एजेन्सी । विश्वका धनीमध्येमा पर्ने रिलायन्स इन्डस्ट्रिजका मालिक भारतका मुकेश अम्बानीका कान्छा छोरा अनन्त र उद्योगपति वीरेन मर्चेन्टकी छोरी राधिका मर्चेन्टको विवाह अहिले विश्वभरी नै चर्चाको शिखरमा छ । 

गएको मार्च महिनादेखि सुरु भएको यो विवाह आइतबार अन्तिम रिसेप्सनपछि पूरा भएको छ । झण्डै चार महिनासम्म भएको यो विवाहलाई लिएर प्रशंसा र आलोचना गर्ने दुवै छन् ।  विवाहका कारण बजारमा आर्थिक गतिविधि बढ्ने भएकोले एकथरीले यसलाई राम्रै मान्ने गरेका छन् । 

तर, ठूलो संख्या भने त्यसलाई राम्रो मान्दैनन् । ठूलो संख्याको जनसंख्या गरिबीको रेखामुनि रहेको भारतमा यसखालको धनको पोज देखाउनुलाई धेरैले नराम्रो रुपमा व्याख्या गरेको  पाइएको छ ।  अम्बाननीका छोराको खास विवाह चाहिँ यही जुलाई १२को दिन थियो । जुन मुम्बईको जियो वर्ल्ड सेन्टरमा भएको थियो । 

विवाह कार्यक्रममा अलग–अलग क्षेत्रका राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय  दिग्गजहरु सहभागी थिए । 

जिओ वर्ल्ड सेन्टरमा विश्वभरीका ठूला उद्योगपति, कम्पनीका प्रमुख, फिल्म, ग्ल्यामर र खेल जगतका स्टार सहभागी थिए ।

कार्यक्रममा सहभागी हुन बेलायतका पूर्वप्रधानमन्त्रीहरु  टोनी ब्लेयर र बोरिस जोहन्सन मात्रै होइन फिफाका प्रमुख जियानी इन्फेन्टिनो सामसङका प्रमुख जय वाइ ली जस्ता सयौं चर्चित व्यक्ति  सहभागी थिए ।   

विदेशी पाहुनाका अतिरिक्त भारतका राजनीतिक नेता,उद्योगपति, स्पोर्टस स्टार र बलिउडका कलाकारहरु पनि सहभागी थिए ।  यो विवाहको तयारी चार महिना अघि देखिकै हो ।  मिडिया रिपोर्टका अनुसार यो विवाह कार्यक्रममा करिब ६ हजार करोड रुपिया खर्च भएको  छ ।

“यो शाही विवाह भन्दा कम भएन,” लेखक तथा स्तम्भकार शोभा डेले बीबीसीसँग भनेकी छन्, “हाम्रा बिलिनियर्सहरू नयाँ भारतीय महाराजा हुन् ।”

भारतीयहरुले यस्तो शैली बेलायतबाट सिकेको उनको तर्क छ ।  दशौं मिलियन्स मानिस गरिबीको रेखामा रहेको बेलामा प्रदर्शन गरिएकोमा आलोचना समेत भएको छ ।  ‘यो विवाह  देशको वास्तविकतालाई उपहास गर्ने खालको भएको’ लेखक तथा कमेन्टेटर सन्तोष देसाईले बीबीसीसँगको कुराकानीमा बताएका छन् ।  

पहिला धनको बारेमा कुरा गर्दा कानेखुसी गर्ने गरिएकोमा अहिले सकेसम्म ठूलो स्वरमा प्रचार गर्न थालिएको उनको कथन छ । तेल, टेलिकम, केमिकल्स, प्रविधि, फेसन तथा खाद्यान्नमा राम्रो सहभागिता जनाएका ६६ वर्षिय अम्बानीसँग १२३ बिलियन डलरको सम्पत्ति रहेको फर्बिजको रिपोर्टमा उल्लेख छ । 

जसअनुसार उनी विश्वकै ११औं धनी व्यक्ति हुन् ।  बेहुलो अनन्त रिलायन्स इन्डस्ट्रिजको बोर्ड अफ डाइरेक्टर हुन् । 

प्रि वेडिङ पार्टी

गएको मार्चमा अम्बानीले आफ्नो पारिवारिक होमटाउन गुजरातको जामनगरमा प्रि वेडिङ पार्टीको आयोजना गरेका थिए । त्यहाँ उनको विश्वकै ठूलो आयल रिफाइनरी पनि छ । उक्त पार्टीमा देश विदेशका  १२०० अतिथी बोलाइएका थिए ।  

तिनमा मेटाका प्रमुख मार्क जुकरबर्ग, माइक्रोसफ्टका बिल गेट्स देखि अमेरिकाका पूर्वराष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पकी छोरी इभान्का समेत  थिए । पार्टी ग्लास हाउसमा गरिएको थियो ।  जुन त्यही कार्यक्रमको लागि बनाइएको थियो ।

त्यसको संरचना न्यूयोर्कको ब्रुकलिनमा रहेको बोटानिकल गार्डेनको  पाल्म हाउस शैलीमा बनाइएको थियो ।  त्यस्तो बनाउनुको पनि कारण थियो । पाल्म हाउस मिसेस मर्चेन्टलाई मन पर्ने स्थान थियो । जतिबेला उनी न्यूयोर्कमा पढ्दै थिइन् त्यतिबेला उनी त्यहाँ जाने गरेकी थिइन् ।  

सो कार्यक्रममा पप स्टार रिहानालाई पनि बोलाइएको थियो । सेफले  २००० खानाका  डिसेज सर्भ गरेका थिए । अतिथीहरु लक्जरी टेन्टमा बसेका थिए ।  कार्यक्रमका लागि १० पेज लामो ड्रेस म्यानुअल बनाइएको थियो । 
जसमा ‘जंगल फिभर’को झल्को दिनुपर्ने जनाइएको थियो । 

दुलहीको लेहेंगा पिन्क भर्सेज ड्रेस एक्टर ब्लेकले २०२२को मेट ग्यालामा लगाएका जस्ता तयार पारिएको थियो ।  एउटा लेहेंगा सिलाउन  ५७०० घण्टा लागेको जनाइएको थियो । अनन्तले लगाएको  रिचार्ड मिल्ले घडी देखेर मेटाका प्रमुख जुकेनबर्ग र उनकी पत्नी प्रिस्किल्ला पनि चकित खाएका थिए ।  

जसको मूल्य १ दशमलब ५ मिलियन डलर भनिएको थियो ।  सो घडीबारे जुकेनबर्गले चासो दिएको विषय त्यतिबेला भाइरल भएको थियो ।  

त्यतिमात्र होइन अम्बानी परिवारको वैवाहिक कार्यक्रमलाई सघाउन भारत सरकारले रातारात त्यहाँको सानो बिमानस्थललाई  अन्तर्राष्ट्रिय बिमानस्थल बनाएको थियो । सेना  र एयरफोर्स नै तैनाथ गरिएका थिए । 

दोस्रो चरण

विवाहको दोस्रो चरण अन्तर्गत गएको जुन महिनामा सो जोडी  इटालीको ताइरेहियन समुन्द र फ्रेन्च मेडिरटरेनियनमा १२०० अतिथीका साथ गएको थियो ।  उनीहरुले रोम, पोर्टोफिनो, गेनाआ र क्यानिजमा लेट नाइट सम्म बिताउँदा स्थानीयले धेरै हल्ला भयो भनेर कम्प्लेन समेत गरेको बताइन्छ ।  

सो कार्यक्रममा विश्वचर्चित गायिका क्याटी पेरी र  इटालियन टेनर एन्ड्री बोसेल्लीलगायतकालाई पनि समावेश गरिएको बताइएको छ ।

तेस्रो तथा अन्तिम चरण 

तेस्रो चरणको कार्यक्रम अघिल्लो साताबाट मुम्बईमा सुरु भएको हो ।  जहाँ अम्बानीको १ बिलियन डलरमा बनाइएको २७ तले फेमिली होम छ । जहाँ ६०० जना मात्रै कामदार राखेको बताइन्छ । गएको साता मुम्बईको फेमिली होममा विश्व चर्चित गायक जस्टिन बिबरलाई पनि बोलाइएको थियो । 

सो कार्यक्रमको भिडियो ३८ मिलियनपटक हेरिएको जनाइएको छ । इभेन्ट म्यानेजमेन्ट कम्पनीकी अश्विनी आर्याले ११ बिलियनदेखि १३ बिलियन रुपिया अम्बानी परिवारले पहिला नै विवाहमा खर्च गरिसकेको जनाएकी छन् ।  

भनिँदैछ कि रिहानालाई विवाहमा बोलाए बापत मात्रै  ७ मिलियन डलर दिइएको थियो । बिबरको लागि १० मिलियन डलर दिइएको अनुमान गरिँदै छ ।  पहिलो चरणको विवाहमहोत्सवका क्रममा  जामनगरमा अम्बानी परिवारले १४ वटा मन्दिर बनाएको थियो । उनले ५० निम्न आयका जोडीको पनि विवाह गराएका थिए । 

अम्बानी परिवारमा सबैको विवाह भइसकेकोले अन्तिम विवाहमा उनले धक फुकाएर खर्च गरेका छन् ।   पछिल्लो विवाह कार्यक्रममा भारी वर्षाले  ट्राफिक जाम भइरहेको बेलामा जाम गराएकाले मुम्बईबासी रिसाएका थिए ।
तर, डिजाइनरदेखि गहना व्यापारीसम्मले भने यस्ता विवाहलाई अवसरका रुपमा लिने गरेका छन् । 

तेस्रो चरणको विवाहमा फोटो खिच्ने जिम्मेवारी पाएका पापाराजी भरिन्दर चावलाले रोयल विवाहलाई, रोयल नै व्यवहार गरिएको बताएका छन् ।  विवाहमा पप स्टार ड्रेक, लाना डेल रे र एडीली पनि सहभागी भएका थिए । उनीहरु पनि सानो खर्चमा त्यहाँ नआएको जानकारहरु बताउँछन् । 
  
शान देखाउने मौका

भारतीय समाजले कुनै परिवारमा भएको  विवाहलाई आफ्नो सम्पति देखाउने अवसरका रुपमा अक्सर लिने गरेको पाइन्छ । यहाँ सम्मकी  देखाउनकै लागि ऋण लिएर विवाह गर्ने चलन भारतमा मात्रै होइन नेपालमा पनि छ । 

हिन्दू परिवारमा हल्दी गर्ने भनेर एक खालको धुमधाम चल्छ मुश्लिम परिवारमा हुने विवाहमा मेहन्दी, निकाह र बलीमाजस्ता कार्य हुन्छन् । इसाई विवाहमा बाजागाजा र रिसेप्सन समारोह हुने गरेको छ ।

अम्बानीको परिवारमा मात्रै होइन हरेक भारतीयको विवाहमा विवाहलाई शानको प्रतिक मानिने गरेको छ ।  हरेक परिवारले आफ्नो क्षमता अनुसार विवाह समारोहको आयोजना गर्ने गरेका छन् ।  उनीहरुको प्रयास विवाह भव्य होस भन्ने नै हुन्छ । सबैले आफन्तहरुलाई आफ्नो खर्च बढाइचढाइ गरेर देखाउने गरेका छन् ।

अर्बौँ डलरको विवाह बजार

निवेश बैंकिङ तथा पूँजी बजार फर्म नेफरिजले विवाहमा हुने गरेको भारी खर्चको जानकारी दिएको छ ।  जसअनुसार भारतमा विवाह समारोहसँग जोडिएको बजार करिब १० दशमलब ७ लाख करोड रुपैयाँको छ । 

रिपोर्टमा दाबी गरिएअनुसार आमरुपमा भारतीयहरु शिक्षाको तुलनामा विवाहमा दुई गुणा बढी खर्च गर्दछन् ।  विवाह देशमा खाद्य र किराना बजारपछि दोस्रो सबैभन्दा ठूलो बजार हो ।  यद्यपि विवाहमा भारतीयले मात्रै खर्च गर्ने चाहिँ होइनन् । 

अन्य देशमा पनि यस्तो चलन छ । भारतमा विवाहको बजार अमेरिकाको करिब ५ दशमलब ८ लाखभन्दा दुई गुणा बढी छ । यद्यपि चीनको १४ दशमलब १ लाख डलरको तुलनामा कम छ । विवाह समारोहको संख्याको कुरा गर्दा भारतमा हरेक वर्ष ८० लाख देखि १ करोड विवाह समारोह हुने गरेका छन् । 

जबकी चीनमा यो आँकडा ७० देखि ८० लाख  प्रति वर्ष  तथा अमेरिेकामा २० देखि २५ लाख हुन्छ ।   प्रतिविवाहको हिसाबले हेर्दा चीन र अमेरिकी परिवार भारतीयको तुलनामा बढी खर्च गर्दछन् । आँकडामा हेर्दा भारतीय विवाह समारोहका कारण परिवारमा पर्ने आर्थिक बोझ निकै ठूलो हुने गरेको छ । 

जेफरिजका अनुसार भारतमा विवाहमा औसत रुपमा १२ दशमलब ५ लाख रुपैयाँ खर्च हुने गरेको छ ।  धूमधामसँग हुने विवाहमा करिब २० देखि ३० लाख खर्च हुन्छ । अम्बानीको प्रंसग त अर्कै भइहाल्यो । तर, विवाहमा हुने खर्च औसत व्यय अर्थात १२ दशमलब ५ लाख रुपैयाँ भारतको जीडीपीको प्रतिव्यक्ति आय २ दशमलब ४ रुपियाँको लगभग पाँच गुणा बढी हो । 

(बीबीसीसहित विभिन्न एजेन्सीहरुको सहयोगमा)