भारतका प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले दस वर्षसम्म प्रचण्ड बहुमत ल्याएर शासन गरे । भर्खरै सम्पन्न २०२४ को लोकसभाको चुनावमा चार सयभन्दा बढी सिट जित्ने लक्ष्यका साथ चुनावमा होमिए । 

तर उनको पार्टी भारतीय जनता पार्टीले लोकसभामा सामान्य बहुमत पनि ल्याउन सकेन । यसैले मोदीले ब्यक्तिगत रुपमा चुनाव जिते । तर उनको नेतृत्वमा भएको चुनावमा भारतीय जनता पार्टीले चुनाव हार्यो ।  

प्रधानमन्त्री मोदीकै नेतृत्वमा पार्टी चुनावमा होमिँदा पार्टीलाई बहुमत नदिनुको अर्थ भारतीय मतदाता मोदी र उनको पार्र्टी भारतीय जनता पार्टीसँग असन्तुष्ट रहेको देखाउँछ । 

विश्वको सबभन्दा ठूलो लोकतान्त्रिक अभ्यास रहेको भारतमा मोदीले देशका लागि राम्रो काम पनि गरेका थिए । तर पनि जनताले उनको नेतृत्वलाई बहुमत दिन चाहेनन् । लोकतन्त्रको सौन्दर्यता नै जनताको स्वतन्त्रता र विवेकको सम्मान हो । 

जनताको निर्णयलाई मोदीले पनि सहर्ष स्वीकार गरेर लोकतान्त्रिक चरित्र देखाएका छन् । 

अब पाँच वर्ष भारतीय लोकसभा अर्थात् तल्लो सदनको बनौट नेपालको झैँ त्रिशंकू बनेको छ । एनडिए अलाइन्सले लोकसभामा सामान्य बहुमत ल्याए पनि कतिपय अवस्थामा विधेयकहरू पारित गर्न कठिन हुने अवस्था आउन सक्तछ । 

भारतीय संसदको इतिहासमा तेश्रो पटक लगातार प्रधानमन्त्री पदमा नियुक्त हुनेमा प्रधानमन्त्री मोदी दोश्रो ब्यक्ति भएका छन् । यसअघि पण्डित  जवाहरलाल नेहरू लगातार तेश्रो पटक प्रधानमन्त्री बनेका थिए । 

तेश्रो कार्यकालका लागि प्रधानमन्त्री नियुक्त भए पनि मोदीले पहिले भन्दा अत्यन्त कमजोर अवस्थामा पुगेका छन् । भारतीय केन्द्रीय शासनको साँचो चन्द्रबाबु नायडु र नीतीश कुमारकहाँ पुगेको छ ।

मोदीलाई प्रधानमन्त्री बनाउने निर्णय गर्नुअघि नै उनीहरूले मागहरू प्रस्तुत गरिसकेका छन् । भारतीय जनता पार्टीले गृह, सुरक्षा, अर्थ, विकास र रेल तथा परराष्ट्रजस्ता मन्त्रालय अरुलाई दिन चाहेको देखिँदैन भने नीतीशकुमार र चन्द्रबाबु नायडुले पनि तीमध्ये केही महत्वपूर्ण मन्त्रालयहरूमा हिस्सा खोजेका छन् । 

भारतमा नेपालमा जस्तो सत्ताका लागि मरिहत्ते गर्ने परिपाटी नभए पनि मोदीलाई चन्द्रबाबु नायडु र नीतीश कुमार मिलाउँदै शासन गर्ने चुनौती भने थपिएको छ । यस्तो कमजोर अवस्थामा मोदीले पद स्वीकार्न नहुने तर्क पनि आएकै थिए ।

नेपालको प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल जति कमजोर र निरिह छन्, मोदी त्यति कमजोर र निरिह नभए पनि उनीसँग हिजोजत्तिकै शक्ति भने छैन । अब मोदीले महत्वपूर्ण निर्णय गर्नुअगाडि चन्द्रबाबु नायडु र नीतीश कुमारसँग सरसल्लाह गर्नुपर्ने हुन्छ । अब मोदीको सफलताको साँचो चन्द्रबाबु नायडु र नीतीश कुमारको हातमा छ  ।

मोदीले विगत दश वर्षको शासनकालमा भारतलाई विश्वमञ्चमा महत्वपूर्ण शक्तिकेन्द्रको रुपमा स्थापित गर्न सफलता पाए । 

उनले भ्रष्टाचारविरुध्द पनि ठूलै अभियान चलाएका थिए । केही हदसम्म सफलता पनि पाए । नोटमा बन्देज पनि लगाउने साहसिलो काम पनि गरे । देशभित्र ठूला बाटो, रेल, जलबिद्युतलगायतका पूर्वाधार विकासमा फड्को मार्ने काम पनि गरे ।

मान्छेका राम्रा या नराम्रा पाटा हुन्छन् । राजनीतिक हिसाबले मोदी कुनै दूरदर्शी र महान सोचविचार भएका नेता होइनन् । उनले आफ्नै पार्टीका भिष्मपिता सरहका नेता लालकृष्ण आडवाणी र अटलविहारी वाजपेयीलाई पनि उचित मान सम्मान दिन चाहेनन् ।

यस्तो अवस्थामा उनले अरु पार्टीका नेतालाई मान सम्मान गर्ने कुरै भएन । पण्डित जवाहरलाल नेहरू प्रधानमन्त्री हुँदा भर्खरका जवान विपक्षी सदस्य अटलविहारी वाजपेयीले बोल्न लाग्दा नेहरू उनको भाषण मजाले सुन्न गर्थे । नेहरूले अटल विहारी वाजपेयीलाई भावी प्रधानमन्त्री भन्ने पनि गर्थे ।

अरुलाई सम्मान गरे आफ्नो सम्मान र मान बढ्छ भन्ने भनाइ छ । तर, मोदी एक अहंकारी र आत्मप्रशंसामा रमाउने ब्यक्तिका रुपमा उनकै क्रियाकलाप देखाएको थियो । अबको परिस्थितिले उनको साच र ब्यवहारमा पक्कै पनि केही परिवर्तन ल्याउनेछ ।

सनातन हिन्दू धर्म स्वभाविक रुपले उदारवादी र सबैको अस्तित्व स्वीकार्ने धर्मसंस्कृति हो । उनी सनातन हिन्दु धर्म संस्कृतिका कट्टर अनुयायी भएकाले सबैप्रति नरम र उदार देखिनु पथ्र्यो । प्रधानमन्त्रीको हैसियतमा उनले सबै धर्म संस्कृतिका मानिसलाई समान सोच र व्यवहार गर्नु उनको नैतिक र संवैधानिक जिम्मेवारी हो ।

तर उनले आमचुनावअघि अल्पसमुदायका मुस्लिम समुदायमाथि अनेक आरोप लगाएर सार्वजनिक रुपमा भाषण गरे । हिन्दू मतदाताहरूलाई पनि उनको यो सोच र ब्यवहार पाच्य हुन सकेन ।

हिन्दूहरूको बाहुल्यता भएको उत्तर प्रदेश राज्यमा भारतीय जनता पार्टीले यस पटक नराम्रो हार बेहोर्नु पर्यो । भारतीय जनता पार्टीले चुनाव हार्नुमा धेरै कारणमध्ये मोदीमा भएको अहंकारी सोच र अरुलाई घृणा गर्ने विचारका कारण हो भन्ने अर्थ लगाएका छन् । 

भारत उदीयमान अर्थतन्त्र भएको विश्वको ठूलो देशमध्ये एक हो । यति विशाल देशको प्रधानमन्त्रीमा यस्तो अहंकारी सोचविचार र ब्यवहार आउनु भारतीय सभ्यता, लोकतन्त्र र लोकतान्त्रिक संस्कारको हिसाबले पनि उचित देखिँदैन । उनका यस्तै सोच र विचारका कारण अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा भारतीय लोकतन्त्रको स्तर खस्कन थाल्यो भनेर टिकाटिप्पणी हुन थालेको थियो ।

नेपालका केही नेताहरूले आफूलाई महान र भगवानको अवतार ठाने झैँ मोदीले पनि आफूलाई पछिल्लो समयमा भगवानको विशेष अवतारको रुपमा प्रस्तुत गर्न पुगे । यसको परिणाम जनताले उनलाई साधारण मानव हौँ भन्ने पाठ पढाईदिएका छन् ।

मोदकिो अर्को दोष अरु पार्टीको अस्तित्व स्वीकार्न नसक्नु हो । बहुदलीय राजनीतिमा अरु पार्टीको अस्तित्व अस्वीकार गर्नु भनेको संविधानविपरीतको मार्गमा हिँड्नु हो । यो सोच एक किसिमको निरंकुश शासनको पुनरावृत्ति पनि हो ।

विपक्षी नेता  र आफना विरोधीलालाई जसरी पनि सिध्याउनैपर्छ भन्ने अभियानमा लाग्दा आफ्नै सत्ता गुम्न गयो ।

उनले विगत दश वर्षमा विपक्षी पार्टीका नेता कार्यकर्तामाथि सत्ताको दुरुपयोग गरी अनेक मुद्दा मामिलामा फसाउने काम गरे । लोकतान्त्रिक इतिहास भएको भारतमा संविधान र कानुनभन्दामाथि कोही छैन भन्ने भाव देखाउनुपर्नेमा उनले निरंकुश शैलीमा शासन प्रशासन चलाउँदा भारतीय लोकतन्त्र र स्वतन्त्रताको स्तर खस्कन पुग्यो । त्यसलाई उठाउने काम जनताले गरे । 

अब भारत र नेपालबीच अबको पाँच वर्षमा के कस्तो सम्वन्ध होला भन्ने तर्फ पनि अलिकति चर्चा गर्नु सान्दर्भिक नै होला । भारतको वैदेशिक नीतिमा राजनीतिक नेतृतवको भन्दा प्रशासनको भूमिका बढी हुन्छ ।

भारतमा प्रधानमन्त्री जो बने पनि प्रशासनसँग रायसल्लाह नगरी नेपालमा झैँ हचुवाका आधारमा काम गर्ने चलन छैन । नेपालमा राजनीतिक नेतृत्व धेरै हाबी छ । तर भारतमा हर नीति निर्णय गर्दा प्रणालीले काम गरेको हुन्छ । सामान्य रुपमा हेर्दा नेपाल र भारतबीचको सम्बन्धमा तत्काल कुनै त्यस्तो परिवर्तन हुने देखिँदैन ।

भारतले नेपाललाई सहयोग पनि गरेको छ भने बेलाबखत दुःख पनि दिएकै छ । सीमा विवाद समाधान गर्न भारत त्यति उत्सुक हुँदैन । भारत र नेपालबीच ब्यापार र वाणिज्यसम्बन्धी थुप्रै समस्या छन । तिनलाई पनि आपसी वार्ता र सहमतिबाट टुंगो लगाउनुपर्ने अवस्था छ ।

भारत र नेपालको सम्बन्ध सुधारका लागि बनाइएको दुवै देशका विशेषज्ञहरूको प्रतिवेदन बुझ्न पनि मोदी अझै तयार छैनन् । उनको नेपालप्रतिको दृष्टिकोण कस्तो रहेछ भन्ने कुरा यस्ले पनि स्पष्ट गर्छ । 

मोदी आफैं एक अनुदारवादी नेता हुन् । उनले प्रशासनबाट आएका जयशंकरलाई विदेश मन्त्रीमा नियुक्त गरेपछि उनले नेपालप्रति खासै चासो देखाएनन् । 

यता हाम्रा नेताहरू र हाम्रा कूटनैतिक संयन्त्रहरूले पनि भारतसँग वार्ता गरेर सीमा विवाद र गौतमबुध्द अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल सञ्चालनका लागि सहयोग गर्न भारतसँग वार्ता र सम्झौता गर्न नसक्ता त्यो विमानस्थलमा गरिएको ऋण लगानी खेर जाने अवस्था छ । 

त्यतिमात्रै नभएर बंगलादेश र भूटानसँगबाहेक सार्कका अरु राष्ट्रहरूसँग भारतको सम्बन्ध त्यति सुमधुर बन्न सकेको देखिँदैन । नेपालका लागि त पूर्व विदेश मन्त्रीहरू अटलविहारी वाजपेयी र पीभी नरसिंह रावबाहेक अरु त्यति हितकारी हुन सकेनन् भन्ने चर्चा गर्ने गरिन्छ ।

यति हुँदा हँंदै पनि सकारात्मक सोच राखेर नेपाल अगाडि बढ्दा नै बढी फाइदा हुने देखिन्छ । नेपालले भारत र चीन जस्ता विशाल मुलुकहरूसँग सहकार्य गरेर काम गर्न सके देश जनताको विकास गर्न अझ सहज हुने देखिन्छ ।spj.thapa@gmail.com