बन्दाबन्दी अर्थात् लकडाउनले विश्व ठप्प छ । यस अघि बेलाबखत नेपाल बन्द भोग्दै आएका नेपालीले योपटक कोरोना भाइरसविरुद्ध घरमै बसेर भाइरसको प्रकोपलाई परास्त गर्ने अठोट गरेका छन् । फलतः सामाजिक दूरी कायम गर्ने प्रयासस्वरूप राज्यले सबैलाई घरमै बस्न निर्देशन दिएको छ । 

त्यसैले पनि अहिले सबैका लागि महत्त्वपूर्ण काम भनेको घर बस्ने र सामाजिक दूरी कायम गर्ने भएको छ । यतिबेला कोही कार्यस्थलमा डटेका छन्, भिडेका छन् भने, पहिलो लहरमा डाक्टर, नर्सलगायत स्वास्थ्यकर्मीहरू नै हुन् । 

त्यसपछि सुरक्षा निकाय र अत्यावश्यक सेवाअन्तर्गतका कर्मचारीहरू । बाँकी सबै– ती जोसुकै हुन्– तिनले घरमै बसेर राज्यलाई सहयोग गर्दै आइरहेका छन् । र यतिबेला सेल्फ क्वारेन्टाइनमै छन्, प्राध्यापन पेसामा संलग्न अध्यापकहरू अनि विद्यार्थी । 

वास्तवमा यस्तो अवस्थाको कल्पना पनि कसैले गरेका थिएनन् । नत यस्तो कल्पना गरिएको कुनै आख्यान वा कथा नै कहिल्यै लेखिएको थियो । हो, केही अति–कल्पनाशील चलचित्र निर्माण भएका थिए, जस्तै अमेरिकन प्लेग, प्यान्डामिक, कन्टेजियन्सलगायत । जसको कल्पनाशीलतामा विश्वका धेरै दर्शक रमाएका थिए । 

तर आज कल्पनै नगरिएको समय–सन्दर्भ विश्वभरिका मानिसले भोगिरहेका छन् । लाख वा करोड होइन, अर्बौं मानिस यो अकल्पनीय परिस्थितिसँग जुझिरहेका छन् । त्यसैक्रममा नेपाल र नेपाली पनि लकडाउन भोगिरहेका छन् । 

शिक्षक र विद्यार्थी सबै कोठाकोठामा छन् । लाखौँ विद्यार्थीका परीक्षा रोकिएका छन् । एसईई मात्रै नभएर स्कुल र कलेजको परीक्षा पनि रोकिएका छन् । अध्यापकहरूले पढाउन सकिरहेका छैनन् । विद्यार्थीहरूले पढ्न सकिरहेका छैनन् । 

केही होलान्, खाली समयको सदुपयोग गर्दै आफ्नो पढाइ अगाडि बढाउने । कोही विद्यार्थीलाई सूचना प्रविधिको प्रयोग गर्दै सम्पर्कमा रहेर तिनलाई पढाइरहेका पनि होलान् । कति चुपचाप लकडाउनमा परिवारसँगै दिन काटिरहेका होलान् । 

केही दिनअघि कुराकानीका क्रममा लेखक अर्चना थापाले टिठलाग्दो विचार अभिव्यक्त गरिन्, “यतिबेला बौद्धिक मानिने हामीले पनि केही गर्न सकेका छैनौँ । फस्र्ट रोमा डाक्टर र नर्सहरू हुनुहुन्छ । सुरक्षा निकायका मानिसहरू खटिरहनुभएको छ । सञ्चारकर्मीहरूलाई समाचार बनाउन भ्याइनभ्याई छ ! तर हामीले केही गर्न सकिरहेका छैनौं, हामी निरीह रहेछौँ भन्ने महसुस भइरहेको छ ।”

तर के साच्चै हामीले केही गर्न सकिरहेका छैनौँ त ? यो प्रश्नसँगै विद्यार्थीसँग सम्पर्कमा हुनुहुन्छ कि हुनुहुन्न ? र यतिबेला लकडाउनमा रहेका विद्यार्थीले के गर्नुपर्छ ? भन्ने प्रश्न केही अध्यापकहरूका सामु राखिएको थियो । प्रस्तुत छ तिनै प्रश्नमा आएका अध्यापकीय अभिव्यक्ति । 

प्रा.डा. मदनकुमार रिमाल (त्रिविवि, केन्द्रीय संस्कृति विभागका प्रमुख) 

कोरोना भाइरसले यतिखेर संसारलाई ठप्प बनाइदिएको छ । यो समयमा हामी कोठामै छौं । राज्यले नै कोठामै बस भनेकाले हाम्रो काम पनि घरमा बस्ने भइदिएको छ । हामी आफ्नो दायित्व पूरा गर्दै छौँ ।

सर्सर्ती हेर्दा लाग्छ, सरकारले लकडाउन के हो भनेर नागरिकलाई बुझाउन सकेको छैन । बुझाउन सक्नुपर्थ्यो । लकडाउनको पूर्ण पालना गराउन सक्नुपर्थ्यो । तर त्यो देखिएको छैन । अहिले पनि कतैकतै भीड देखिन्छ । सरकारले सामाजिक दूरीको महत्त्वका विषयमा व्यापक जानकारी दिने व्यवस्था मिलाउनुपर्थ्यो । वास्तवमा यतिबेला केही गर्न सकिनँ भन्ने सोच्नुभन्दा पनि कसरी बाँच्ने र विश्व कसरी बचाउने भन्ने सोच पो मानिसमा हावी हुँदै गएको हो कि, भन्ने लागेको छ ।

आज लकडाउन छ । भोलि लकडाउन खुलेपछिको अवस्था झनै डरलाग्दो हुन सक्छ । हामी त झनै विद्यार्थीको भीडमा बसेर पढाउनुपर्ने मानिस । एउटा कक्षाकोठामा ५०औं विद्यार्थी पढाउनुपर्छ । कसरी पढाउने ? यो प्रश्नको जवाफ राज्यका तर्फबाट खोजिएको छजस्तो मलाई लाग्दैन । 

लकडाउन सकिएपछि मानिसलाई काम गर्न गाह्रो हुने निश्चित छ । म अफिस जाँदा कर्मचारीसँग कसरी नजिक हुन सक्छु ? कर्मचारीले मलाई आफूभन्दा टाढा राख्न खोज्छन् । मैले पनि उनलाई टाढै राख्न खोज्छु । यस्तो अवस्थामा काम गर्न सकिएला र ? के यसरी हामी, सामान्य जीवनमा फर्किन सक्छौं ? यक्ष प्रश्न यो हो । यसको जवाफ खोजिनुपर्छ । 

लकडाउनपछि कसरी ‘मुभ गर्ने त भन्ने विषयमा सरकारी निकाय र सरोकारवाला मानिसले सोचेकै छैनन् । भोलि भीडभाड बढ्दा कोरोना भाइरस लाग्दैन भन्ने ग्यारेन्टी कसैले लिन सक्दैन । भोलिका दिनमा आर्थिक, सामाजिक समस्या मात्रै होइन मानसिक समस्या पनि आउन सक्छ । 

जहाँसम्म यतिबेला विद्यार्थीसँगको सम्पर्कको कुरो छ, सामाजिक सञ्जाल र नेटका माध्यमबाट सम्पर्कमा आएका विद्यार्थीलाई सिकाउने बुझाउने काम गरिरहेको छु । विद्यार्थीलाई अहिले सिकाउने भनेकै इन्टरनेट शिक्षाबाट हो । दूर शिक्षाबाट हो । 

विद्यार्थीहरू आफै तनावमा छन् । परीक्षा रोकिएको छ । तर मूलतः अहिलेको समस्याभन्दा पनि लकडाउन खोलिएपछिको समस्या समाधानका लागि सरकारले गम्भीरतापूर्वक लाग्नुपर्ने देखिन्छ ।

प्रा.डा. अनीता ढुंगेल (अंग्रेजी विषयकी प्राध्यापक)

यतिबेला केही गर्न नसकेकोमा नमीठो महसुस हुँदो रहेछ । घरमै बस्नुको विकल्प नभएकाले केही गर्ने अवस्था पनि त छैन ! सूचना प्रविधिको विकासले हामी प्राध्यापकहरूलाई कुनै न कुनै रूपमा विद्यार्थीसँग जोडिरहेकै हुन्छ । कतिपय विद्यार्थी सामाजिक सञ्जालमा त कतिपय इमेलमा जोडिएका छन् । तिनको समस्या समाधानका लागि मेरो तत्परता रहन्छ नै । मसँग कतिपय विद्यार्थी जोडिनुभएको छ । 

तर पनि आफूले सिकेको ज्ञान बाँड्न नसकेकोभन्दा यतिबेला पीडितहरूका लागि केही गर्न नसकेको विषय मनमा बिझ्छ । विद्यार्थी पनि यतिबेला लकडाउनमा छन् । लकडाउन नै आजको आवश्यकता भएकाले यसको सही परिपालना गर्नु सबैको कर्तव्य हो । त्यसैले घरमै बस्नु श्रेयस्कर हुन्छ । 

यो बन्दाबन्दीको परिस्थितिमा पनि पठनपाठनमा ध्यान दिन सकिन्छ । आज इन्टरनेट सबैभन्दा सजिलो माध्यम हो । नभए घरमै पनि किताबहरू होलान् । पत्रपत्रिका होलान् । ती पुस्तक र पत्रिका पढेर ज्ञान लिन सके त्यसले विद्यार्थीलाई ठूलो मद्दत गर्छ । 

विजय महासेठ (केमेस्ट्रीका अध्यापक, ठाकुरराम क्याम्पस)

काठमाडौं आएका बेलामा यतै लकडाउनमा परेँ । केही काम गर्न नसकेर निरीह भएको अनुभव हुन्छ । तर पनि म केही दिनदेखि गुगलमा सर्च गरेर हेरिरहेको छु, मेरो विषय केमेस्ट्री (रसायनशास्त्र) का विषयमा । कोरोना भाइरसको रासायनिक तत्त्व के हो ? कसरी यसको समाधान गर्न सकिन्छ ? भन्ने विषयमा म पनि खोजिरहेको छु । तर हामीले त सोच्ने मात्रै न हो । किनभने यतिबेला केही गर्ने अवस्था छैन ।

यतिबेला विद्यार्थीहरूको सम्पर्कमा पनि छैन म । अहिलेको पहिलो काम भनेकै सबैजनाले आफू बाँच्नुप¥यो भन्ने सोच्ने हो । हरेक व्यक्तिसहित विद्यार्थी र शिक्षकहरू सबैको यही सोचाइ हुनुपर्छ ।

मैले धेरै अगाडि भारतको सीतामढीमा लेखेको देखेको थिएँ ‘सेभ द पेट्रोलियम’ । पछि ‘सेभ द वाटर’ भन्ने नारा पनि सुन्यौँं । केही समय पछि ‘सेभ द इन्भारामेन्ट’ भन्ने पनि सुनिएको नै हो । अब ‘सेभ द हुयुम्यान’ भन्ने नारा पो सुन्नुपर्ने हो कि ? डरलाग्दो विषय हो यो ।

यतिबेला सबैभन्दा पहिले आफूलाई नै बचाउने हो । त्यसैले आफूलाई बचाउनेतर्फ विद्यार्थीले मात्रै होइन, हरेकले सोच्नुपर्छ । अहिले लकडाउनका कारण घरमै बसिरहेका विद्यार्थीले कोर्सको किताब मात्रै नभएर अरू किताबहरूमा ध्यान दिए, धेरै नै राम्रो हुन्छ ।

प्रा.डा. लक्ष्मणप्रसाद गौतम (नेपाली विषयका प्राध्यापक) 

आजको परिस्थितिमा डाक्टर र नर्सले बाहेक अरूले गर्ने काम खासै केही पनि हुँदो रहेनछ । ती फ्रन्टलाइनमा रहेर काम गर्ने मानिस हुन् । तिनको जिम्मामै छ, धेरै कुरा । हामीले त घरै बसेर तिनलाई सहयोग गरिदिने मात्रै हो जस्तो लाग्छ मलाई ।

हाम्रो देशमा मात्रै नभएर विश्वमै आएको विपत्ति हो, कोरोना भाइरस । यो विपत्तिको हकमा मनले सबैको राम्रो होस् भन्नेबाहेक अरू के नै गर्न सकिन्छ र ।   व्यक्तिगत रूपमा हेर्ने हो भने प्राज्ञिक काममा समय खेर नफालीकन हामी काममा जुटेको अवस्था छ । मेरो हकमा मैले जिम्मा लिएका पीएचडीका विद्यार्थीहरूलाई तिनको पढाइमा, अध्ययन अनुसन्धानमा, टेलिफोनका माध्यमबाट सहयोग गर्दै आएको छु । झनै अहिले सजिलो नेट पनि भएको छ । 

त्यसबाहेक आफ्नो प्राज्ञिक काममा पनि समय खर्च भइरहेको छ । लकडाउनमा घरै बसे पनि मैले समयको सदुपयोग गरिरहेको छु । यतिबेला विद्यार्थी पनि लकडाउनमा छन् । शिक्षकको नाताले मैले भन्नै पर्छ समय मिलेको खण्डमा हरेक विद्यार्थीले विभिन्न पुस्तक पढ्नुपर्छ । किनभने यो समय परिस्थितिले सबैलाई आघात पु¥याएको छ । त्यो आघातबाट बौरिन, त्यसलाई कम गर्न किताबलाई साथी बनायौं भने त्यसले हामी सबैलाई सहयोग गर्छ । 

डा. राजेन्द्र विमल (नेपाली विषयका अवकाशप्राप्त अध्यापक, जनकपुर) 

लकडाउनको यो समयमा मलाई व्यक्तिगत रूपमा केही गर्न नसकेको फिलिङ भएको छैन । किनभने बाहिर घुम्ने, धेरै समय साथीहरूसँग बिताउने बानी मेरो कहिले पनि भएन । सायद म अन्तरमुखी स्वभावको भएकाले पनि होला ।

हामीले जान्न सक्नुपर्छ, विभिन्न माध्यमबाट हामीले धेरै काम गर्नसक्छौं । हामीले सन्देश दिन सक्छौं । पत्रपत्रिका छन्, रेडियो टेलिभिजन छ, सामाजिक सञ्जाल छ, तिनमा हामीले आम–नागरिकका लागि कोरोना भाइरसविरुद्धको हाम्रो कदम के हुने भन्ने सन्देश प्रवाह गर्न सक्छौं । 

व्यक्तिगत रूपमा मैले पनि धेरै रेडियोमा विचार संप्रेषित गरिसकेको छु । सामाजिक सञ्जालमा आफ्ना भनाइ राखिरहेको हुन्छु । अरू संकट भए बाहिर निस्केर केही गरिन्थ्यो होला । जस्तो ‘सडक कविता क्रान्ति’को सम्झना हुन्छ मलाई । तर आज त्यो अवस्था छैन । आजको महत्त्वपूर्ण काम भनेकै घरमा बस्नु हो । 

विद्यार्थीहरूको भविष्यका लागि शिक्षकहरूले आफ्ना तर्फबाट धेरै गर्न सक्छन् । शिक्षण पेसा मात्रै होइन, यो एउटा चरित्र हो । यो चरित्रको अपेक्षा के हुन्छ भने विद्यार्थीहरूका लागि आफूमा रहेको ज्ञानलाई बढीभन्दा बढी कसरी बाँड्ने । कसरी प्रवाह गर्ने ।

आज त इ–एजुकेसनको जमाना आइसकेको छ । हरेक शिक्षक र विद्यार्थीले त्यसको प्रयोग गर्नसक्नुपर्छ भन्ने मलाई लाग्छ । इन्टरनेटको माध्यमले हामीले यो समस्याको समाधान गर्न सक्छौं । ‘विल पावर’ हुनुपर्छ, सकारात्मक सोच्नुपर्छ, यो समयलाई अवसरका रूपमा लिएर अथाह ज्ञान हासिल गर्न सक्छन्, विद्यार्थीले ।

ज्ञानु अधिकारी  (अध्यापक, पद्मकन्या क्याम्पस)

यस्तो अवस्थामा मलाई केही गर्न सकिएन भन्ने महसुस भएको छ । हामी त विद्यार्थीको समूहमा रमाउने, सिकाउने मानिस भएकाले हामीलाई अहिलेको अवस्था अति नै कठिन अवस्था हो भन्ने लाग्छ ।

विद्यार्थीहरूका बीचमा रहँदा उनीहरू जस्तै भइन्छ । आफ्नो वैयक्तिक्ता हराउँछ । सधैँ विद्यार्थीका बीचमा रहँदा, तिनका आँखामा आँखा मिलाउँदा, संवाद गर्दा एउटा बेग्लै किसिमको ऊर्जा प्राप्त हुन्छ । तर आजको यो परिस्थितिले हामीलाई निरीह भएको अनुभूत गराउँदै छ । यतिबेला कतिपय विद्यार्थी सम्पर्कमा छन् । अनलाइनमा एउटा समूह बनाइएको छ । समूहमा रहेका विद्यार्थीहरूसँग प्रायः कुराकानी भइरहन्छ । तिनले जानकारी चाहेको विषयमा बताइन्छ र तिनलाई सिकाइन्छ पनि ।

तर एउटालाई सिकाइरहँदा अरूले पनि जाने हुन्थ्यो भन्ने लाग्छ । तर यतिबेला सबै सम्पर्कमा छैनन् । कोही घर गएका छन् । कोही गाउँमा छन् । कोही सूचना प्रविधिको पहुँचबाट टाढा पनि छन् ।  विद्यार्थी जुनै कक्षाका हुन्, यतिबेला तिनले समय मिलाएर केही पढ्ने र लेख्ने बानी गरे फाइदा तिनलाई हुन्छ । तिनले चिन्तन मनन गर्नुपर्छ । कोर्सको किताब मात्रै नभएर अरू किताब र पत्रपत्रिका पनि पढेर ज्ञान लिनुपर्छ ।