काठमाडौं । उद्योग तथा वाणिज्य र श्रम तथा उपभोक्ता हित समितिको बैठकमा बुधबार ‘नेपालमा उत्पादित सुपारी निकासी सम्बन्धमा सरोकारवालासँग छलफल’ थियो ।  छलफलमा नेपाल सुपारी प्रशोधन तथा निर्यात व्यवसायी संघका पदाधिकारी तथा नेपाल सुपारी खेती विकास संस्थाका अध्यक्ष, महासचिवलगायतलाई आमन्त्रण गरिएको थियो ।

उनीहरूले नेपालमा उत्पादन भएका सुपारी भारत निर्यातमा सहजीकरण गर्न समितिमा उजुरी दिए पनि त्यसको विषयमा बुझ्न समितिले उद्योग मन्त्री तथा सचिवलाई पनि आमन्त्रण गरेको थियो ।

बैठकमा सुपारीसम्बन्धी विविध पक्षमा छलफल भएको भए पनि निर्यातका गर्न ‘डीएनए परीक्षण’ गर्नुपर्ने विषय चाखलाग्दो थियो । नेपालको सुपारी निर्यात गर्दा ‘डीएनए परीक्षण’ गर्न दिगो विकास तथा सुशासन समितिको २०७९ साउन १३ गते बसेको बैठकले उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयमार्फत अन्य निकायलाई निर्देशन दिने निर्णय गरेको थियो ।

यो निर्णय भएपछि नेपालमा उत्पादन भएको सुपारी निर्यातमा समस्या आएको व्यवसायी बताउँछन् । यो निर्णयलाई संशोधन गर्न पनि व्यवसायीको माग छ । नेपालमा उत्पादन भएको सुपारी भारतलाई नेपालले निर्यात गर्न सक्ने सम्भावना भएकाले यसलाई खुला गर्नुपर्ने नेपाल सुपारी खेती विकास संस्थाका अध्यक्ष देवीप्रसाद खतिवडा बताउँछन् ।

“नेपालमा सुपारी खेतीको सम्भावना प्रचुर छ । यो बाली लगाएर पनि अन्य बाली यसैको फेदमा लगाउन सकिन्छ,” उनले भने, “हाम्रो उत्पादन १० हजार मेट्रिक टन छ । तर, निर्याको डाटा २३ सयको मात्र छ । अरू कहाँ गयो ? यो खोजको विषय हो । नेपालले भारतलाई जति पनि सुपारी दिन सक्छ । तर, यो डीएनए परीक्षण गर्न सम्भव छैन ।”

भारतबाट नेपाल आयात गरेर त्यही सुपारी भारततर्फ नै निकासी गरेपछि भारतले कडाइ गरेको थियो । नेपालको हो कि भारतको सुपारी भनेर छुट्याउन यो व्यवस्था गरिएको हुन सक्ने आकलन कतिपय सांसदहरूले गरेका छन् । तर, यो व्यवस्थाले नेपाली सुपारी उत्पादकलाई हतोत्साहित बनाएकाले पनि विषयले प्रवेश पाएको थियो ।

नेकपा (एमाले) की सांसद अमृतादेवी अग्रहरीले डीएनए परीक्षण गरेर मात्र भारत निर्यात गरेर चलखेल गरिएको हुन सक्ने आशंका गरिन् ।

“मान्छेको त डीएनए मिल्दैन । यो सुपारीको डीएनए भनेको के हो ? यस्तो पनि हुन्छ ! यो सरासर चलखेल हो,” उनले भनिन्, “यो अधिकार कुन समितिको हो । जुन पनि समितिले यस्तो निर्णय गर्न मिल्छ । अधिकार क्षेत्र कुन समितिको के हो ? यो सरासर कमिसनको खेल हो ।”

त्यस्तै, जनता समाजवादी पार्टीकी सांसद रेखा यादवले डीएनए परीक्षण गर्न भनेर निर्यातमा व्यसायीलाई हतोत्साहित बनाउनु गम्भीर विषय भएको बताइन् । यसमा मन्त्रालय नै गम्भीर हुनुपर्ने उनको भानाइ थियो ।

“व्यवसायीले मन्त्रालयमा गुनासो गरेपछि यो विषय मन्त्रालयबाट नै टुङ्गिनुपर्थ्यो । तर, यो विषय समितिसम्म आइपुग्यो । मन्त्रालयले ध्यान नदिनु भनेको लेनदेन नै भएको छ भन्ने बुझिन्छ,” उनले भनिन् ।

त्यसैगरी नेपाली कांग्रेसकी सांसद रमा कोइराला पौड्यालले सुपारीमा अत्यान्तै चलखेल हुने गरेको सुन्ने गरेको बताइन् । उनले यो विषयलाई गम्भीरताका साथ समितिले हेर्नुपर्ने बताइन् ।

“सुपारीको तस्करी गर्न धुलाबारीतिर जाने बढ्छन् भन्ने सुनेकी थिए । यसमा धेरै चलखेल हुने गरेको छ भन्ने पनि सुनेकी छु,” उनले भनिन्, “नेपालमै सुपारी उत्पादन हुन्छ भने किन आयात गर्ने त ? आयात प्रतिबन्ध लगाऊँ । सुपारी खेतीलाई उद्योगका रूपमा विकास गरौँ ।”

समितिको बैठकमा उद्योग, वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयका सहसचिव रामचन्द्र तिवारीले सुपारीको डीएनए परीक्षण गर्न नसकिने बताए । यसको विषयमा समितिबाट निर्णय हुनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

“अहिले सुपारी आयातमा प्रतिबन्ध छ । आवश्यकता अनुसार उद्योगीलाई हामीले समय समयमा ल्याउन दिने गरेका छौँ,” उनले भने, “सुपारी निर्यात गर्न त दिने तर यकिन तथ्यांक छैन । नेपालमा उत्पादन भएको भन्दा निर्यात बढी भएपछि समस्या उत्पन्न भएको छ ।”

नेपालमा वार्णिक १४ हजार ५५२ मेट्रिक टन सुपारी उत्पादन हुने गरेको कृषि बाली व्यवसाय प्रवर्द्धन संस्थाका महासचिव हरि दहालले बताए । उनका अनुसार सुपारीको पात पनि निर्यात हुने गरेको छ । तर, यसको खेतीमा भने सरकारले बेवास्ता गरेको उनले बताए ।