ५ वर्षसम्म दाबी गर्न कोही नआए लगानीकर्ता संरक्षण कोषमा जम्मा हुने व्यवस्था गरिएको छ । 

एनएमबी क्यापिटलका सीईओ दीपेश कुमार वैद्य पनि यस्ता सेयर कम्पनीले नियुक्त गरेका सेयर रजिष्टार्डले राख्ने गरेको बताउँछन् । आफ्नो सेयर दाबी गर्न आए कम्पनीले उनीहरूले उपलब्ध गराएको डिम्याट खातामा उपलब्ध गराइदिने उनको भनाइ छ ।

बोनस सेयर नलिएकाहरूलाई लिन बेला बेला कम्पनीले सूचना जारी गरिरहेको हुन्छ । आफ्नो सेयर पाउन बाँकी छ भनेर कतिपयलाई त थाहा नै नहुने हुँदा विविध कम्पनीका यस्ता सेयर कम्पनीमा रहेने नेपाल स्टक एक्सचेन्ज (नेप्से)का प्रवक्ता मुराहरि पराजुली पनि बताउँछन् । 

पराजुलीका अनुसार, यस्ता सेयर खोजी गरिदिन भन्दै कहिले काहीँ नेप्सेमा लगानीकर्ता आउने गरेका छन् । तर, सम्बन्धित कम्पनीमा सम्पर्क गरेर यस्ता सेयर आफ्नो डिम्याट खातामा ल्याउन सकिने उनको भनाइ छ ।

“समयमा डिम्याट खाता नवीकरण नगर्दा सेयरधनीहरूले पाउने बोनस सेयर कम्पनीकै सेयर रजिष्टार्ड कार्यालयमा रहेको हुन्छ,” उनले भने, “कतिपयलाई त २÷४ कित्ताको वास्ता नहुन पनि सक्छ । यस्ता २÷४ कित्ता सेयर धेरै कम्पनीका सेयरधनीको बाँकी हुन सक्छ ।”

धेरै कम्पनीको यसरी भुलेका सेयर हिसाब गर्दा हजारौं कित्ता हुन सक्ने उनको भनाइ छ ।  हाल नेप्सेमा सूचीकृत २७२ कम्पनी छन् । यी कम्पनीको दैनिक कारोबार हुन्छ । कतिपयले त यस्ता कम्पनीका सेयर किनेर मात्र राखेका हुन्छन् । यस्तो अवस्थामा आफूले पाउने सेयर पनि वर्षाैदेखि नपाएको हुन सक्छन् ।

बेला–बेला कम्पनीले सूचना जारी गर्दा आफूले पाउने सेयर खोजी गर्न आउने पनि गरेका छन् । 

के हो डिम्याट खाता र मेरो सेयर ? 

मेरो सेयर भनेको सीडीएससीले विकास गरेको प्राथमिक सेयर (आईपीओ) खरिद गर्ने सफ्वेयर हो । यहाँबाट आईपीओमा अनलाइन आवेदन दिन, डिम्याट खातामा भएको आफ्नो सेयर संख्या र पोर्टफोलियो हेर्न सकिन्छ ।

डिम्याट खाता भनेको आफूले दोस्रो बजारमा किनेको र प्राथमिक बजारमा किनेको सेयर राख्ने खाता हो । यो मर्चेन्ट बैंक र ब्रोकरमा खोल्न सकिन्छ । डिम्याट खाता, मेरो सेयर, बैंक खाता र नेप्सेले सञ्चालमा ल्याएको टीएमएस एक अर्कामा लिंक भएका हुन्छन् । 

त्यसैले सेयर खरिद गर्दा पैसा बैंकमा आउनले आईपीओ भर्दा बैंकबाट पैसा काट्ने गर्दछ । 

यसरी एक अर्कामा लिंक हुँदा सेयर खरिद–बिक्री गर्नेहरूलाई सहज भएको छ । अनलाइन कारोबार हुनुभन्दा पहिले लाइन लागेर ब्रोकर कम्पनीमा सेयर खरिद–बिक्री गरिदिन आग्रह गर्नुपर्ने व्यवस्था थियो ।