लन्डन । बेलायतको लन्डनबाट सिंगापुर आउन लागेको सिंगापुर एयरलाइन्सको एउटा विमान फ्लाइट टर्बुलेन्स (हवाई तुफान)मा पर्दा एक ७३ वर्षिय बृद्धको मृत्यु भएको छ । घाइतेको संख्या ३० बाट बढेर ७१ पुगेको जनाइएको छ । उक्त विमानमा २११ यात्रु र १८ जना चालक दलका सदस्य थिए । अकस्मात त्यस्तो घटना भएकाले मंगलबार उक्त विमानलाई बैंककमा अवतरण गराइएको थियो ।
 
हवाई यात्रामा जो सुकै कुनै पनि बेला हुनसक्ने भएकाले टर्बुलेन्स कसरी हुन्छ, चालकदललाई पूर्व जानकारी हुन्छ कि हुँदैन र जोगिन के गर्नुपर्छ भनेर बीबीसीले एउटा सामग्री प्रकाशित गरेको छ । 

के हो टर्बुलेन्स ?
नियमित उडान गर्नेहरूलाई थाहा हुनुपर्छ टर्बुलेन्सका कारण विमानमा कसरी झड्का महसुस हुन्छ । यस्तो अवस्थामा विमान चलिरहेको हुन्छ र अकस्मात उचाइ बदलिन्छ । ‘धेरैजसो टर्बुलेन्स बादलमा हुनेगर्छ जहाँ हावा तलमाथि गरिरहेको हुन्छ’ र्‍यापिड एक्सन फोर्स (आरएएफ)का पूर्वअधिकारी तथा बीबीसी वेदरका प्रतिनिधि सिमोन किङले भने । धेरैजसो ती सामान्य हुने तर ठूलो बादलजस्तो कुमुलोनिम्बस थन्डरस्टर्म भएको र हावाको मुभमेन्ट ‘अराजक’ भएको समयमा मध्यम वा गम्भीर खालको टर्बुलेन्स उत्पन्न हुनसक्ने उनको भनाइ छ ।

अर्को खालको टर्बुलेन्स ‘क्लियर एयर’ टर्बुलेन्स हो । यो बादलविहीन अवस्थामा हुन्छ । त्यसलाई देख्न सकिँदैन । त्यसैले यसको पहिचान गर्न कठिन हुन्छ । यो तीव्र गतिमा हावा लाग्दा हुन्छ, जुन ४० हजारदेखि ६० हजार फिट माथि पाइने, एभिएसन एकेडेमिक तथा कमर्सियल पाइलट गे ग्राटनको भनाइ छ । उनले जेट स्ट्रिम र बाहिरको हावामा १०० एमपीएच गतिमा फरक हुन्छ । जेट इन्जिन र स्थानीयस्तरमा पाइने स्लो वा फास्ट हावाबीच घर्षण हुँदा नै टर्बुलेन्स उत्पन्न हुने उनको भनाइ छ । त्यो सँधै हुने उनले बताएका छन् । चलिरहेको हुने भएकाले छल्न कठिन हुने उनको भनाइ छ । यदि, तपाईं युरोपबाट उत्तर अमेरिकाको उडानमा हुनुहुन्छ भने यसलाई छल्न लगभग असम्भव हुन्छ यसले गर्दा कतिपय समयमा गम्भीर टर्बुलेन्स हुने उनको भनाइ छ ।
 
टर्बुलेन्स कति खतरा ?
क्र्यानफिल्ड युनिभर्सिटीका एभिएसन एण्ड इन्भायरमेन्ट सम्बन्धी सहप्राध्यापक गे ग्राटनका अनुसार विमानहरू खराब टर्बुलेन्सलाई समेत ध्यान दिएर डिजाइन गरिएका हुन्छन् । टर्बुलेन्सले विमानलाई ध्वस्त पार्ने कुरा असम्भव जस्तै हो । तर यसले विमानलाई राम्रो पनि गर्दैन । यसैले चालकले यसलाई छल्न खोज्छन् वा गति घटाउँछन् । सिटबेल्ट लगाउन ‘साइन अन’ गर्छन् ।

विज्ञहरूका अनुसार बलियो टर्बुलेन्स विमानको संरचनागत क्षतिको कारण पनि हुन्छ । किनकी त्यो हावा कति बलियो छ । गम्भीर खालको टर्बुलेन्स हवाई यात्रुका लागि खतरनाक हुनसक्छ । यसका कारण हिंस्रक अवस्था आउनसक्छ । क्याबिनमा सिटबेल्ट नलगाएका जोकोहीलाई पनि यसले फ्याल्न सक्छ । उड्डयन सुरक्षा सम्बन्धी विज्ञका अनुसार टर्बुलेन्सबाट मृत्यु र घाइते हुने भन्ने कुरा यदाकदा मात्रै हुन्छ । उड्डयन सम्बन्धी अर्का विज्ञ जोहन स्ट्रिकल्यान्ड गम्भीर खालका टर्बुलेन्स अहिलेसम्म अपरेट गरिएका १० औँ लाख उडानमा अपेक्षाकृत रूपमा कम नै भएको बताउँछन् । अमेरिकाको नेसनल ट्रान्सपोर्टेसन सेफ्टी बोर्डको रेकर्डअनुसार सन् २००९ र २०२२ को बीचमा अमेरिकी एयरलाइन्समा १६३ वटा गम्भीर टर्बुलेन्सबाट चोटपटक लागेको पाइएको छ ।

चालकले कसरी टर्बुलेन्सलाई ह्यान्डल गर्न सक्छन् ?
चालकले उडान सुरु गर्नुभन्दा अघि विशिष्ट खालको उड्डयन पूर्वानुमान रिपोर्ट पाएका हुन्छन्, जसमा मौसम विज्ञान सम्बन्धी तथ्यांक हुन्छ । त्यो सूचना उनीहरूले रुट प्लान गर्नुअघि नै पढ्न पाउँछन् । यसको अर्थ उनीहरूले पृथक खालको आँधीबेहरी छल्न सक्छन् । तर, ‘क्लियर एयर’ टर्बुलेन्स छल्न भने केही मुस्किल हुने बताइने गरेको छ ।

• विमान हवाई तुफानमा पर्दा एकजनाको मृत्यु, ३० घाइते

 अगाडि सोही रुटमा उडिरहेका विमानहरूले पनि टर्बुलेन्सको रिपोर्ट गर्नसक्ने ग्राटन बताउँछन् । चालकले ती क्षेत्र छल्न खोज्छन् वा गति कम गरेर त्यसको प्रभाव कम गर्न थोरै डाउन गर्न सक्छन् । यस्तै चालक दललाई पनि टर्बुलेन्सको सम्बोधन कसरी गर्ने भनेर तालिम दिइएको हुन्छ ।

यात्रु कसरी सुरक्षित हुने ?
यात्रुका लागि सल्लाह भनेको सिटबेल्ट लगाएर बस्ने र ठूलो सामान बाहिर ननिकाल्ने हो । चालकले यात्रुलाई सबै समयमा सिटबेल्ट बाँधेर बस्न भनेका हुन्छन् । किनकी टर्बुलेन्सको भविश्यवाणी गर्न सकिँदैन जुनसुकै बेला हुनसक्छ ।

टर्बुलेन्स बढी नियमित हुन थालेका हुन् ?
केही अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार जलवायु परिवर्तनका कारण टर्बुलेन्स बढी भइरहेका छन् । गतवर्ष बेलायतको रिडिङ विश्वविद्यालयका वैज्ञानिकले १९७९ देखि २०२० सम्म खासगरी व्यस्त नर्थ एटलान्टिक रुटमा ५५ प्रतिशतसम्म गम्भीर खालका टर्बुलेन्स बृद्धि भएको पाइएको जनाएका थिए । ग्राटन भने धेरै उडान गरेर पनि धेरै टर्बुलेन्ससँग जम्काभेट भइरहेको बताउँछन् । यसको अर्थ आकाश थप व्यस्त भएको छ । र, चालकलाई टर्बुलेन्स छल्ने निर्णय गर्न कठिन भइरहेको छ । साथै चालकलाई अन्य विमानसँग सुरक्षित न्यूनतम दूरी कायम राख्न पनि कठिन भएको विज्ञहरूको भनाइ छ । बीबीसी