काठमाडौं । काठमाडौं उपत्यका पछिल्लोसाता उकुसमुकुस छ । हुप्प गर्मी र पिरो हावाले सास फेर्नै कठिन भएको छ । आँखा पोल्ने, घाँटी खसखस हुने, नाक सुक्खा हुने जस्ता समस्याले स्वास्थ्य समस्या थपेको छ । 

विगत तीन दिनयता काठमाडौं विश्वकै सर्वाधिक प्रदूषित सहर बनेको छ । मंसिरयता बढ्दै गएको वायु प्रदूषणको तह अप्रिल सुरु हुँदा अति अस्वस्थकर बनेको छ । पानी पर्न नसके आगामी वैशाखभर पनि अवस्था भयावह हुने विज्ञहरू बताउँछन् ।

घातक बन्दै डढेलो र सडकको धुवाँधुलो
वातावरण विभागको वायुको गुणस्तर सूचकांकअनुसार मंगलबार दिउँसो ललितपुरको भैँसेपाटीको वायु घातक बनेको छ । दिउँसो ४ः३० बजे त्यहाँको वायुको गुणस्तर मापदण्ड (एक्यूआई) ४९२ मापन भएको छ । सोही समय पछिल्लो २४ घण्टामा भक्तपुर, शंखपार्क र रत्नपार्क सर्वाधिक प्रद्रूषित छन् । मंगलबार दिउँसो ४ः३० बजेतिर त्यस स्थानको एक्यूआई क्रमशः २२०, २०४ र २०२ मापन भएको विभागको तथ्यांक छ । 

विभागका वातावरण निरीक्षक गोविन्दप्रसाद लामिछाने आइतबारयता काठमाडौंमा सन् २०२५ यताकै धेरै वायु प्रदूषण बढेको बताउँछन् । हाल बढेको वायु प्रदूषणको मुख्यकारण डढेलो नै भएको र चुरे क्षेत्रको डढेलोको प्रभाव काठमाडौंसम्म आइपुगेको उनको भनाइ छ । 

डढेलो लागेका महिनाहरूमा अघिल्ला वर्षहरूमा पनि देशैभर प्रदूषण उच्च भएको विभागको रेकर्ड छ । “विगतका वर्षहरूमा पनि अप्रिलमा सबैभन्दा धेरै वायु प्रदूषण भएको रेकर्ड छ, हिउँदमा पानी नपर्दा यो अवस्था झनै जोखिमपूर्ण बनेको छ,” लामिछाने भन्छन् । 

सवारीसाधनको धुवाँ तथा सडक निर्माण र कलकारखानाबाट निस्कने धुवाँधुलोले सधैँजसो वायुु खराब बनाइरहेको काठमाडौंमा अबका झन्डै डेढ महिना डढेलोको प्रभावले घातक असर पुर्‍याउनसक्ने उनको भनाइ छ । “पानी नपर्ने हो भने वैशाख अन्तिमसम्म पनि वायु प्रदूषणको अवस्था भयावह हुनसक्छ,” लामिछाने भन्छन् ।

राष्ट्रिय विपद् जोखिम न्यूनीकरण तथा व्यवस्थापन प्राधिकरणका अनुसार पछिल्ला पाँच महिनामा देशभर दुई हजार ५०६ वटा आगलागी तथा डढेलोका घटना भएका छन् । पछिल्लो एक सातामा मात्रै देशभरका २७२ स्थानमा आगालागी भएको प्राधिकरणको तथ्यांक छ । 

डढेलोविज्ञ सुदीप छत्कुली वैशाख पहिलोदेखि चौथो सातासम्म डढेलोका घटना उच्च हुने यसअघिका तथ्यांकहरूले देखाएको बताउँछन् । यसबीचमा वर्षा नभए डढेलोको जोखिम अझै बढ्ने उनको भनाइ छ । 

काठमाडौं उपत्यकामा हुने सवारी तथा सडकजन्य धुवाँधुलोमा यतिखेर आगलागी र डढेलोको धुवाँ पनि थपिएको उनी बताउँछन् । “तापक्रम बढेपछि धुलोका कणहरू तातिएर हावामा मिसिनु, कचौरा आकारको हुँदा यस्तो धुलोधुवाँबाहिर जान नसक्नु जस्ता कारणले वायु प्रदूषण बढेको हो,” छत्कुलीले भने ।

बढ्यो आँखाको समस्या
वायु प्रदूषण उच्च भएसँगै उपत्यकाबासीमा आँखा पोल्ने चिलाउने, सुक्खा हुने, नाक सुक्खाहुने घाँटी खसखसाउने, खोकी लाग्नेजस्ता समस्या बढेको छ । हावामा आद्रता कम हुँदा नाक पोल्ने, सुक्खा हुनेजस्ता एलर्जीका लक्षण पनि बढेको चिकित्सकहरू बताउँछन् ।

पछिल्लो महिना आँखा पोल्ने, चिलाउने र सुक्खा हुने समस्या लिएर आउने बिरामीको संख्या बढेको नेपाल आँखा अस्पतालकी नेत्ररोग विशेषज्ञ डा. सविना श्रेष्ठ बताउँछिन् । “वायु प्रदूषणसँगै आँखा पोल्ने, चिलाउने, बिझाउने जस्ता एलर्जीक कन्जन्टीभाइटीसका बिरामी बढेका छन् । त्यसमा पनि स्क्रिनमा काम गर्ने धेरैमा आँखा सुक्खा हुने समस्या थपिएको छ,” उनी भन्छिन् ।

चैत–वैशाखमा यस्ता बिरामीको संख्या थपिने गरेको उनको अनुभव छ । हालको मौसममा आँखा पोल्ने, चिलाउने र सुक्खा हुने समस्या नै मुख्य भएकाले सजग रहन सुझाउँछन्, कीर्तिपुर आँखा अस्पतालका नेत्ररोग विशेषज्ञ डा. एरिक वैद्य ।

चिकित्सकको सिफारिसबिना आँखाको औषधि प्रयोग गर्न मिल्छ ?
सामान्य एलर्जीमा फार्मेसीबाट औषधि किनेर आँखामा हाल्ने धेरैको बानी हुन्छ । तर, सुक्खा आँखाको लागि कृत्रिम आँसु बनाउने आइ ड्रप किनेर लगाउन मिल्ने भए पनि अन्यखाले एलर्जीका लागि भने चिकित्सककै सल्लाह लिनुपर्ने बताउँछिन् डा. श्रेष्ठ । यसरी औषधि प्रयोग गर्दा जसलाई पहिलेदेखि एलर्जी छ, उनीहरूलाई थप समस्या बढ्नसक्छ । 

वायु प्रदूषण उच्च भएको अहिलेकोजस्तो अवस्थामा सकेसम्म घरमै बसेर काम गर्न र बाहिर निस्कनैपरे ठूलो फ्रेम भएको चस्माको प्रयोग गर्न सुझाव दिन्छन्, तिलगंगा आँखा प्रतिष्ठानका नेत्ररोग विशेषज्ञ डा. कौशल पोख्रेल । 

दुईपांग्रे सवारी चलाउने व्यक्तिहरूलाई हावाको तीव्र वेगले झनै असर पुर्‍याउने भएकाले आँखा जोगाउन ठूलो फ्रेम भएको चस्मासहित चिउँडो छोप्ने गरी फुल हेल्मेट र भाइजर अनिवार्य लगाउनुपर्दछ । 

डा. पोख्रेलका अनुसार आँखामा समस्या देखिए पानी छ्याप्ने गर्नुहुँदैन, यसरी पानी छ्याप्दा एकछिन् सन्चो भएजस्तो भए पनि यसले आँखाको सुरक्षा गर्ने इन्जाइमहरू हटाउँछ । 

सामान्य धुलो परेको वा केही बिझेको भए हल्का मुन्टो निहुराएर सफा पानीमा आँखा चोपल्न सकिन्छ तर छ्याप्ने गल्ती गर्नु हुँदैन । आँखामा केही समस्या देखिए रसायन नभएका सामान्य साबुन वा फेसवासले मुख धुुनुपर्छ ताकी साबुनमा भएको रसायनले थप असर नपुर्‍याओस् ।