काठमाडौं । बैंकिङ प्रणालीमा रहेको अधिक तरलताले गर्दा सम्पूर्ण बैंकको ब्याजदर सस्तिएको छ । कोभिड नियन्त्रणको लागि २०७६ चैत ११ गतेबाट नेपाल सरकारले गरेको चारमहिना लामो लकडाउनले गर्दा बैंकहरुले कर्जा लगानी गर्न सकेनन् ।
तर लगातार रुपमा निक्षेप बढ्दै जाँदा बैंकहरुले चैतदेखि नै निक्षेपको ब्याजदर घटाए । त्यसले बैंकहरुको आधार ब्याजदर (वेस रेट) पनि क्रमशः घट्दै गयो ।
बैंकहरुको ब्याजदर घट्दा निक्षेकर्ता मारमा परेका छन् । तर, अर्कोतर्फ कोभिडबाट प्रभावित उद्योगी व्यवसायीलाई घट्दो ब्याजदरले राहत पनि महसुस गराएको छ ।
२०७७ पुस मसान्तमा १० वटा बैंकको आधार ब्याजदर दोहोरो अंकमा रहेको थियो । तर, एक वर्षपछि अर्थात् २०७७ पुस मसान्तमा आउँदा तीनवटा बाहेक सबै बैंकको आधार ब्याजदर ८ प्रतिशतभन्दा तल झरेको छ । यस्तै नेपाल बंगलादेश बैंकको आधार ब्याजदर ८ प्रतिशत, सिटिजन्स बैंकको ८.२५ प्रतिशत र सिभिल बैंकको सबैभन्दा धेरै ८.४५ प्रतिशत आधार ब्याजदर रहेको छ ।
बैंंकहरुको पुस मसान्तको अपरिस्कृत वित्तीय विवरणअनुसार सबैभन्दा सस्तो ब्याजदर (कम आधार ब्याजदर) राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको रहेको छ । बैंकको आधार ब्याजदर ५.६१ प्रतिशत रहेको छ । गत आर्थिक वर्षको सोही अवधिमा बैंकको आधार ब्याजदर ६.६० प्रतिशत रहको थियो । सबैभन्दा धेरै ब्याजदर रहेको सिभिल बैंकले पनि आधार ब्याजदर २.५३ प्रतिशतले घटाएको छ ।
गत आर्थिक वर्षको दोस्रो त्रैमासमा १०.९८ प्रतिशत रहेको सिभिल बैंकको आधार ब्याजदर २०७७ पुस मसान्तमा पनि सबैभन्दा धेरै ८.४५ प्रतिशत रहेको छ ।
२०७७ असार मसान्तमा कुमारी बैंकबाहेक सबै बैंकको आधार ब्याजदर एकल अंकमा झरेको थियो । तर, अधिकांश बैैंकको आधार ब्याजदर ८ देखि १० प्रतिशतमा हुँदा राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको ६ प्रतिशतभन्दा तल र नेपाल बैंकको ७ प्रतिशतभन्दा तल रहेको थियो ।
यस्तै नबिल, नेपाल इन्भेष्टमेन्ट, स्ट्यान्डर्ड चाटर्ड र एनआईसी एशिया बैंकको आधार ब्याजदर २०७७ असार मसान्तमा ७ देखि ८ प्रतिशतको बीचमा रहेको थियो ।
असारको तुलनामा असोज मसान्तमा थप ब्याजदर घटेको बैंककहरुको असोजभन्दा पुुसमा झनै घटेको छ । नेपाल राष्ट्र बैंकले बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई आफ्नो कोषको लागतमा सञ्चालन खर्च तथा अन्य सञ्चालन जोखिमसहित निश्चित प्रतिफल आउने गरी आधार ब्याजदर प्रकाशित गर्नुपर्ने हुन्छ । बैंकहरुले प्रकाशित आधार ब्याजदरभन्दा तल गएर कर्जा प्रवाह गर्न नपाउने व्यवस्था रहेको छ भने प्रकाशित आधार ब्याजदरमा अधिकतम ६ प्रतिशत प्रिमियम लिन पाउने व्यवस्था गरिदिएको छ ।
तर, राष्ट्र बैंकले अर्कोतर्फ बैंकहरुलाई कर्जा र निक्षेपको भारित औसत ब्याजदर तोकेर अर्को सीमामा बाँधिदिएको छ । पछिल्लो व्यवस्था अनुसार बैंकहरुले निक्षेप संकलन गर्दा दिएको भारित औसत ब्याजदर र कर्जा प्रवाहमा लिएको भारित औसत ब्याजदर बीचको अन्तर ४.४ प्रतिशतभन्दा बढी हुन नहुने व्यवस्था गरेको छ ।
पुस मसान्तमा नबिल बैंक र राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको आधार ब्याजदर ६ प्रतिशतभन्दा कम रहेको छ भने ८ वटा बैंकको आधार ब्याजदर ६ देखि ७ प्रतिशतको बीचमा रहेको छ । यस्तै ३ वटा बैंकको आधार ब्याजदर ८ प्रतिशतमाथि रहँदा १४ बैंकको आधार ब्याजदर ७ देखि ८ प्रतिशतको बीचमा रहेको छ ।
तथ्यांक हेर्दा सबैभन्दा सस्तो ब्याजदर राष्ट्रिय वाणिज्य बैंकको रहेको छ भने महंगो ब्याजदर सिभिल बैंकको रहेको छ । नेपाल बैंकर्स संघका अध्यक्ष भुवन दाहाल निक्षेपको ब्याजदर घट्नु नै बेस रेट घट्नुको प्रमुख कारण रहको बताउँछन् ।
२०७६ चैत अगाडिसम्म मुद्धति निक्षेपमा साढे ८ र बचतमा साढे ६ प्रतिशतसम्म ब्याजदर दिँदै आएका बैंकहरुले अहिले केही बैंक बाहेक अधिकाम्सले मुद्धति निक्षेपमा अधिकतम साढे ६ प्रतिशत र बचतमा अधिकतमा साढे ३ प्रतिशत मात्रै ब्याज दिएका छन् । धेरै बैंकहरुको साधारण बचत खाताको ब्याजदर १.५ प्रतिशत रहेको छ ।
बचतको ब्ययाजदर न्यून बिन्दुमा आएपछि चालु मौद्रिक नीतिको प्रथम त्रैमासिक समीक्षामार्फत नेपाल राष्ट्र बैंकले बचतको ब्याजदर बढाउने उद्देश्यले बचतको न्यूनतम ब्याजदर र मुद्धतिको अधिकतम ब्याजदरबीचको अन्तर ५ प्रतिशतभन्दा बढी हुन नहुने भन्दै स्प्रेड तोकेको थियो ।
तर, राष्ट्र बैंकको उक्त नीतिको प्रभाव व्यावहारिक रुपमा भने उल्टो पर्यो । बैंकहरुले बचतको ब्याज बढ्ने अपेक्षासहित ल्याएको नीतिको कारण उल्टै मुद्धति निक्षेपको ब्याजदर घट्न पुग्यो । ब्याजदर घटाउन नेतृत्व एनआईसी एशिया बैंकले गर्यो बैंकले मुद्धति निक्षेपमा साढे ७ देखि ८ प्रतिशतसम्म ब्याजदर दिँदै आएकोमा त्यसलाई घटाएर साढे ६ प्रतिशतमा झार्यो भने बचतको ब्याजदर १.५ प्रतिशतमा यथावत राख्यो ।