काठमाडौं । हेलिकोप्टर दुर्घटनामा परी इरानका राष्ट्रपति इब्राहिम रइसीको मृत्यु भएको छ । आइतबार पूर्वी अजरबैजान प्रान्तमा बाँधको उद्घाटन गरेर फर्किरहेका बेला उक्त हेलिकोप्टर दुर्घटना भएको थियो । त्यसमा सवार सबैजनाको मृत्यु भएको इरानको सरकारी सञ्चारमाध्यमले जनाएको बीबीसीले उल्लेख गरेको छ ।

इब्राहिम रइसीले सधैँ कालो पगरी (शिरमा बेरेर लगाइने कपडा) पहिरिए । र, त्यो यसको संकेत हो कि उनी इस्लाम धर्मका प्रवर्तक पैगम्बर मोहम्मदसँग सिधै जोडिएका थिए ।

उनी एक धार्मिक ‘स्कलर’बाट वकिल र इरानको उच्च पदमा पुगे । रइसी इरानको दोस्रो नम्बरका धार्मिक नेता थिए । शिया धर्मगुरुको वरीयताक्रममा उनी अयातोल्लाह खामेनीभन्दा एक तह मुनि मानिन्थे । सन् २०२१ मा उनले इरानको राष्ट्रपति पद सम्हाल्दा देशमा थुप्रै चुनौती थिए ।

एकातर्फ देशको सामाजिक अवस्था मुस्किल थियो, अर्कोतर्फ आफ्नो परमाणु कार्यक्रमका कारण इरानले अमेरिकाको प्रतिबन्ध झेलिरहेको थियो । यसैले इरानले गम्भीर आर्थिक संकटको सामना गरिरहेको थियो ।

चुनाव प्रचारको समयमा रइसीले देशमा व्याप्त भ्रष्टाचार र आर्थिक संकटलाई सम्बोधन गर्न आफू सबैभन्दा योग्य उमेदवार भएको बताएका थिए । यसका निम्ति केही गर्न नपाउँदै हिजाबका विषयमा गरिएका प्रदर्शनले उनीसामु चुनौती खडा गरेको थियो । इजरायलमाथि हमासको आक्रमण र त्यसपछि इजरायलको सैन्य प्रतिक्रियाले इरानलाई झन् अप्ठ्यारो अवस्थामा पुर्‍याएको थियो । यसक्रममा इजरायलप्रति कडा रबैया अपनाउँदै उनले शिया बहुल इरान अब मुस्लिम दुनियाँको नेतृत्व गर्न तयार छ भन्ने संकेत समेत दिन खोजे ।

रइसीको बाल्यकाल
उनको जन्म सन् १९६० मा पूर्वी इरानको पवित्र सहर मशहदमा भएको थियो । शिया मुसलमानको पवित्र मानिने मस्जिद सोही सहरमा छ । उनी कम उमेरमै उच्च पदमा पुगेका थिए । रइसीका पिता एक मौलवी (मुसलमान शिक्षक/ज्ञाता) थिए । रइसी पाँच वर्षको हुँदा उनका पिताको मृत्यु भएको थियो ।

उनले बाबुको पदचाप पछ्याउँदै १५ वर्षको उमेरमा कोम सहरस्थित एक शिया संस्थानमा पढाइ सुरु गरेका थिए । आफ्नो विद्यार्थीकालमा पश्चिमाको समर्थनमा रहेका मोहम्मद रेजा शाहविरुद्धका प्रदर्शनमा उनले भाग लिएका थिए । पछि आयोतोल्ला रुहोल्ला खामेनीले इस्लामिक क्रान्तिमार्फत १९७९ मा शाहलाई सत्ताबाट हटाएका थिए ।

२० वर्षको उमेरमा उनी तेहराननजिकको कराजका महाअभियोजक नियुक्त भएका थिए । १९८९ बाट १९९४ सम्म उनी सोही पदमा रहे । उनी सन् २००४ देखि १० वर्षसम्म न्यायिक प्राधिकरणका डिपुटी चिफ रहेका थिए । २०१४ मा उनी इरानका महाअभियोजक बनेका थिए ।

तत्कालीन समयमा इरानी न्यायपालिकाको प्रमुख रहेका रइसीको राजनीतिक विचार अति कट्टर मानिन्थ्यो । उनी २०२१ जुनमा उदारवादी हसन रुहानीको स्थानमा इस्लामिक रिपब्लिक इरानको राष्ट्रपति बनेका थिए । उनले चुनावका क्रममा रुहानीको पालामा भएको भ्रष्टाचार र आर्थिक संकटलाई सम्बोधन गर्न आफू उत्तम विकल्प भएको जिकिर गरेका थिए । उनलाई हुज्जातुलइस्लाम अर्थात् इस्लामको प्रमाणको धार्मिक पदवी पनि दिइएको थियो ।

डेथ कमिटीका सदस्य
इस्लामिक क्रान्तिपछि उनले न्यायपालिकामा काम गर्न सुरु गरेका थिए । कैयौँ सहरमा वकिलका रूपमा काम गरेका थिए । त्यसक्रममा उनले इरानी गणतन्त्रका संस्थापक तथा १९८१ मा त्यहाँका राष्ट्रपति बनेका अयोतोल्ला रुहोल्ला खामेनीसँग पनि प्रशिक्षण लिएका थिए ।

उनी २५ वर्षको हुँदा इरानको डेपुटी प्रोसिक्युटर बनेका थिए । पछि न्यायाधिश बने र १९८८ मा खुफिया ट्रिब्युनलमा सामेल भए, जसलाई डेथ कमिटीको नामले समेत चिनिन्थ्यो । यसअन्तर्गत उनले हजारौँ राजनीतिक कैदीमाथि दोस्रोपटक मुद्दा चलाए, जो पहिलेदेखि नै जेलजीवन बिताइरहेका थिए । ती राजनीतिक कैदीमा ज्यादा इरानका वामपन्थी र विपक्षी मुजाहिद्धिन एक खल्का वा पिपुल्स मुजाहिद्धिन अर्गनाइजेसन अफ इरानका सदस्य थिए ।

त्यसमार्फत कति राजनीतिक कार्यकर्तालाई मृत्युदण्ड दिइयो भन्ने यकिन छैन । तर, करिब पाँच हजार महिला र पुरुषलाई मृत्युदण्ड दिइएको अधिकारकर्मीको भनाइ छ ।

फाँसीपछि सबैलाई अज्ञातस्थलमा पुरिएको बताइने गरेको छ । मानवअधिकारकर्मीले यसलाई मानवअधिकारविरुद्धको अपराध बताउने गरेका छन् । रइसीले यस मामिलामा आफ्नो भूमिकालाई लगातार इन्कार गरेका थिए । साथै, उनले एकपटक पूर्वसर्वोच्च नेता अयातोल्ला खामेनीको फतवा (धार्मिक आदेश)अनुसार यो सजाय उचित रहेको बताएका थिए ।

इजरायल र इरान दुवै सन् १९७९ सम्म एकार्काका सहयोगी राष्ट्र थिए । तर, पछि सम्बन्ध तनावपूर्ण हुन पुग्यो । हमास–इजरायल आक्रमण–प्रत्याक्रमणको पछिल्लो समयमा पनि इरान र इजरायलबीच ड्रोन आक्रमण गरिएका थिए ।

१९७९ मा इस्लामिक क्रान्तिपछि प्यालेस्टाइनको समर्थन इरानको विदेश नीतिको केन्द्रमा थियो । इजरायल–गाजा संघर्षमा खुलेर इरानले प्यालेस्टाइनको साथ दिएको थियो । आइतबार पूर्वी अजरबैजान प्रान्तमा बाँधको उद्घाटनपछि पनि उनले प्यालेस्टाइनको पक्षमा इरानको साथ रहिरहने बताएका थिए । बीबीसी/एजेन्सीबाट ।