जाडोमा भद्रपुरमा खाएको भक्काको स्वाद दुई दशक बितिसक्दा पनि ज्युँका त्युँ छ । ती दिनको सम्झना गर्दा म भद्रपुर, धुलाबारी र शनिश्चरे पुग्छु ।

बिहानको हातै काट्ने चिसो शीतलहरलाई मुट्ठीमा कसेर चोकमा भक्का बनाइरहेको जमघटमा पुगेको । नजिकै घुर तापिरहेका स्थानीयहरूसँग गफिएको । तातो चिया पिउँदै भक्काको गाँस लिएको मिठो यादले मलाई यो जाडोको मौसममा तिनै दिनहरूतिर फर्काएर पुर्‍याउँछ । र, म एकछिन घुर ताप्दै, भक्का खाँदै, गफ सुन्दै, चिया पिउँदै बिहानको चिसोलाई निर्धक्क बिर्सिदिन्छु ।

भक्काको स्वाद धूमिल सम्झनाका गोरेटाहरूमा शीतलहरसँगै ताजा भएर जाग्छन् । जाडोको त्यो चिसो बिहान – जब चोकमा पुग्थेँ, मेरो मन एक अनौठो न्यानोपनले तातिन्थ्यो । यो त्यही समय हो, जब शीतलहरले मानिसलाई घरभित्रै थुनिदिन्थ्यो । तर, मजस्ता केही उत्साही मनहरू भने चोकमा भक्काको स्वादको खोजीमा भेला हुन्थे ।

चोकको एक कुनामा धुवाँको सानोतिनो घुर ताप्दै स्थानीय मानिसहरूको हुल देखिन्थ्यो । कसैले पुरानो कथाहरू सुनाइरहेका हुन्थे । कसैले राजनीति र भविष्यका योजनाहरूमा गफ चलाइरहेका हुन्थे । म पनि उनीहरूसँग मिसिन्थेँ । उनीहरूको हाँसो र गफका इन्द्रेणी रङहरूमा आफूलाई हराउँथेँ । तातो चिया र तात्तातो भक्काको स्वादले मात्र हैन, ती घडीहरूले जीवनको सरलता र आत्मीयतालाई महसुस गराउँथ्यो ।

भक्का बनाउने प्रक्रियामा एउटा विशेष किसिमको कलात्मकता थियो । स्थानीय महिलाहरूले माटोको भाँडोमा चामलको पिठो मुछिएको भक्का बनाउँदै हाल्थे । माथिबाट माटोकै बिर्कोले केहीछिन छोपेर गुम्स्याउँथे । यसरी बाफमा पकाएको त्यो तातो बाफको बास्ना पूरै चोकमा फैलिन्थ्यो । चिसो बिहानमा त्यो बास्नाले मनलाई तान्थ्यो र एकप्रकारको न्यानोपन ल्याउँथ्यो । त्यस बेला म त्यो तातो भक्काको गाँस मुखमा हाल्दा महसुस हुने स्वाद मात्र हैन, त्यसमा मिसिएको उनीहरूको मिहिनेत र माया पनि महसुस गर्थेँ ।

त्यो भक्का र चिसो मौसमको संगम मेरो बाल्यकालका मिठा सम्झनाहरूको हिस्सा बन्यो । आज दुई दशकपछि पनि म त्यो स्वादलाई मस्तिष्कको कुनै कुनामा ताजै पाएर तिनै व्यतीत दिनतिर सर्लक्क फर्किन्छु ।

जाडोको मौसम आउनासाथ ती बिहानका धूमिल दृश्यहरू, शीतले भिजेका पात, तुसारोले खाएका जमिन, चोकको जमघट, घुरको न्यानोपन र तात्तातो चिया यी सबै मेरो मानसपटलमा जीवित भएर आउने गर्छन् ।

समयले ती दिनहरूलाई टाढा पुर्‍याएको छ, तर ती भावनाहरूलाई मबाट कहिल्यै छुट्ट्याउन सकेको छैन । ती घडीहरूले मलाई सम्झाउँछन्—जिन्दगीको वास्तविक आनन्द त सानासाना कुरामा लुकेको हुन्छ । घुर ताप्दै गफ गर्नु, भक्काको मिठास पस्किँदै त्यो क्षणलाई पूर्ण रूपमा बाँच्नु—यही हो जीवन ।

र, जाडोको चिसोमा अहिले पनि मन तातो बनाउन म भद्रपुरका ती दिनहरूमा फिर्ता जान्छु । मनले एउटा घुर ताप्छ, तातो चिया पिउँछ, अनि भक्काको स्वादमा आफैँलाई हराउँछ । शीतलहरले पुराना सम्झनाहरू फेरि जीवित गराउँछ, र म त्यही भद्रपुरको चोकमा, ती मानिसहरूसँग, ती स्वादहरूसँग आफूलाई पुनः पाउँछु ।

बिहानको शीतलहर मात्र होइन, साँझको चिसो बतास, हल्का कुहिरोले ढाकेको आकाशमुनि घुर ताप्नेहरूको ओइरो लाग्थ्यो । जाडोमा न्यानो आगो ताप्दै गाउँघरका मानिसहरूले सुनाउने रमाइला गफ त्यहीँ सुनिन्थ्यो । भूतप्रेत र चोरडाँकाका सनसनीपूर्ण कथाहरू सुनाएर बुढापाका पुस्ता रमाइलो जमघट बनाउन सिपालु थिए ।

यो दृश्यले जाडोको महिमा बयान गर्छ । जाडोयामको आफ्नै विशेषता छ, अनि यो विशेषतालाई भद्रपुरको भक्का नामक परिकारले झन् रंगीन बनाइदिन्छ ।

भद्रपुर, झापाको यो सानो तर जीवन्त सहर – नेपालको दक्षिणपूर्वी कुनामा बसेको छ । यहाँ जाडोयामको अनुभूति विशेष छ । बिहानको चिसो बतासले शरीर काम्न बाध्य पार्छ भने दिउँसोको मधुरो घामले न्यानो प्रदान गर्छ । यस्तो चिसोमा मान्छेको मन भान्सातिर जान्छ, अनि परिकारहरूको महकले चोकचोक तताउँछ । यस्तै बेला भद्रपुरको भक्काजस्तो पारम्परिक परिकारको महत्त्व झल्किन्छ ।

बाफको सुगन्धले चोकमा जाडोको वातावरण झन् स्वादिष्ट बनाउँछ ।

भक्काको स्वाद मात्र मिठो होइन, यसको साथमा दिने चटनी र अचार पनि त्यसैगरी विशेष हुन्छ । धनियाँ, टिमुर र टमाटरको चटनीमा डुबाउँदै भक्का खाँदा न्यानो र आत्मीयताको अनुभूति हुन्छ । स्थानीयले भक्कालाई ‘जाडोको साथी’ भन्छन् । कोही ‘जाडोको स्वास्थ्यवर्धक खान्की’ भन्छन् ।

चिसोमा मान्छेहरू चोकमा भेला भएर भक्काको स्वाद लिइरहेका हुन्छन् । बुढापाका, बालबालिका र युवायुवती सबै एउटै घेराभित्र रमाइरहेका देख्दा भक्काको महत्त्व केवल भोजनमा मात्र सीमित नभई मानिसलाई जोड्ने एउटा माध्यम बनेको बुझिन्छ ।

भद्रपुरको जाडो र भक्काको सम्बन्ध केवल परिकार र मौसमको सम्बन्ध होइन, यो सहरको आत्मा र संस्कृतिको प्रतिविम्ब हो । भक्काको स्वादले मन त न्यानो बनाउँछ नै, साथसाथै स्थानीय समुदायको आत्मीयता र परम्पराको गहिरो झल्को पनि दिन्छ । त्यसैले भक्कामा जाडोको न्यानो आत्मा र मिठास पाइन्छ । यो परिकारले न्यानो बनाउने केवल पेट होइन, सँगै बसेर हाँसोठट्टा गर्ने मन पनि हो ।

जाडो ! एउटा यस्तै मौसम, जसले आफ्नो चिसोपनको ओढारभित्र मानवीय संवेदनाको घुम्टो उघार्छ । बाहिर हुस्सुको चादरले धर्तीलाई बेरिरहेको हुन्छ, हावाको चिसो झोकाले गालामा सिउर्‍याएको हुन्छ, अनि भित्र, भान्साको कुनामा सानो आगोको धुवाँसँगै एउटा अमूल्य स्वादको सम्झना, भक्का ।

भक्काको नाम लिनासाथै मानसपटलमा धुमधामसाथ खल्बलिन्छन् पुराना दिनहरू । गाउँको चिसो बिहानी, भक्का अनि त्यो अनौठो स्वादले भरिएको सादगी । धानको पिठोको न्यानो गन्ध, चिनी र नरिवलको मिठो भराइ, अनि बाफले निखारिएको त्यो अद्भुत स्वाद, जुन जाडोको कठोरतालाई नरम बनाउने एउटा अमृतजस्तो लाग्छ ।

भक्का खानु भनेको एउटा अर्कै स्वादको अनुभव हासिल गर्नु पनि हो । यो हरेक गाँसमा न्यानो आत्मीयताको अनुभव हो । यसले हामीलाई हाम्रो जरासँग जोड्छ । बिहानबिहान आमाको हातले तयार पारिएको तात्तातो भक्काले हाम्रो जीवनमा कस्तो आत्मीयता र सरलता बोकेको थियो ! त्यो समयजस्तो मिठो न स्वादमा भेटिन्छ न सम्झनामा ।

जाडोको चिसो साँझमा भक्काको स्वादले हामीलाई गाउँको ठिटाठिटी, बुढाबुढी सबैलाई एउटै त्रिपालभित्र बाँध्थ्यो । घरको आगोको तापमा बसी भक्का खाने कुरा एउटा विशेष उत्सवजस्तै हुन्थ्यो । सानो भाँडोमा उम्लिएको पानी, त्यसबाट निस्किएको धुवाँ, अनि त्यो धुवाँसँगै फैलिएको भक्काको सुवास ।

आजकाल त्यो स्वाद खै कहाँ गुम भयो ? सहरको भागदौड, फास्टफुडको भीड, अनि चाउचाउ र पिज्जाको प्रभावले भक्काजस्तो स्थानीय परिकारहरू बिर्संदै गइरहेका छौँ । तर, जब जाडोको चिसोमा नाक रातो भएर घरभित्र पस्छु, मनको कुनै कुनाबाट पुराना ती दिनहरूले मलाई पुकार्छन् ।

भक्काको स्वादले हामीलाई सम्झाउँछ हाम्रो सानो–सामान्य जीवनका ठूला खुसीहरू । त्यो केवल खानाको स्वाद होइन, त्यो हाम्रो परम्परा, हाम्रो संस्कृति, हाम्रो अतीत र हाम्रो आफ्नोपनको स्वाद हो । जाडोमा भक्का खानु भनेको केवल चिसो भुल्नु होइन, त्यो आफ्नै जरा र पहिचानको खोजी पनि हो ।

त्यसैले चिसो बढेको बेला आफ्ना परिवार र साथीहरूसँग बसेर भक्का बनाउँदै खाने योजना गरौँ । त्यसले हाम्रो केवल पेट मात्र होइन, आत्मालाई पनि न्यानो बनाउँछ ।

भक्का खाने परम्परा जीवित राखौँ, आफ्ना साना खुसीहरूलाई फेरि भेला गरौँ, फेला पारौँ । मुटु कमाउने जाडोको चिसोसँगै भक्काको मिठासले सम्झनाको न्यानोपन मनभित्र गहिरोसँग सुरक्षित राखौँ ।

त्यो बेला भक्काको स्वादमा मुख मिठ्याउनेहरू बिहानको चिसोलाई बिर्सन्थे । न्यानो ओछ्यानबाट जुरुक्क उठ्थे । हुस्सुले ढाकिएको बिहान सूर्यका कमजोर किरणहरू । गाउँले बस्तीको कुनामा धुवाँले भरिएको आकाश, घुरको न्यानो अँगालो र चिया पकाउँदै थकथकी लागेका हातहरूको व्यस्तता । यस्तै क्षणमा मेरो चिसो बिहानलाई तातो बनाउने एउटा विशेष साथी हुन्छ, भक्का ।

बिहानपख बाटो किनारमा देखिने तातो भक्काको चुलो कुनै ठूला व्यापारको संकेत होइन । यो भनेको दिदीबहिनीहरूको एउटा सानो संसार हो । कुटिएको चामलबाट तयार हुने यो परिकारसँग उनीहरूको संघर्ष मिसिएको हुन्छ । बिहानबेलुका भक्का बेचेर घरको भान्सामा दालभात पकाउने ती हातहरूले जति सरलता देखाउँछन्, त्यति नै गहिरो कथा बोकेका हुन्छन् ।

भद्रपुरको एउटा कुनामा म पनि गएर टोलाउँछु । धुवाँको मुस्लोले हावामा एउटा न्यानोपन थपेको महसुस हुन्छ । भक्काको बाफले मेरो जाडो लुगा समेत तात्न खोज्छ । म नजिकैको घुरमा बस्छु । खुट्टाले आगो ताप्दै, हातले भक्का समात्दै, कानले ती दिदीबहिनीहरूको गफ सुन्दै । उनीहरूको कुरा सुनिरहँदा भक्काको स्वाद जति मिठो लाग्छ, त्यति नै ती कथा जीवन्त ।

एकजना दिदी भन्छिन्, ‘बिहानै तीन बजे उठ्नुपर्छ । चामल कुटेर भिजाउन समय लाग्छ । बिहानै ग्राहक आउँछन् । चिसोमा हात कस्तो कठ्यांग्रिन्छ भनेर सोध्नुस् त !’

उनका आँखा कहिले मलाई हेर्छन् कहिले चुलोलाई । तर, त्यो चुलोमा उनीसँगै रमाएको म पनि महसुस गर्छु ।

‘पैसा कमाउन त्यति सजिलो कहाँ छ र ?’ उनको भक्काको व्यापार मात्र होइन, यो जीवन जिउने कला हो । यसले पेट भरिँदैन । तर, आत्मालाई तातो बनाउँछ ।

फेरि हिँड्न थाल्छु । तर, त्यो बिहान म कहिल्यै बिर्सिन्नँ । घुर ताप्दै, भक्का खाँदै बितेको समय साँच्चै जाडोयामको एउटा सानो, न्यानो उत्सवजस्तै लाग्छ । जस्तो चिसो भए पनि भक्काको त्यो भाका कहिल्यै ठन्डा लाग्दैन ।