काठमाडौं । अन्ततः करिब १४ वर्षपछि विवाद टुंग्याएर विकिलिक्सका संस्थापक जुलियन असान्ज बुधबार अष्ट्रेलिया तर्फ लागेका छन् । अमेरिकी संवेदनशील सूचना चोेरेर प्रकाशित गरेको अभियोग भोगिरहेका उनी गल्ती महसुस गरेर अमेरिकी सहमतिअनुसार नै मुक्त भएका हुन् । 

उनको रिहाइबाट समग्रमा पत्रकारिता क्षेत्रका लागि गलत नजिर बसेको भन्ने पनि टिप्पणी भइरहेका छन् । तर, अहिलेको सन्दर्भमा कसरी यो कुरा निष्कर्षमा पुग्यो भन्ने कुरामा जाऔं ।  यो सबै हुनुमा  कुटनीति, राजनीति र कानुन तीन कुराको मिश्रणबाट नै सम्भव भएको मानिएको छ ।  असान्ज लन्डनस्थित जेलबाट पाँच वर्षपछि सोमबार मुक्त भएका छन् । उनले त्यसअघि नै करिब सात वर्ष नियन्त्रित जीवन बिताएका थिए भने त्यसपछिको पाँच वर्ष जेल जीवन बिताएका हुन् ।

क्राउन प्रोसिक्युसन सर्भिसले एक वक्तव्यमा अहिले भएको कानुनी समझदारीबारे भनेको छ, “मार्चमा हाम्रो ध्यान पहिलोपटक यसमा गयो ।  त्यसपछि नै अमेरिकालाई कुन संयन्त्रबाट असान्जलाई रिहा गर्ने र अमेरिकी संघीय न्यायाधीश अघि हाजिर गराउने भनेर सल्लाह दिइरहेका थियौं । उनको इच्छा र अमेरिकी सरकारको पनि त्यही विचार थियो ।”

तर, लामो समयदेखिको डेडलक रहेको यो विषयलाई निष्कर्षमा पुर्‍याउने तयारी अष्ट्रेलियामा नयाँ सरकार मे २०२२ मा निर्वाचित भएपछि सुरू भएको थियो । सो सरकारले आफ्नो हातमा शक्ति लिएपछि  आफ्नो नागरिकलाई विदेशी हिरासतबाट घर ल्याउने दृढता देखाएको थियो ।

लेबर पार्टीका नेता तथा अष्ट्रेलियामा नयाँ प्रधानमन्त्री एन्थोनी अल्बानिजले आफूले असान्जले गरेका सबै कुराको समर्थन नगरेको तर अति नै भइसकेको कारणले उनलाई रिहा गर्ने समय भइसकेको जनाएका थिए ।

उनले बन्द ढोका भित्रैबाट सो मुद्दालाई प्राथमिकताका साथ व्यापक रूपमा अघि बढाएका थिए । “सबै परराष्ट्र मामिला असिना परेजस्तो ठूलो स्वर गरेर मात्र गरिँदैन,” उनले सो समयमा भनेका थिए । अल्बानिजलाई अष्ट्रेलियाको संसद्‌मा अन्य पार्टीको पनि समर्थन थियो ।

अष्ट्रेलियाली सांसदहरूको एउटा प्रतिनिधिमण्डल गएको सेप्टेम्बरमा अमेरिकी कंग्रेसमा प्रत्यक्ष रूपमा लबिङ गर्न गएको थियो । पछि प्रधानमन्त्री स्वयंले सो मामिला अक्टोबरमा भएको राजकीय भ्रमणका क्रममा अमेरिकी राष्ट्रपति जो बाइडेनसमक्ष नै उठाएका थिए ।

त्यसपछि अष्टेलियाको संसद्‌मा फेब्रुअरी महिनामा संसद्‌मा भएको मतदानमा अधिकांश सांसदले मतदान गरी असान्जलाई अष्ट्रेलिया फिर्ता गर्न अमेरिका र बेलायतलाई आग्रह समेत गरेका थिए । उनीहरूले अष्ट्रेलियाका लागि अमेरिकी प्रभावशाली राजदूत क्यारोलिन केनेडीसमक्ष समेत व्यापक लबिङ गरेका थिए ।

यसमा सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण प्लेयर स्टेफेन स्मिथ थिए । उनी नयाँ अष्ट्रेलियन हाइ कमिस्नरको रूपमा २०२३ को सुरूमा लन्डन पुगेका थिए । कुटनीतिक स्रोतहरूले जनाएअनुसार अहिलेको  अवस्थामा ल्याउनका लागि त्यस मामिलालाई उनले व्यक्तिगत कुराकै रूपमा महत्त्व दिएर अघि बढाएका थिए । 

उनले असान्ज रहेको बेलमार्स जेलमा अप्रिल २०२३ मा भ्रमण गरेका थिए । उनी केभिन रुडको प्रधानमन्त्रीत्वकालका विदेशमन्त्री पनि हुन् । यो सम्झौताका लागि अहिले वासिङ्टनमा भएका अष्ट्रेलियन राजदूत पनि उत्तिकै लागेका थिए ।

सो समयमा अष्ट्रेलियाका केही मन्त्रीले असान्जको हिरासतलाई अरु अष्ट्रेलियाली नागरिकलाई इरान र चीनमा राखिएका राजनीतिक बन्दीसँग समेत तुलना गरेका थिए । अष्ट्रेलियामा असान्ज अभियानका एक कानुनी सल्लाहकार तथा वरिस्टर ग्रेग बार्नसले भने, “त्यो राजनीति हो, जसले फरक बनायो ।”

अल्बानिज सरकारले नै अमेरिकासँग त्यो मामिला पहिलोपटक उठाएको थियो । त्यसमा उनले स्वदेशका विपक्षीहरूको पनि साथ पाए । असान्जको मामिलामा सार्वजनिक रूपमा पनि अष्ट्रेलियामा दबाब थियो । मानिसले खोइ त्यसमा चासो ? भनेर प्रश्न उठाइरहेका थिए र त्यसले आमरूपमा दबाब बढाएको थियो ।

कानुनको विषय

त्यसपछि कानुनको कुरा आयो । बेलायतको उच्च अदालतले मे २० मा जुलियान असान्जलाई एउटा कानुनी लाइफलाइन दिएको थियो । त्यसमा उनलाई अमेरिका सुपुर्दगी हुनबाट रोक्न अर्को अपिल ल्याउन सक्ने भनिएको थियो । त्यसमा उनलाई अमेरिकी संविधानको पहिलो संशोधनमा दिइएको स्वतन्त्र अभिव्यक्तिको ‘डिफेन्स’ लिन सुझाव समेत थियो । सो रुलिङले सम्भवतः दुवै पक्षलाई दबाब दिएको थियो । त्यसैले लम्बिएको यो मामिलालाई टुंगोमा पुर्‍याउन दुवै पक्ष लागेका थिए । ह्याकिङका बारेमा गल्ती स्वीकार्न असान्जलाई लगाउने बारेमा अमेरिकी अधिकारीहरू पनि लचक भएका थिए । 

उता, असान्ज पनि लामो समयदेखि लम्बिएको यो मामिलाबाट हैरान थिए । यसै कारणले सायद दुवै पक्षलाई टेबलमा आउन बाध्य बनायो । हाइकोर्टको सुनुवाइ आउँदो जुलाई ९ र १० का लागि तोकिएकोले अहिले नै त्यसबारेमा कुनै सहमतिमा पुग्न सके राम्रो हुने दुवै पक्षले महसुस गरेका थिए ।

राजनीति

यसमा राजनीतिले पनि काम गरेको छ । अमेरिकीहरूले  नै यसबारेमा सहमति गर्ने इच्छा केही अघि नै देखाएका थिए । गएको वर्षको अगस्ट महिनामा अष्ट्रेलियाका लागि अमेरिकी राजदूत केनेडीले निष्कर्षमा पुग्ने माध्यम एउटा सहमति हुन सक्ने सुझाएकी थिइन् । सो कुरालाई अन्त्यमा असान्जका वकिलले पनि अघि सारे । त्यसपछि अप्रिलमा बाइडेनले असान्जबारेको अभियोजन रोक्नका लागि आफूले अष्ट्रेलियाको अनुरोध विचार गरिरहेको जनाएका थिए ।
अमेरिकी कुटनीतिज्ञहरु अष्ट्रेलियासँगको सम्बन्धको संरक्षण गर्न उत्सुक थिए । जसमा बेलायत पनि सहमत थियो । यी तीनवटै देश तथाकथित अउकस डिफेन्स एन्ड सेक्युरिटी पार्टनरसिपमा आवद्ध छन् । 

असान्जको विषयले लामो समयदेखि अमेरिका र बेलायतको सम्बन्धमा पनि  कुटनीतिक  उत्तेजना बढाउने काम गरेकोले यो  मामिला उनीहरू टुंग्याउन इच्छुक भएको बताइएको थियो ।  अनुमान यस्तो पनि थियो कि बाइडेन प्रशासन नोभेम्बरमा हुने राष्ट्रपतिको निर्वाचनअघि नै यो समस्याको समाधान गर्न चाहन्छ । असान्जका केही समर्थकले जनाएअनुसार बेलायतमा आउने लेबर सरकार पनि असान्जलाई अमेरिका सुपुर्दगी गर्ने कुरामा अनिच्छुक हुन सक्ने अमेरिकालाई पनि डर थियो ।

यद्यपि, ह्वाइट हाउसले मंगलबार यो सहमतिको मामिलामा आफ्नो कुनै हात नभएको र यो कानुन मन्त्रालयसम्बन्धी विषय भएको जनाइसकेको छ । अन्त्यमा उनीहरू लामो समयसम्मको कानुनी र कुटनीतिक विवादपछि सबै पक्ष एउटा विन्दुमा पुगेका हुन् ।  

यसै क्रममा असान्जले मुक्ति पाएका छन् । अष्ट्रेलियाका प्रधानमन्त्री अल्बानिजका तर्फबाट मंगलबार जारी गरिएको वक्तव्यमा पनि असान्जका जेल जीवन बढाएर प्राप्ति केही पनि नहुने बताएका थिए । हुन पनि जे हुनु भइसकेको थियो दुवै पक्ष यसैमा अल्झेर कुनै फाइदा पनि थिएन । जुन आजबाट टुंगोमा पुगेको छ । एजेन्सीहरू