काठमाडौं । इजरायल–हमास युद्ध सुरु भएको एक वर्ष नाघिसक्यो । युद्धमा गाजाले ४७ हजारभन्दा धेरै नागरिक गुमाइसकेको छ । इजरायल–हमास युद्धले मानवीय क्षतिसँगै पर्यावरणीय क्षति पनि उत्तिकै गरिरहेको छ । युद्धका कारण पर्यावरणले चर्को मूल्य चुकाइरहेको छ ।

भू–उपग्रहबाट प्राप्त तस्बिरहरूमा देखिएअनुसार, इजरायली हमलामा गाजाको ६७.६ प्रतिशत खेतीयोग्य जमिन नष्ट भएको छ । यसले गाजा क्षेत्रमा भविष्यमा भोकमरीको जोखिम बढाएको छ ।

युद्धका कारण गाजाको फोहोर व्यवस्थापन प्रणाली ध्वस्त भएको छ । फोहोरलाई सडक र बस्ती किनारमा व्यवस्थापन गर्न थालिएको छ । यस्तो अव्यवस्थित फोहोर व्यवस्थापनले गाजावासीको स्वास्थ्यमा अल्पकालीन र दीर्घकालीन असर पार्न सक्ने विज्ञहरूले औँल्याएकाछन् ।

इजरायल–हमास युद्धमा नौ लाख टन विषालु फोहोर (ग्याससहित) उत्पादन भएको छ । यो विषालु फोहोर गाजाको वातावरणमा मिसिएको छ । विषालु फोहोरमा रेडियोधर्मी विकिरण र क्यान्सरको जोखिम बढाउने पदार्थसहित अनेक रसायन छन् ।

यी विषालु ग्यास, रेडियो विकीरण र रसायनले अहिलेमात्र होइन, अबका केही वर्षसम्मै गाजालाई चपेटामा पार्ने छन् । यी पदार्थले गाजावासीको स्वास्थ्यसँगै यहाँको पारिस्थितिक प्रणालीमा खलल पुग्ने छ भने जमिनको उर्वराशक्ति पनि घटाउने छ ।

पानी, बिजुलीको अत्यधिक अभाव, घना सहरी क्षेत्रमा फोहोरको डंगुर, न्यून वर्षा र विषाक्त ग्यासका कारण गाजाको भविष्य रोगमय हुने खतरा बढेको छ ।

संसारभर युद्धका क्रममा प्रयोग भएका विष्फोटक पदार्थले ठूलो मात्रामा कार्बन उत्सर्जन गरेका छन् । कार्बन उत्सर्जन जलवायु परिवर्तनको सबैभन्दा ठूलो कारकमध्ये एक हो । एक अध्ययनअनुसार, विश्वभरमा हुने कुल कार्बन उत्सर्जनका ५.५ प्रतिशत सैन्य गतिविधिबाट उत्पन्न हुन्छ ।

डाउनटूअर्थबाट ।

अमेरिकाले सन् २००१ देखि २०१८ को अवधिमा अफगानिस्तान, इराक, पाकिस्तान र सिरियामा लडेको युद्धमा ४४० मिलियन टन कार्बन उत्सर्जन गरेको विभिन्न अध्ययनले देखाएका छन् । गाजामा इजरायली हमलाका कारण क्षतिग्रस्त भएका भौतिक पूर्वाधारका पुनःनिर्माणका लागि मात्र ६० मिलियन टनसम्म कार्बन उत्सर्जन हुने सम्भावना छ ।

गम्भीर मानवीय संकटको समयमा पर्यावरणीय संकटबारे सोच्न लगभग असम्भवजस्तै हुन्छ । तर, यथार्थ के हो भन यो पर्यावरणीय संकटले गाजा र गाजावासीलाई झन् ठूलो मानवीय संकटमा पारेको छ ।

निरन्तरको बमबारी र युद्धका कारण गाजामा शुद्ध पिउने पानीको चरम अभाव भएको छ । गाजाको लगभग ९७ प्रतिशत पिउने पानी अवरुद्ध भएको छ । बमबारी र त्यसले भत्किएका संरचनाबाट निस्कने धुलो, धुवाँमा स–साना विषालु कण पनि हुन्छन् । यी कणहरू हावामा मिसिएर मान्छेको शरीरभित्र पस्छन् । यसबाहेक इजरायलले निकै विषालु मानिने ‘ह्वाइट फस्फोरस ग्यास’को पनि प्रयोग गरेको छ ।