आजको संसारमा सांस्कृतिक अन्तरघुलन अपरिहार्यजस्तै भएको देखिन्छ । एक अर्काका संस्कृतिहरू मिसिएर सयौं वर्षदेखि चल्दैआएका परम्परा बदलिन थालेका छन् । परिणामस्वरूप मौलिक परम्पराहरू क्षीण हुन्छन् भने आदिवासी जनजातिका विशिष्ट पहिचान हराउन पनि सक्छन् । विभिन्न आदिवासी जनजाति समुदायको सांस्कृतिक विविधताले भरिपूर्ण राष्ट्र नेपालमा यो चिन्ताको विषय हो । सामाजिक राजनीतिक कारणहरूले गर्दा यी जात जातिको भाषा, संस्कृति र आत्मीयताको भावनामा ह्रास आइरहेको छ ।

अर्कातिर आधुनिक प्रविधि र सिर्जनशील नयाँ पुस्ताको आगमनले एउटा नयाँ लहर उठिरहेको छ । आजका 'टिकटक पुस्ता'ले आफ्नो सम्पदालाई अँगालेका छन् र आफ्नो पहिचानको जरामा गर्वसमेत गरिरहेका छन् । छोटा भिडियोहरू सेयर गर्ने लोकप्रिय एप टिकटकजस्ता सामाजिक सञ्जाल प्लेटफर्महरूले यस सांस्कृतिक पुनरुत्थानमा विशेषगरी सङ्गीत, नृत्य, खानपान र परम्परागत भेषभुषाका अभिव्यक्त माध्यमहरूमार्फत् महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलिरहेका छन् ।

टिकटकको शक्ति यसका स्रष्टाहरूलाई सशक्त बनाउने क्षमतामा निहित छ । आदिवासी समुदायले आफ्नो अद्वितीय संस्कृति र परम्पराहरू विश्वभरका दर्शकहरूसँग बाँड्न यस प्लेटफर्मको प्रयोग गर्दैछन् । यी स्रष्टाहरू आफ्ना जीवन्त सङ्गीत र सम्पदालाई लोप हुन नदिन यससम्बन्धी ज्ञान र सूचना प्रदानसँगै चेतना एवं मनोरञ्जनसमेत प्रदान गर्न लागिपरेका छन् ।

टिकटक र योजस्ता एप्लिकेसनको प्रभाव ठूलो छ । उदाहरणका लागि केहीअघि जनजीब्रोमा झुन्डिएको गीत रोजमान महर्जनको ‘ऐला लुवाया’लाई लिन सकिन्छ । यो नेवारी गीत रिलिज भएको एक महिनामै राष्ट्रिय चर्चाको स्थानमा पुगेको थियो । सबै उमेरका मानिसलाई मन्त्रमुग्ध बनाउने यस गीतको टुक्रामा नेवारी पहिरनमा सजिएर टिकटक बनाउनेको सङ्ख्या लाखौं थियो । यसले के संकेत गर्छ भने मौलिक सङ्गीतको सौन्दर्य र यसलाई व्यापक बनाउने शक्तिशाली प्लेटफर्मको उचित संयोजन हुने हो भने कुनै पनि संस्कृति लोप हुनबाट जोगिन सक्छ ।

टिकटकको कारण अब भाषिक अवरोधहरू पनि टुटिरहेका छन् । ‘लजालु मायालु’ गीत यसको राम्रो उदाहरण हो । गायक उर्जेन दोङ र अन्नु चौधरीले तामाङ र थारु भाषाको सौन्दर्यलाई जोडेर बनाएको यस गीतलाई टिकटकमा लाखौं स्रोता र दर्शकले सुपरहिट बनाएका थिए । त्यसैगरी सन्तोष सुनारको गीत ‘छमक छमक तिम्रो पाउजु’ले नेपालका विभिन्न भाषाभाषीमा कौतुहल जगाएको छ । नेपालको सुदूरपश्चिमबाट सुरु भएको यस गीतले देशभित्रको भाषिक विविधतासमेत उजागर गरेको छ । यसबाहेक परम्परागत मैथिली गीत ‘झिजिया’ले नेपाली चलचित्रमा समेत प्रयोग हुने अवसर पाएको छ जुन एकदम दुर्लभ उदाहरण हो । यसले नेपालको जनसांख्यिक विविधतामा अन्तरसांस्कृतिक समझ र स्वीकृति बढाउने टिकटकको सम्भावना देखाउँछ ।

यी त भए नेपालभित्रका कुरा । यसबाहेक पनि मौलिक नेपाली गीत सङ्गीतको विश्वव्यापी चर्चामा टिकटकको भूमिका महत्त्वपूर्ण रहेका कैयन् उदाहरण छन् । पोहोर साल गायिका एलिना चौहान टिकटकका कारण ज्यादा चर्चामा रहने नेपाली गायिका बनिन् । उनको ‘मिनरल वाटर’ भन्ने गीतले थाइल्यान्डलगायतका देशमा ठूलो चर्चा पाएको थियो । यससँगै पूरानो नेपाली चलचित्र ‘अन्याय’को गीत ‘इसाराले बोलाउनु पर्दैन’ भियतनामजस्ता देशमा चर्चित बनेका थिए । भारतीय बङ्गाली गायक अर्को मुखर्जीले कभर गरेका गीतहरू टिकटकका प्लेटफर्ममा गुञ्जिन थालेपछि महान लोकगायक झलकमान गन्दर्वको परिचय नयाँ पुस्तामा झन् प्रभावकारी ढंगले फैलिन मद्दत गरेको छ ।

नेपालकी प्रथम गायिका भनेर चिनिने मेलावादेवी गुरुङ नेपाली भाषामा रेकर्डेड सुरुका गीतकी सर्जक पनि हुन् । राणाहरूको दरबारमा गीत गाउने मेलावादेवीले भारतको कलकत्तामा रेकर्ड गराउने मौका पाएकी ‘सवारी मेरो रेलैमा’ जस्ता कालजयी गीतहरू टिकटककै मन्चमा लाखौं दर्शक स्रोताले जीवित गराएका छन् । लाखौंको सङ्ख्यामा टिकटक बनेका यी धुनहरूले मौलिक गीत सङ्गीतको मात्र नभई नेपाली गीत सङ्गीतको इतिहासको समेत जगेर्ना गर्न सघाएका छन् ।

यससँगै ‘रिंकेबुङको राँगोलाई’, ‘भैंसी लड्यो है माया’जस्ता ठेट भाका र प्रवासी नेपाली लोकसङ्गीतमा चर्चित गीतहरूले विश्वभर छरिएर रहेका सम्पूर्ण नेपाली भाषीलाई एक सूत्रमा बाँध्न मद्दत गरेका छन् । यसबाट विस्मृतिमा गइसकेका कैयौं स्रष्टाहरूले नयाँ पुस्तामा परिचित हुने र सम्मान पाउने क्रम तीव्र भएको छ ।

टिकटक नेपालमा आदिवासी संस्कृति जोगाउन अप्रत्याशित सहयोगी बनेको छ । सर्जकहरूलाई सशक्त बनाएर र सहकार्यलाई बढावा दिएर यस प्लेटफर्मले मौलिक परम्पराहरू साझा गर्न र आफ्नो संस्कृति सम्पदामा गर्वको भावना बढाउन शक्तिशाली मञ्च प्रदान गर्छ । युवा पुस्ताले आफ्नो जरालाई मलजल गर्न थालेपछि र आफ्नै परम्परा अँगालेपछि नेपालको समृद्ध सांस्कृतिक परिदृश्य पहिलेभन्दा झनै उज्यालो देखिनेछ । यसबाहेक नेपाली संस्कृतिको विश्वव्यापीकरण र विश्वभरका नेपालीहरूमा आफ्नोपनको भावना जागृत गराउने सम्पर्क सेतुको काम टिकटकमा फैलिएका गीतसङ्गीतले गरेका छन् । संस्कृतिको सम्मान र स्रष्टाको पहिचान गराई नयाँ पुस्तालाई आफ्नो मुहानतिर फर्कने उत्साह टिकटकले भरिदिएको छ ।