यो मेरो संस्मरण हुन सक्छ । अझ धेरै खलनायकहरूको संस्मरण हुन सक्छ । अहिले जो तिनीहरूलाई सम्झनु आफैँमा एउटा रमाइलो अनुभूति हो । जिन्दगीका विभिन्न मोडहरू पार गर्दै अहिले डाँडामाथि बसेर आएका बाटाहरू, घुमाउरा कुइनेटाहरू सम्झँदा तिनको विश्वसनीयतामा आफैँलाई शंका लाग्छ । कुनै रोमान्टिक फिल्म हेरेर यसरी पनि प्रेम हुने र धोका हुने हुन सक्छ र ? भन्ने बोध हुन्छ । पहाडको एउटा सफा र कञ्चन खोलाजस्तो मेरो जिन्दगी कुनै सगरमा पुग्न अगाडिको इतिहासले कहिले कागले झैँ ठुङ्ग्छ । म सानो तन्द्राबाट बिउँझन्छु ।

त्यो सानो तन्द्रामा म कुनै पहाडमा हुन्छु । भर्खर–भर्खर बहुदलीय प्रजातन्त्र आएको छ र भर्खर–भर्खर समाप्त भएको छ । राजनीतिले विकल्पहीनताको हाँसउठ्दो अर्थबाट गोेरेटो खोज्न लागेको छ । पहाडमा, जहाँ हाडहरू मात्र छन्, एक दुईवटा काम सजिलै पाइन्छ । काम अर्थात जब् लोकल रक्सीले मात्तिएर सडक नाप्दै हिँड्नु । शनिबार कहिले आउला र हाटबजारमा गाउँबाट आएका तरुनीहरूलाई खेद्दै पछि लाग्नु । अलिकति पढेको भए बजारमा त होइन, टाढाको गाउँमा मास्टरी गर्नु । हरेक शुक्रबार बजार (घर) आउनु, शनिबार हटिया घुम्नु र आइतबार बिहानै आफ्नो स्कुल पुग्नु । अझ अर्को काम पनि छ– सके मलायाको, नसके इन्डियाको लाहुरे हुनु । फितावाललाई केही रकम ख्वाएर शरीरको उँचाइ मिलाउनु । यस्तै–यस्तै ।

त्यो सानोबजारको भञ्ज्याङमा हनुमानको मन्दिरअगाडि बसेर मैले कुनै साँझ सोचेको थिएँ, सानोतिनो मास्टरी नै गरेर जिन्दगीको पहिलो मोड सुरु गर्नुपर्ला । लाहुरे हुन हाइट नै छैन, फेरि शक्ति पनि छैन । व्यापार गर्न रकम चाहिन्छ, त्यो छैन । केही समयपछि खोलाका केही जङ्घारहरू तरेर एउटा सानो गाउँमा पुगेको थिएँ र बिहान उठेदेखि राति अबेरसम्म घरका धेरै निरीह र रूग्ण आँखाहरूलाई सम्झेर मुख छोपीछोपी रोएको थिएँ । आफ्नै उमेरका विद्यार्थीहरूलाई अंग्रेजीका मानेहरू घोकाउँदा आफू क्याम्पसमा पढ्न जानुपर्ने कुराले झक्झकाउँथ्यो । त्यो क्याम्पसको क्यानभास धनकुटा, धरान हुँदै काठमाडौंमा पुगेर समाप्त हुन्थ्यो । मर्न लागेका बूढी बाख्रीका मासुहरू कहिलेकाहीँ भेट्दा यहाँ मासु पनि खान पाइने रहेछ भन्ने लाग्थ्यो । टाँकीका मुन्टाहरूले हरियोपरियोलाई सम्झाउँथ्यो । वरिपरि देखिने स–साना खोलाहरू ठूलो नदीमा गएर मिसिएको हेर्दाहेर्दा रिँगाटा लाग्थ्यो र कत्ति छाक भात खान भुल्थेँ । कविताहरूमा आफूलाई अल्मल्याउन खोज्थेँ । मकैका जाँडका डब्काहरूमा आफ्नो अस्तित्वलाई साट्न खोज्थेँ । बिहान उज्यालो भएदेखि राति निद्रा नपरूञ्जेल एउटै कुराले मनमा घोचिरहन्थ्यो– तँ कत्ति महिना यहाँ बस्छस् ? तँ कत्ति वर्ष यहाँ टिक्छस् ? अथवा कुनै चिम्से आँखा भएकी केटीसित बिहे गरेर यतै घरजम गर्छस् !

सपनामा एउटा राम्रो जागिर आउँथ्यो । सपनामा एउटी सुन्दरी शिक्षित केटी आउँथी । सपनामा सुन्दर घर पनि आउँथ्यो । तर, विपनामा भने रक्सीले मात्तिएर गाउँकै एउटा गुन्डा केटो आएर मलाई हाँक दिइरहन्थ्यो– कसले मास्टर बनाएर ल्यायो हँ तँलाई ?... यो मेरो गाउँमा !

कसले र किन मलाई जन्मायो ? मलाई के थाहा ? किन एसएलसीसम्म कष्ट गरीगरी मलाई पढाइदियो ? म के जानुँ । मेरो बाध्यता र विवशताले, गरिबी र नग्नताले यो अनकन्टार गाउँमा ल्याएर मलाई फ्याँकिदिएको थियो–वर्षाको भेलले माछा फ्याँकेझैँ । मेरो कुनै किनारा थिएन, कुनै लक्ष्य थिएन । म भित्रभित्रै भाँचिएको थिएँ, टुक्रा–टुक्रा भएको थिएँ । एउटा अव्यक्त र पीडापूर्ण घाउ लिएर उसलाई मैले भनेको थिएँ– “तपाईंहरूको गाउँलाई, यो स्कुललाई पढाउने मास्टर चाहियो भनेर म आएको । तपार्इंहरूलाई चाहिँदैन भने म आजै फर्किदिन्छु ।”

“तैले अहिल्यै जानुपर्छ । तँजस्ता मास्टरहरू हामीलाई चाहिएको छैन । हाम्रै गाउँमा तँजति पढेका र जानेका केटाहरू छन् । तँलाई बढी तलब दिई–दिई सहरदेखि यहाँ किन ल्याइरहने... ?” अनि उसले खुकुरी झिकेको थियो ।

अब खुकुरी लिएर त्यो केटो पछिपछि थियो, म अघिअघि । बारीका डिलडिलबाट, साना खोल्चा–खोल्ची र डाँडाहरूबाट म आँखै नहेरी दौडिरहेको थिएँ । म एकनास दौडिरहेको थिएँ । त्यो खुकुरी मेरो घाँटी छिनाल्न तयार छ, मैले ज्यान जोगाउनुपर्छ...., मैले बाँच्नुपर्छ भन्नेबाहेक मेरा मनमा केही थिएन । मेरा शरीरमा कत्ति चोटपटक र घाउ लागे– मलाई थाहा भएन । नदीको किनारामा आइपुगेपछि म बालुवामाथि अचानक पछारिएको थिएँ । अनि, धेरै समय म बेहोसीमा थिएँ । पछि आँखा खुल्दा शून्य आकाशमुनि, नदीको किनाराछेउमा काठको मुढाजस्तो म एक्लो थिएँ । हात जोडेर, धेरै अनुनय विनयपछि माझीहरूले नदी तारिदिएका थिए ।

राति घर पुग्दा सबैका आँखामा भय मिसिएको आश्चर्य थियो । मेरो अनुहार हेरेर ती सबले अनुमान गरिसकेका थिए– मृत्युको गोरेटोहरूलाई पार गरेर छोरो घरमा आइपुगेको छ । चुपचाप खाना खाएर निदाउन खोज्दा खुकुरीको त्यो धारले आफ्नो गर्धन नापिरहेको जस्तो लाग्यो । म निदाउन नसकेको थाहा पाएर आमाले विस्तारै भन्नुभयो– “बरू भोकै मरूँला, त्यो गाउँमा जानु पर्दैन । पहिले मलाई त पठाउन मन थिएन ।” अनि, उहाँ रुनुभयो । आमाको त्यो आँसु पुछ्न सक्छु भनेर म गाउँ गएको थिएँ । अनि, म पनि रोएँ–रातभरि रोएँ । जत्ति मनलाई सम्झाउन खोज्दा पनि भित्र कतैबाट डाहा भएर, पोलेजस्तो भएर आइरह्यो ।

मेरो जिन्दगीको पहिलो जागिरको पूर्णविराम भएको थियो । मेरा लुगाफाटा र केही ओढ्ने ओछ्याउने त्यहीँ थिए । केही समयपछि त्यही धनशेरले मलाई स्कुलको प्रधानाध्यापकको हैसियतले पत्र लेखेको थियो– संजीव जोशी ! बिनासूचना स्कुल छाडी भागेकोले नियमअनुसार एक महिनाको तलब दण्डस्वरूप बुझाउन ल्याउनुहोला । अन्यथा....

त्यसपछिका हरफहरूलाई मैले पढ्न चाहिनँ । त्यस कालो चिठीलाई च्यातेर, धेरै वर्ष त्यो खुकुरी लिएर मलाई लखेट्ने खलनायकलाई मैले सम्झिरहेँ । आफ्नो जिन्दगीको पहिलो खलनायकलाई यत्ति धेरै वर्षहरूपछि अब भेटे पनि सायद म चिन्दिनँ ।

फेरि सुरु भएको थियो–रुटिनहीन जिन्दगी । समय र क्रमबद्धताबाट अलग जिन्दगी । मन लागे पनि, नलागे पनि बिहानभरि सुत्नु । खाना खानु र फेरि सुत्नु । दिउँसो चिया खानु र सुत्नु । साँझमा छिटो खाना खानु र फेरि सुत्नु । कुम्भकर्णमा आफू साटिन खोज्नु । कहीँकतै जाने ठाउँ छैन । दिमाग खाली छ, मन खाली छ । एउटै सपना–यो टापुबाट कसरी उम्कने । यो पहाडी मरूभूमिबाट कसरी फुत्कने ।

अनि, कुनै बिहान सखारै झोला बोकेर आफ्नो देशको खोजीमा, राजधानीको खोजीमा एक्लै म उकाली चढिरहेको थिएँ । ओराली झरिरहेको थिएँ । मेरो सर्वस्व भन्नु एउटा फाट्न लागेको झोला थियो । त्यही झोला पनि ठाउँठाउँका प्रहरी चौकीहरूले चेकजाँच गर्दागर्दा झोला भन्नु मात्र थियो । कोही जिस्क्याउँथे– राजा र रानीको तस्बिर छ कि कसो यो झोलामा ! म मुस्काउँथे– हो तारेको आलु र चिउरा भने छ । त्यही तारेको आलु र चियाले, एक–दुई माना चिउराले राजधानी पु¥यायो र कुनै टाढाको नातेदारको डेरामा लगेर सिमेन्टीको बोरालाई झैँ पछारिदियो । अनि, थुप्रै प्रश्नहरूले मलाई एक्कैपटक घेरे– संजीव ! तँ यहाँ के गर्न आएको ! संजीव ! तँलाई घरबाट खर्च आउँछ के !

‘म पढ्न आएको । केही काम गरेर पढ्न आएको... मलाई काम खोजिदिनुहोस् ।’ टेपका झैँ मभित्र खालि यिनै स्वरहरू थिए । काम खोज्न गएका ठाउँहरूमा स–सानो अन्तर्वार्ता नै हुन्थ्यो– काम के के जानेको छस् ? भाँडा पनि माझ्ने हो कि ! लुगा धुन आउँछ कि आउँदैन ? अथवा स–सानो बिल बनाउन आउँछ कि आउँदैन ? साइकल लिएर बाहिर सामानहरू बेच्न सकिन्छ कि सकिँदैन ? आदि इत्यादि ।

पहिलोपल्ट मलाई लागेको थियो– मसँग मात्र आँखाहरू रहेछन् । तर, तिनमा सूक्ष्म दृष्टिले हेर्न सक्ने क्षमताको अभाव रहेछ । मसँग हातहरू रहेछन्, तर ती कसैसँग अनुनय गरी जोड्नका लागिमात्र काम लाग्ने रहेछन् । मेरा खुट्टाहरू खालि सडकमा हिँड्नका लागि रहेछन् । एकनास सडक नाप्नका लागि रहेछन् । म अलिकति छातीमात्र रहेछु । अलिकति भुँडीमात्र रहेछु । अलिकति मान्छे रहेछु । अलिकति पशु रहेछु । र, सारांशमा आमाबाबुको रोमाञ्चक, कौतुहल र मनोरञ्जनपूर्ण खेलको अर्थहीन उपलब्धि मात्र रहेछु । जहाँतहाँबाट आश्वासनका खामहरू बोकी हिँड्दा हीनताबोधले पनि धेरैपटक लखेट्यो । बेला कुबेला राजधानीका जगल्टे र मुन्द्रेहरूले पनि लखेटे । यस्तो बेलामा धनशेरको खुकुरी आफूसँग भए पनि हुन्थ्यो भन्ने लाग्यो । काठमाडौंको मौसममात्र चिसो होइन, मान्छेहरू पनि चिसा र कठोर लागे । लाग्यो–विश्वका सबै राजधानीहरू सायद यस्तै हुन्छन् । 

बल्लतल्ल एउटा सानो लेटर पे्रसमा काम पाएँ । फलामका अक्षरहरूसँग खेल्नुपर्ने । मलाई जसरी पनि राजधानीमा अड्नु थियो, बाँच्नु थियो । बिहान क्याम्पसमा पढ्ने र दिउँसो अक्षरहरूको जोड–घटाउमा आफूलाई व्यस्त राख्न थालेँ । पुसको जाडोमा डेरामा फर्कँदा सारा शरीर हिउँको मूर्तिमा साटिएको अनुभव हुन्थ्यो । समय थियो–शरीरमा तरङ्गहरू थिए, दृढ मनस्थिति र संवेगहरू थिए । यौवन थियो–रङहीन भावनाहरू थिए, अगाडि बढ्ने हिम्मत र आँटहरू थिए । पहाडका चिठीहरू आउँथे– घरमा सबै भोका छन् । दसैं आउन लाग्यो र लुगा किन्नलाई ऋण काढ्नुपर्ने भएको छ । तर, यही घर राखेर ऋण दिने पनि कोही छैन । तँ कहिले नयाँघरे लाहुरे भएर आउँछेस्– थुप्रै भरियाहरू अघिपछि लाएर ।

म ती कुनै चिठीको जवाफ दिनसक्ने अवस्थामा थिइनँ । कुनै पनि महिना मेरा लागि धेरै लामा थिए । मैले पाउने त्यो थोरै रकम वास्तवमा पन्ध्र दिन पनि पुग्दैनथ्यो । एकादशी र औंसीमा व्रत बस्न म बाध्य थिएँ, विवश थिएँ । नयाँघरे लाहुरे र म बाल्यकालका साथी थियौँ । सँगै ढुङ्गेधारामा नुहाउन जान्थ्यौँ, वन–जङ्गलमा चराको सिकार गर्न जान्थ्यौँ । उसलाई पढ्न आउँदैनथ्यो, लड्न बढी मन पराउँथ्यो । ऊ एकसाँझ त्यस सहरबाट हराएको थियो र पाँच वर्षपछि लाहुरे भएर फर्केको थियो ।

तर, ऊ एक्लो फर्केको थिएन, पाँच–छजना भरियाहरू अघि–पछि लाएर फर्केको थियो । घरका आँखाहरू त्यसरी नै म फर्केको हेर्न चाहन्थे । तिनलाई के थाहा ? संजीव जोशी कसरी फलामका स–साना अक्षरका टुक्राहरूमा आफ्नो यौवनलाई साटिरहेछ । 

प्रेसमा नै अर्को साथी भेटियो । ऊ पनि पहाडको कुनै गाउँबाट राजधानी आएको थियो । बोल्ने भाषा केही फरक भए पनि हाम्रो मित्रता गाँसियो । रामकृष्ण काम कम गथ्र्यो र कुरा धेरै । बाहिर हेर्दा लाटोबुङ्गोझैँ लाग्थ्यो । तर, भित्र भने धेरै बाठो थियो । डेरा पनि सँगै बस्न लाग्यौँ । भातभान्सा पनि आलोपाली गरी चलाउन थाल्यौँ । कहिले पहाडको दुःख र घर सम्झेर ऊ रून्थ्यो, कहिले म रून्थेँ । कुनै महिनाको तलब जोगाएर सानीआमा र बहिनीलाई घाँघरचोली पठाउने सपना रामकृष्ण देख्थ्यो । म पनि लबेदा सुरुवालका लागि भेलाको कपडा र ढाकाको पछ्यौरा पठाउने धुनमा हुन्थेँ । तर, वाग्मतीमा धेरै पानी बगिसक्दा पनि उसको सपनाको सूर्य पश्चिमी पहाडमा पुगेर अस्ताउँथ्यो भने मेरो आकांक्षाको फूल लाहुेर फूल भएर हरेक साँझ ओइलाउँथ्यो । अनि, प्रेसका अक्षरहरू पाकेटमा चोरी ल्याएर बेचेको रकमले बागबजारको रामदाइको ममचा पसलमा गएर हामी वास (रक्सी) खाँदै ठट्टा गथ्र्यौं– तैँले आमालाई घाँघर पठाइस्, मैले त ढाकाको पछ्यौरा पठाएँ !

“तँ धेरै ढाँट्छस्...” म भन्थेँ ।    

“तँ गोरखाली धेरै ढाँट्छस्” ऊ भन्थ्यो ।

“तँ हामी पूर्वेलीभन्दा पचास वर्ष पछि छस् । के धक्कु लगाउँछस् ?” म नशाको रङमा हराएर उसलाई होच्याउँथेँ ।

“तँ गोरखालीहरूको थिचोमिचोले हामी पछि परेको...” ऊ अर्को एक पेग थप्दै मलाई जवाफ दिन्थ्यो ।

पशुपति र गुह्वेश्वरीका जङ्गलहरूबाट हाम्रा दिनहरू हराउँथे । कहिले स्वयम्भूका आँखाहरूमा गएर हामी साटिन्थ्यौँ र राजधानी पोखरी हो, यहाँ भ्यागुताहरू मात्र बस्छन् भनेर आत्मसम्मानले ग्रसित हुन्थ्यौँ । वसन्तपुरका सडक र गल्लीहरूमा विदेशी नारी पुरुष लठ्ठिएका... हेरेर सात समुद्रपारि विदेशको कुनै राजधानीमा कामको खोजीमा जाने काल्पनिक इच्छामा हराउँथ्यौँ । राजधानीमा कुनै जाडो र चिसोलाई पहाडको सिस्नोको पोल्ने झ्याङ्सँग तुलना गरेर विवश हाँसो हाँस्थ्यौँ । 
दुवैका घरबाट चिठीपत्रहरू आउन छाडेका थिए अथवा हुलाकले हराइदिन्थ्यो । हामी कसैले घर कहाँ हो भनी सोध्दा डेरा गरी बसेको गौशाला भन्न लागेका थियौँ ।

र, डेरामा घरपेटीकी छोरी जब हाम्रो क्याम्पसको साथी थिई । ऊ हामीसँगै क्याम्पस जान्थी र सँगै फर्कन्थी । कहिलेकाहीँ कोठामा बसेर होमवर्क गथ्र्यौँ । मौका पर्दा शनिबार सिनेमा हेर्न जान्थ्यौँ । उसका आँखाका पोखरीमा हामी दुवैजना आफ्ना छाया हेर्न थालेका थियौँ । त्यहाँ कसको छाया गाढा थियो– सोच्ने र सम्झने फुर्सत् हामीलाई थिएन । हाम्रो आकाश शिला थिई र लाग्थ्यो उसको क्षितिज हामी थियौँ । उसलाई ज्वरो आउँदा रातभरि सेवा गर्नका साथै नसुत्ने हामी थियौँ । हामी स्वयम् प्रश्न गथ्र्यौं– शिलाले हामीमध्ये कसलाई बढी मन पराउँछे । यसको जवाफ हामी दुवैसँग थिएन अर्थात त्यसको सही उत्तर पाएर हामी कोही पनि कुण्ठित हुन चाहन्नथ्यौँ । रामकृष्ण मलाई दुःखी बनाउन चाहँदैनथ्यो, म पनि उसलाई मुडअफ भएको हेर्न चाहन्नथेँ । एक किसिमले एउटा फूलका दुई माली थियौँ ।

समय सरेको थियो ।

लेटर प्रेसको अक्षर जोड्न हामीले छाडेका थियौँ । रामकृष्ण खाद्यको स्टोरकिपर र म सरकारी सेवामा प्रवेश गरिसकेका थियौँ । रामकृष्ण पाठ्यपुस्तकका शेक्सपियर र देवकोटालाई पढ्न छाडेर चामलको बोराहरूको हिसाब–किताबमा रात काट्न लागेको थियो । म अब कसरी भन्सारमा सरूवा होऊँ भनेर राजनीतिक नेता र हाकिमहरूको चाकरीमा व्यस्त थिएँ । 

पहाडका दुर्गम क्षेत्रमा जाने चामलका बोराहरू काठमाडौंमा नै खर्च देखाई रामकृष्णको ब्याङ्क ब्यालेन्स बढ्न लागेको थियो । हाम्रो डेरा फरक भइसकेको थियो । म अलि नयाँ जुत्ताहरू किनिरहेको थिएँ । छोरा ठूलो हाकिम भयो भनी पहाडका आमा–बाले काठमाडौंमा बसाईँ सारिसकेका थिए । म नयाँ नातागोताहरू खोजिरहेको थिएँ र सहरमा अलमल्ल जिन्दगी काटिरहेको थिएँ ।

फेरि शिलाको बिहेको टुङ्गो भएको थियो । तराईको कुनै जमिन्दारको छोरासित सधैँका लागि गाँसिन लागेकी थिई । अनि, बिहे हुने अघिल्लो रात सहरबाट शिला हराएकी थिई, रामकृष्ण पनि सहरमा थिएन । तिनीहरू ‘हनिमुन’का लागि बैङ्कक पुगेका थिए र शिलाको परिवारको घेराबन्दीमा म एक्लो थिएँ– भन ए संजीव ! शिला कहाँ छे ।

“शिलालाई कहाँ लुकाएर राखेको छस्, यही समय भन, नत्र संजीवे ! तेरो ज्यान खतरामा छ ।” यो कडा स्वर शिलाको दाजुको थियो ।

वास्तवमा मलाई केही थाहा थिएन । अनि, म यो निश्चयमा थिएँ– कोहीसँग हुनुपरे शिला मात्र मेरी हुनेछे । मेरा सारा सपनाभरि ऊ थिई । मेरा सारा आगतहरूमा शिला थिई । वास्तवमा म उसलाई चाहन्थेँ । उसलाई साँचो प्रेम गरेर जिन्दगीभरिको साथी बनाउन चाहन्थेँ । 

तर, रामकृष्ण खलनायक भयो र म नायक हुन सकिनँ । रामकृष्ण समयको साथी भयो र म हुन सकिनँ । मलाई आफ्ना सारा विगतहरूले धोका दिएका थिए । वर्तमानले नराम्ररी गिज्याएको थियो । म धेरै दिन रोएको थिएँ । तर, तिनको केही अर्थ थिएन । लागेको थियो– म रूनैका लागि जन्मेको हुँ !

जागिरले जिन्दगीलाई सरल रेखामा डो¥यायो । घोडाको पट्टीमा भावना र विचारहरू साटिए । बिहान छिटो खाना खानु र अफिस जानु दिनचर्या भयो । तीस–तीस दिनपछि निश्चित रकम आउने कुराले मनमा निश्चितताले वास लियो । तर, सहरको महँगी र फेसनले मितेरी लाएजस्तो भयो । जागिरे हुनु विशिष्ट नागरिक हुनु रहेछ र जनताका कामहरूलाई नकरात्मक किसिमलेमात्र सोच्नुपर्छ भन्ने लाग्यो । डेरामा फर्कंदा पाकेटमा सय पचास भए जागिरे हो जस्तो लाग्ने, नत्र होइन भन्ने लाग्न थाल्यो । आफ्नो विगतलाई मैले बिर्सन थालेको थिएँ र भविष्यमा रमाउन लागेँ । कसरी घर–घडेरी जोड्ने, कसरी छोराछोरीलाई राम्रो बोर्डिङ स्कुलमा पढाउने भन्ने जागिरेहरूको होडबाजीमा आफू पनि उमेदवार भएँ । आखिर यी सबै समयका खेल रहेछन् । 

अनि, एकदिन घरबाट खबर आयो– तँलाई केटी हेरिदिएका छौँ, तुरुन्त बिहे गर्न आइज । सो खबरले मभित्र कुनै प्रतिक्रिया जन्मेन । त्यसलाई पुतलीको खेलसित साटेर म चुपचाप घर पुगेँ । चुपचाप केटी हेरेँ । चुपचाप हुन्छ भनिदिएँ । सहर–बजारमा एउटा चर्चाको विषय भयो । किन संजीव जोशी केही प्रतिक्रिया जनाउँदैन ? किन जे पनि ठिक मात्र भन्छ ?

वास्तवमा शिलाले मभित्रका सारा प्रेमलाई मारिदिइसकेकी थिई । मेरो मानसमा आइमाईप्रति कुनै रोमाञ्चकता, उत्सुकता वा प्रेरणा थिएन । बिहे गर्नका लागि खबर आयो, आइदिएँ । केटी हेर्नुपर्छ भने, हेरिदिएँ । नयाँ लुगा लगाउनुपर्छ भनिदिए, लाइदिएँ । जग्गेमा बस्नुपर्छ भनिदिए, बसिदिएँ । आफूलाई रोबोटमा साटिदिएँ । अनि, घरको प्रतिक्रिया यस्तो रह्यो– “संजीव ! तँ राजधानी गएर झुम्रोको पुतली भइछस् । कुनै कुरामा पनि चाख नराख्ने । चिमोटिदिँदा पनि ऐय्यासम्म नभन्ने !” जसलाई मैले शतप्रतिश स्वीकार गरेँ । 

मेरो हातमा जब कुनै कुरा छैन भने म किन त्यो प्राप्तिको पछि लागूँ । जुन वस्तु थिएन भने थिएन ! जुन वस्तु हुने छैन भने हुने छैन । मैले आफूलाई भन्ज्याङको एउटा निरीह र घामपानीले ढल्न लागेको रुखमा लगेर उभ्याएँ– जसलाई सबै थाहा छ, तर केही पनि थाहा छैन । जो इतिहासको साक्षीमात्र छ, तर स्वयम् इतिहास होइन । हुन सक्छ यसलाई दर्शन भनियोस् । तर, म कहिल्यै पनि दर्शनको विद्यार्थी भइनँ । अर्थात दर्शनका पुस्तकहरू पढ्नमा कुनै रुचि राखिनँ । प्रारम्भमा प्रेमका कविताहरू पढथेँ र लेख्थेँ पनि । अब कविताहरूमा पनि कुनै चाख रहेन ।

एउटा संजोगजस्तो भयो– राजधानीमा घर बन्नु र बिहे गर्नु । अनि, उसले छोराछोरी पाई । ती हुर्के–बढे र पढ्दै छन् । जिन्दगीलाई मैले कहिल्यै पनि औपचारिकतामा बाँध्न चाहिनँ । आफू पहाडको मान्छे– पहाडी खोलाजस्तै यसलाई बग्न दिएँ । कार्यालयका प्रत्येक साथी प्रत्येक दिन विदेश जान्थे । तर, मेरो पालो कहिल्यै आएन । सजिलोसँग पैसा आउने अन्य कार्यालयहरूमा प्रत्येक दिन कुनै न कुनै साथीको सरुवा हुन्थ्यो । तर, त्यसरी सरुवा हुने आफ्नो दिन पनि आएन । हाकिमको छोराको बर्थडेमा उपहार लिएर जाने समय पनि आएन, न माथिल्लो कुर्सीमा बस्ने पालो नै आयो । प्रत्येक राति एउटा रेडलेबल खाएपछि मात्र निद्रा आउने सचिवलाई भेट्न जाँदा उसले हुँकारेको अहिले जस्तो लाग्छ– “म तपाईंलाई भेट्दिनँ । तपाईं म कहाँ कहिलै नआउनुहोस् ।”

त्यो बेलामा लागेको थियो– यो राष्ट्र, यो देश उसको बाजेको हो । हामी त दोस्रो श्रेणीका नागरिक हौँ– कुनै अर्थ नभएको । शक्ति र नातागोताको माद यस्तो हुँदोरहेछ भन्ने त्यसैबेला लागेको थियो–व्यवस्थाको विकल्प त्यही समय थाहा पाएको थिएँ । र, मनमा त्यसैबेला लागेको थियो–व्यवस्थाको विकल्प छ, हुनुहरूको विकल्प छ । नहुनुहरूको विकल्प छ र त्यो समयले अवश्य ल्याउनेछ ।

एक दिन त्यो विकल्प पनि आयो । थुप्रै रङ्गिन झन्डाहरूसँगै रङ्गिन सपनाहरू बोकेर आयो । धेरैलाई विधवा र अपाङ्ग बनाएर गयो । मरुभूमिमा पानीको एउटा कमजोर भङ्गालो भएर आयो । अनि, उपहार नहुँदा मैले भेट्न नपाएको सचिवको हस्ताक्षरले मेरो सानो नोकरी पनि रङहरूको नदीमा कहीँ कतै रङहीन भयो । मैले खालि जंगबहादुरलाई सम्झिरहेँ किनभने यो मुलुक उसको थियो । अनि, यो पनि निश्चयमा पुगेँ कि– म कहिल्यै नायक हुन सक्तिनँ । थुप्रै खलनायकहरूको डबलीमा म स्वयम् पनि मात्र खलनायक हुँ–खलनायकहरूको राष्ट्रमा एउटा अर्को खलनायक ।

(वरिष्ठ कथाकार परशु प्रधानको कथासंग्रह ‘उत्तराद्र्ध’का सम्पूर्ण कथाहरू धारावाहिक रूपमा हरेक शनिबार प्रकाशित गर्दै जानेछौँ ।)