ढोग गरेँ बुवा ! हजुरले इहलोक त्याग्नुभएको झन्डै पाँच वर्ष बितेछ । आशा गर्छु, उता वैकुण्ठतिर सबै थोक राम्रै होला ! यता आमा पनि ठिक हुनुहुन्छ । तर, उहाँको शरीर दिनानुदिन दुर्बल हुँदै गएको छ । तथापि, सदैवझैँ बिहान चार बजे उठिहाल्नुहुन्छ । नित्यकर्म सकाएर घरको पूजाकोठामा हाजिरी लगाइहाल्नुहुन्छ । उहाँको मोटामोटी दुई घण्टा त्यही पूजाकोठामा बित्छ । घुँडा र दमको रोग बढ्दै गएको छ । तर, प्रत्येक बिहानी छिमेकको मन्दिर नगई मान्नु हुन्न । सम्झाउन खोज्दा सुन्नु हुन्न । प्रिया बैनीले एल्मुनियमको एउटा लट्ठी पठाइदिएकी थिई, त्यसैको सहारा लिएर यताउता डुलडाल गर्नुहुन्छ । हजुर हुँदा उहाँ एउटा टीभी सिरियल छुटाउनु हुँदैन थियो । अचेल टीभीतिर फर्किएर पनि हेर्नु हुन्न । थोरै बोल्नुहुन्छ । सोधिएका कुराको जवाफ छोटकरीमा दिनुहुन्छ । आफूसँगै कतै घुमाउन लैजान खोज्दा पनि जान मान्नु हुन्न ।

एक वर्षअघि हजुरकी बुहारीले चारवटा नयाँ साडी ल्याइदिएकी थिई, सप्पै दराजमा जस्ताको तस्तै राखिएका छन् । अझै पनि हजुरकै बेलाको साडी लगाउने गर्नुहुन्छ । गहनाको नाममा तुलसीको मालाबाहेक केही लगाउनु हुन्न । सुनको औँठी र कण्ठी दराजमै थन्किएका हुन्छन् अचेल । उहाँको खाली निधार र सादा पहिरन देखेर हाम्रो मन पनि निमोठिन्छ । तर, केही गर्न सक्या छैन । खानामा नुन कम होस् अथवा धेरै, केही बोल्नु हुन्न, चुपचाप खाएर उठ्नुहुन्छ । उहाँको नुहाउने साबुन अथवा टुथपेस्ट सकियो भने त्यतिकै काम चलाउनुहुन्छ, तर केही बोल्नु हुन्न । हामीले नै थाहा गरिराख्नुपर्ने । अस्ति कुन्नि कता लडेर उहाँको घुँडा फुटेको थियो, हामीलाई क्यै भन्नु भएन । घाउमा नरिवल तेल लगाउँदै गर्दा हजुरकी बुहारीले भेउ पाइन् । हामीलाई किन भन्नु भएन भनेर सोध्दा ‘दिनभरि सेवा गराएकै हुन्छु, अरू कति दुःख दिनु ?’ भनेर जवाफ फर्काउनुभयो ।

उहाँ अचेल फिटिक्कै रिसाउनु हुन्न । आफ्नो कोठमा बसेर बच्चाहरूको फोटो हेरेर टोलाइरहनुुहुन्छ । कुन्नि, कस्तो सोचमा हराउनुहुन्छ ! ‘कुन सोचमा हराउनुभयो आमा ?’ भनेर सोध्दा ‘क्यै होइन’ भनेर कुरा टार्नुहुन्छ । मनका कुरा कसैलाई भन्नु हुन्न । अनुहारमा मुस्कानको हलुको आभा त रहन्छ, तर खुलेर हाँस्न बिर्सनुभएको जस्तो छ । मैले बुझेसम्म उहाँ नितान्त एक्लो हुनुभएको छ । ठूलो मामा जिउँदो रहुन्जेलसम्म उहाँ दुई दिनका लागि भए पनि माइत पुगेर मन भुलाउने गर्नुहुन्थ्यो । अब माइत आवतजावत पनि छुट्यो । ‘तीर्थयात्रामा हिँड्ने हो आमा ?’ भनेर सोध्दा ‘यो जुनीमा त सक्दिनँ’ भनेर उदास स्वरमा जवाफ फर्काउनुहुन्छ । उहाँको ज्यानप्राण आफ्ना नातिनातिनी कालु र सुनयनामा अड्किएको हुन्छ । तर, तिनीहरू आफ्नै दुनियाँदारीमा अस्तव्यस्त छन् ।

छोरो कालु ठूलो निर्माण व्यवसायी भएछ । दुई वर्षदेखि बुहारी र नातिनातिनीसहित धापासीस्थित आफ्नो नयाँ बंगलामा बस्ने गरेको छ । आफ्नै जन्मघर कसैलाई थोत्रो लाग्न थालेपछि के उपाय ! गत साल ऊ प्रदेशसभा सदस्यको लागि निर्दलीयबाट चुनाव लडेको थियो । बाक्लै पैसा खर्च भयो, तर जितेन । आगामी चुनावलाई ध्यानमा राख्दै विभिन्न पार्टीसित उसको बार्गेनिङ चल्दै छ भनेर आज बिहान मात्र मैले उसको एकजना साथीमार्फत थाहा पाए । ऊसित भेटघाट नभएको कहिलेकाहीँ एक महिना पनि पुग्दो रहेछ । उसकी मुमाले साह्रै कचकच गरेपछि झुल्किन्छ, तर केही बेरका लागि । उनीहरूको आफ्नै लाइफस्टाइल छ, त्यसमा हामी बुढाबुढीलाई फिट हुनै गाह्रो । उसकी दुलही कुनै ठूलै बोर्डिङ स्कुलकी साहुनी भएकी छे । स्कुल राम्रै चल्दै छ भनेर सुनेको छु, तर उता पुग्न पाएको छैन । बोलाए पो जाने ! त्यतिकै जान ठिक पनि लाग्दैन । जे होस्, छोराबुहारीहरू सदा सुखी रहून् । हामीलाई उनीहरूबाट अरू क्यै चाहिएको पनि छैन ।

हजुरकी बुहारी पनि सरकारी सेवाबाट निवृत्त भएकी छे । उसलाई पनि सन्चो रहँदैन अचेल । गलब्लाडर स्टोनको सर्जरी भएदेखि उसलाई चिल्लोपिरो खानेकुरा बन्देज लागेको छ । हरेक पाँचसात दिनको अन्तरालमा माइग्रेनको पीडाले आफ्नो उपस्थिति जनाइहाल्दो रहेछ । आफ्नी सासूमाको सेवामा कुनै कमी राखेकी छैन । तर, शरीरले भ्याए जति त हो । कुनै बेला अनाहकमै मउपर खनिन्छे । अनि, उसको मनमा के चल्दै छ भनेर थाहा पाउन छोरी सुनयनालाई प्रयोग गर्नुपरेको छ । कहिलेकाहीँ यस्तो संवेदनशील कुरा झिकिदिन्छे, जसको जवाफ मसँग हुँदैन । अस्ति गहभरि आँसु चुहाउँदै भनी, ‘यो बिधुवाको जीवन बडो कठिन हुँदो रहेछ, मलाई बिधुवा त नबनाउनु होला !’

खैर, हजुरको पनाति सुयश र पनातिनी एलिना दुवैजना राम्रो कलेजमा प्लस टु गर्र्दै छन्, यतातिर विरलै आउँछन् । बेलाबखत ह्वाट्सएपमा भिडियो गफ गरेर सन्तोष गर्ने गर्छौं । फरर्र अंग्रेजी बोल्छन् । नेपालीमा बोल्दा पनि विदेशी जिब्रोको छनक आउँछ । अस्ति ‘यशस्वी भएस्’ भनेर आशीष दिँदा सुयशले निधार खुम्च्याउँदै सोधिहाल्यो, “हजुरबा, यो ‘यशसवी भनेको के ? कुनै सरकारी ओहदा हो ?”

पठनपाठन सकिएपछि उनीहरूलाई विदेशतिर व्यवस्थित गर्ने छोराबुहारीले योजना बुनेका छन् । मेरी श्रीमती अथवा हजुरकी बुहारीलाई चित्त नबुझे पनि क्यार्नु ! आफैँलाई सम्झाउने गर्छौं, ‘बच्चा उनीहरूको हो, हामी बुढाबुढीले धेरै कचकच गर्नु हुन्न ।’ तर, हजुरसँग के लुकाउनु ! हजुरकी बुहारीको ज्यानप्राण सुयश र एलिनाकै चिन्तामा अड्किएको हुन्छ ।

अनि, छोरी सुनयनाबारे हजुरसित के लुकाउनु ! व्यापारमा ठूलै घाटा परेर ज्वाइँ सापलाई ठूलै समस्या परेको थियो । घर बैंक लिलामीमा जाने अवस्था आएको थियो । बेकारमा टेन्सन हुन्छ भनेर हामीले आमालाई कुनै छनक लाग्न दिएनौँ । बरु, कालु अथवा उसकी दुलहीलाई थाहा नहुने गरी सकेजति आर्थिक सहयोग पठाइदिएका थियौँ । उनीहरूले अन्य स्रोतबाट समेत थोरबहुत रकम जोहो गरेका थिए । जे होस्, घर जोगियो । मलाई याद छ, हजुरले पनि बेलाबखत फुपूलाई केहीकेही सहयोग पठाइराख्नुहुन्थ्यो । ‘त्यति पठाउनु पर्दैन’ भनेर उति बेला म नै कचकच गरिराख्थे । मलाई खुब याद छ, फुपूप्रति मेरो व्यवहार अलि रुखो नै हुन्थ्यो । आज त्यही पुराना कुरा स्मरण हुँदा मनभित्र पछुतोको हुन्डरी सुरु हुन्छ । हजुरले इहलोक त्यागेदेखि फुपूको आवतजावत पनि नगन्य भएको छ । भन्छिन्, ‘बाआमा उहिले नै संसार त्यागे । माया गर्ने एकजना दाइ थिए, उनी पनि हिँडे । अब पितृघरमा मन लाग्दैन ।’

हेर्नोस् नि, फुपूजस्तै अचेल बैनी प्रिया पनि उदास स्वरमा त्यस्तै उटपट्याङ कुरा झिक्न थालेकी छे, ‘मेरो माइत भनेको हजुरहरू रहेसम्म त हो ।’ उसको यस्तो वचन सुनेर मन कमिलाले चिलेझैँ पोल्न थाल्छ । बैनीको कुरा सुनेर छोरीबारे सोच्न बाध्य हुन्छु, हामीपछि कालुले उसको सोधखबर राख्ला कि नराख्ला ? कल्पना गर्न थाल्छु, हजुरकी बुहारीको मनमा समेत आफ्नो माइतको मामिलामा यस्तै भावनाको हुन्डरी चल्दो होला । एक वर्षअघि उसकी मुमा बितिन्, उसका बा पनि ओछ्यानमै रहन्छन् अचेल । उसको पनि माइतमा दुईजना भाइ छन्, आकलझुक्कल नै फोनमा आफ्नी दिदीको खोजखबर लिन्छन् । तर, गर्ने के ! कहानी हरेक घरमा यस्तै त हो ।

खैर, मेरा लागि धेरै चिन्ता नलिनु होला । पैँसट्ठी काटिसकेँ, अलिअलि रोगशोक त लागि नै हाल्छ । पेन्सन खाएर बसेको छु । टोल सुधार समितिको अध्यक्ष भएको कारणले दिउँसोको अधिकतम समय समितिको कामकाजमा बित्ने गर्छ । अन्यथा, प्रत्येक बिहान एक घण्टा हिँड्ने गर्छु । खानपिनमा पूरै नियन्त्रण राखेको छु । राति परेपछि घरबाहिर निस्किदिनँ । मलाई आज पनि सम्झना छ, म कुनै बेला राति अबेलासम्म घरबाहिर नै रहन्थेँ । हजुर बार्दलीमा बसेर मेरो प्रतीक्षा गरिराख्नुहुन्थ्यो । मुख जति गन्हाए पनि कहिल्यै गाली गर्नु भएन । आमा पनि कुदेर ‘बाबुलाई भोक लाग्यो होला, खाना लगाइदिऊँ ?’ भन्दै सोध्न आउनुहुन्थ्यो । बुवा, आज म खुलेर नै भन्छु– उति बेला हजुरहरूको त्यस्तो व्यवहार मलाई अनावश्यक लाग्थ्यो । अचेल म पनि त्यही बार्दलीमा बस्ने गर्छु । आँखा सडकतिर नै गडेका हुन्छन् । मनमा आस हुन्छ, छोराबुहारीहरू झुल्किहाल्छन् कि !

अँ, बुवा एउटा कुरो भन्न छुटाएँ – पहिलापहिला हजुरका जुनजुन आनीबानीसित मलाई झर्को लाग्थ्यो, त्यहीत्यही बानी मभित्र पलाएका छन् । घरमा कोही भेट्न आयो कि आफ्ना अतीतका कथाहरू दोहोर्‍याइतेहर्‍याइ सुनाउन थालेको छु । आज भेट भएको मान्छेको नाम भोलि नै बिर्सिन थालेको छु । पुरानै अखबार बारम्बार पढ्न थालेको छु । कसैले रुचाओस् अथवा नरुचाओस्, अर्तीउपदेशको झरी लगाउने गरेको छु । मुगले आजम जमानाका सिनेमाहरू दोहोर्‍याएर हेर्न थालेको छु । साथमा कोही नभए पनि एक्लै बरबराउने गरेको छु । पुरानापुराना फोटोको एल्बम बारम्बार पल्टाइराख्छु । सबैजना सुतिसकेपछि राति लुकेर गुलियो खान्छु । टहटह घाम लागेकै बेला करेसाबारीमा खट्न थाल्छु । कुनै खास काम नभए पनि कालुलाई विभिन्न बहानामा फोन गर्छु । ऊ जतिसुकै व्यस्त भए पनि जबरजस्ती गफ गर्न खोज्छु । उसको स्वर अलि मलिन लाग्यो कि चिन्तित हुन्छु ।

बुवा, मलाई मेरो हजुरबाले भन्ने गर्नुभएका कुरा आज पनि याद छ– नेपालमा साठी काटेका मान्छे सरकारी जागिरका लागि अयोग्य हुन्छन् । सत्तरी काटेका मान्छेलाई समाज उपेक्षाको दृष्टिले हेर्न थाल्छ, पचहत्तर काटिसकेपछि परिवारका लागि भार हुन्छन् । र, असी काटेका मान्छेको कट्टर शत्रु त उसको आफ्नै ज्यान भइदिन्छ ।

उति बेला उहाँको कुराको गहिराइसम्म पुग्न सकेको थिइनँ । आज बुझ्न थालेको छु । मलाई लाग्छ, हजुरबाकै वचनलाई ध्यानमा राखेर हजुरले पनि आफ्नो बुढेसकालमा जीवनचर्या निर्धारण गर्नुभएको थियो – सक्दो स्वयंनिर्भर रहने, कसैसित कुनै अपेक्षा नगर्ने, चाहना अथवा रुचिको मात्रा घटाउँदै लैजाने र आफ्नो स्वास्थ्यमा हेलचेक्र्याइँ नगर्ने । सायद आमा पनि हजुरकै बाटो पछ्याउन खोज्दै हुनुहुन्छ । रह्यो, मेरो कुरो – साह्रै गाह्रो कुरो हो, तैपनि प्रयासमा छु । हेरौँ, कति सकिन्छ ।

आजलाई यो पत्र यतिमै टुंग्याए । आफ्नो ख्याल राख्नुहोला ।

हजुरको छोरो !