बाँच्नुसम्म बाँच्नुपर्छ । मर्नु त छँदै नै छ । तर, बाँचेर मात्रै मर्नुपर्छ । मरेपछि पनि बाँच्ने किसिमले मर्नुपर्छ । वास्तवमा बाँच्नु भनेको बाँचुन्ज्यालसम्म मात्रै हो । मरेपछि सकिन्छ, सिद्धिन्छ सबै । लास भएपछि सास पनि मर्छ । आस पनि मर्छ । ज्यानप्राण बाँकी केही रहँदैन मान्छेको ।

मान्छे माटोमै हुर्कन्छ । माटोमै मिल्छ । धुवाँ भएर फैलिन्छ र त्यो आकाशमै बिलाउँछ । खरानी बनेर सिद्धिन्छ । पानीले पखालिएपछि मान्छे पानीमै मिसिन्छ । माटो र पानीको शरीर हाम्रो । अन्त्यमा माटो र पानीमै मिल्ने रहेछ मान्छेको शरीर ।

त्यसैले मर्नुअघि बाँच्नुपर्छ । यसरी बाँच्नुको अर्थ खानु, सुत्नु, हिँड्नु, बोल्नु आदि मात्र होइन । बाँच्नुले धेरै अर्थ खोज्छ । ती धेरै अर्थहरूमा मर्नुपूर्व बाँच्नुको चिन्तन के हो र किन भन्ने कुरालाई मनन–महसुस गर्नुपर्छ ।

बाँचेर पनि मरेका मानिसहरू छन्, हाम्रै समाजमा । मरेर पनि बाँचिरहेका मानिसहरू पनि छन् यहाँ । अतः सर्वप्रथम मर्नुअघि बाँच्नुपर्छ । बाँच्नुअघि मर्नु हुँदैन । त्यो बाँच्नुको क्रममा यावत् सत्कर्महरूलाई धोइपखाली कसैले दाग देख्न नसक्ने पार्नुपर्छ ।

कसैले खुसी दिँदैन यहाँ । दुःख दिने र दोष देखाउनेहरूको चाहिँ कमी हुँदैन । एक्लै एकान्तमा रमाउन सक्नुको आनन्द अलग्गै हुन्छ । एक्लै खुसीले मुसुक्क मुस्कुराउनु र आफैँमा हराउनु भनेको साँचो अर्थमा सुखी हुनु हो । यस्तो सुखद खुसीको अनुभूति गर्न मुस्किलले मात्रै पाइन्छ । एक्लोपनमा मिलेको खुसी र झरेको आँसु अनमोल हुन्छ ।

हार खाएर पनि यहाँ जितको खुसीमा उत्सव मनाउनुपर्छ । जितेर पनि पराजयको पीडा भोग्नुपर्छ । यही हारजितको लडाइँमा यहाँ मान्छे मर्छन्–बाँच्छन् । फेरि बाँच्छन् र फेरि मर्छन् । बाँच्न जान्दा यहीँ स्वर्ग, यहीँ सुख । बाँच्न नजान्दा यहीँ नर्क, यहीँ दुःख ।

क्रमागत यो निरन्तरता आदिम कालदेखि चलिरहेकै छ, चल्दै छ, चलिरहनेछ । जहाँ आखिर बाँच्नुको आनन्द मिल्नुपर्छ । आफू मात्रै बाँचौँको स्वभाव मर्नुपर्छ । अरूलाई पनि बचाऔँ भन्ने मान्यता व्यापक हुनुपर्छ । त्यहाँ बाँच्नुको मतलब अर्थहीन होइन, अर्थपूर्ण हुन्छ । त्यहाँ जीवनको मूल्य मूल्यहीन हुँदैन, मूल्यवान् बन्छ ।

बाँच्नुको अर्थले अत्यासमा पार्नु कदापि हुँदैन । एक छाक र एक गाँस खाएकै सही, तर आरामको ओछ्यान र मिठो सपना देख्न सकियोस् । त्यसमा मन रमाउन सकिने अवसर मिल्न सकोस् । बाँच्नुको सार्थक समय त्यहाँ दृष्टिगोचर होस् ।

हुन त खानु र बाँच्नु ठूलो कुरा हो, तर यति मात्रै जीवनको लक्ष्य होइन, हुँदैन । घुम्नु र रमाउनु पनि जीवन हो । तर, यतिमा मात्रै घुम्नु र रमाउनुको लक्ष्य सीमित राख्नु हुँदैन । पशुपक्षीहरूले पनि खाएकै छन् । पखेटाले वेग हानेर आकाशसम्म फन्को मारेका छन् । तर, तिनको उपलब्धि भन्नु के हो ?

अतः ढोका सधँै खुला रहोस् । सबैका लागि सधैँ बन्द नहोस् । आफन्तको आउजाउ भइरहोस् । आस्था र विश्वास, श्रद्धा र सम्मान सदा कायम रहिरहोस् । बाँचुन्ज्याल मान्छेमा मत्याइँले बास नगरोस् । मन सधैँ प्रफुल्लित रहोस् । बिछोडिँदाको एक्लो रुवाइ कसले देख्छ र ? भेटिँदाको सुखीले संसार जितेको आभास होस् । र, बाँच्नुसम्म बाँचेर मरण होस् । मरेपछि पनि मृत्युवरणमा ममताको ओइरो लागोस् ।

त्यसैले हाम्रा प्रत्येक पाइलाले लक्ष्य भेट्नुपर्छ । प्रत्येक बोलीले सत्य बोल्नुपर्छ । हिँडेका पाइला रोकिनु हुन्न । रोकिएका पाइला अल्छीले थचारिनु हुन्न । ठेस लागे पनि, ठक्कर खाए तापनि गति गन्तव्यतिरै हिँड्नुपर्छ ।

हिजोआज विश्वासभन्दा बढी विध्वंश छ । मित्रताभन्दा धेरै मित्रघात हुन्छ । त्यहाँ जीवनको सुन्दर सिलसिलाको सिलासाङ्ला खोजेर कहाँ पाउनु ? जीवनको अर्थ मृतःप्राय हुन जान्छ । लक्ष्य र योजना, गति र गन्तव्यको कुनै टुंगो नभएपछि सपना देख्नु मात्र ठूलो कुरा हुँदैन रहेछ । विपनामा त्यसलाई भेट्नुको खुसी अपत्यारिलै हुन्छ । तर, त्यहाँ बाँच्नुसम्म बाँच्नुको अर्थ मृत्युतुल्य हुन्छ ।

छरिएका कागजपत्रमा चाहिएको खोज्न कति गाह्रो, खोजेर भेट्न कति हैरान ! छरपस्ट कुरा खोजेर भेट्टाउँदाको खुसी बेग्लै । खोजेको चिज पाउँदाको हर्षबढाइँ पनि विशेष हुँदो रहेछ ।

हराएका कुरा धेरै हुन्छ । भेट्ने कुरा र पाउनुपर्ने चिज थोरै हुने रहेछ । तर, त्यही थोरै प्राप्तिका लागि धेरै मरिहत्ते । त्यही कुरा पाउनका लागि ज्यान दिनलाई तयार ।

जीवनका अनेकौँ पात्र र पाटाहरू सधैँ फरकफरक । त्यही फरकपनले ल्याउने रहेछ केही न केही नयाँपनको खान्की र खुराक ।

अलिनो तरकारी पनि चखिलो र स्वादिष्ट लाग्छ । बोझिलो मौसम पनि रमझमको हुन्छ । अस्ताएको घामले पनि भोलि बिहान उदाउने बाचा गरेको हुन्छ । जुनेली रातको के कुरा, अँधेरी रातमा पनि जीवन–घाम चमचम चम्किरहेको हुन्छ ।

लाग्छ, खुसी पनि सीमाहीन हुँदो रहेछ । सिमानाको बन्धनमा बाँधिन नचाहँदो रहेछ । दुःख पराई भई भागेर जाँदो रहेछ । मिलनोत्सवमा समय पत्तै नदिई टाप कस्दो रहेछ । यसो भएपछि कहाँ भेटिनु र मान्छेका मनकारी मनहरू ! जहाँ पनि धोकाधडीको धङधङीले धमाका मच्चाउन थालेपछि ।

सुरम्य सौन्दर्यमा तुँवालोले ढाकिएपछि त्यहाँ देख्नुपर्ने दृश्य मैलिन्छ । हेर्नुपर्ने आँखा धमिलिन्छ । बेचैन मन छटपटीले हैरान हुन थाल्छ । जहाँ जीवन भोगाइका पाटाहरू बेखुसीमा थचारिन्छन् । ढुंगामा बजारिएर मुर्छा 

तथापि, यस्तै समाजमा पनि कतिपय मान्छे मरेर फेरि बाँचिरहेका हुन्छन् । बाँचेकाहरू सत्कर्म, सद्भाव र सदाशयले स्वनामधन्य कहलिएका हुन्छन् । परिवार, समाज सुसंस्कृत बनेको हुन्छ । त्यहाँ राष्ट्र पनि धन्यधन्य भएको हुन्छ ।

मनन गरौँ, जीवन कति सभ्य, सुशिक्षित र सुरक्षित ? कति दण्डित र पुरस्कृत ? कति थकित र चकित ? कति भ्रमित र लज्जित ? कति सशंकित, कति पतित र कति घटित छ ? कति तथाकथित ? कति रोगले ग्रसित र कति चोट, खोट, दोष, रोषले पीडित छ ? कति आरोपित र खण्डित अनि कति श्रापित छ ?

वास्तवमा कोही पनि आफू आफैँसँग खुसी र आनन्दित छैनन् । आफैँसँग डराइरहेका, कराइरहेका र आफैँभित्र हराइरहेकाहरू छन् । तथापि, बाँच्नुको नाउँ जिन्दगी भन्नेहरू छन् । तर, जिन्दगी बाँच्नुको नाउँ हो भनेर कर्म गर्दैनन् ।

यस्तोमा लाग्छ, जीवन कति शोषित, प्रताडित छ ! छैन कदापि पवित्र र निष्कलंकित ! आफैँमा छैनौँ हामी स्वचालित पनि । बरु, अरूबाट परिचालित । आफैँमा प्रताडित र अरूमा समर्पित । आफूमा चाहिँ दण्डित र कुण्ठित । कठै अमूल्य जीवनको गति र मति ! कठै जीवन नियति ! आफूसँग छैनौँ हामी कहिल्यै प्रफुल्लित । सधैँ अश्रुपूरित । कहिल्यै भएनौँ पूजित । भएनौँ कहिल्यै सुख र खुसीले सुसज्जित । न हर्षित, बरु सधैँ त्रसितत्रसित ।

यस किसिमको जीवन भोगाइमा परिवर्तन कसरी र कहाँबाट ? सकारात्मक सोच र शैलीको उदय कति आवश्यक र किन ? गम्भीर जीवनदर्शनको गर्तमा गोता खानुपर्छ अब । जहाँबाट लक्ष्य निर्धारण होस् र परिवर्तन गराउन सकोस् ।

त्यहाँ शुभेच्छाले भरिभराउ सिँढीको उचाइबाट जीवनमार्ग प्रशस्त हुन सकोस् ।

नभेटिएको धेरैपछि भेटिँदाको खुसीजस्तो । बातचितमै समय सुटुक्क बितेजस्तो । बोलेर नसकिएको कुरा कति हो कति ! सोधेर पनि साध्य नभएको । हेरेर पनि नअघाएको । कति बाँकी कुरा अझै बाँकी नै रहेको । सागरजस्तो कति गहिरो मित्रता, मायाको मिठो आभासले रमाएको । मिलनको खुसीले धपक्कै बलेको । बिछोडको वियोग अब फेरि सहनु नपरोस् । वास्तवमा यस्तै भेट भइदिँदा रोग पनि भाग्दो रहेछ ।

बिरामीले बिसेक मानी अलिकति जाउलो खाँदा आफन्तजनको हर्षजस्तो । दुखाइ कम हुँदा पाएको आनन्दजस्तो । कतै घुम्न जाँदा देख्न पाएको सुन्दर दृश्यजस्तो । हिँड्दाहिँड्दा बसौँभन्दा बिसाउनी आइपुगेजस्तो । भोकप्यासले व्याकुल हुँदा खानेकुरा पाएजस्तो । बल्लतल्ल आराम पाउँदा मिलेको सुखजस्तो ।

त्यसैले मान्छे रोग बोकेर बाँच्नु हुँदैन । घाउ भएर दुख्नु हुँदैन । बाँच्दासम्म रहर लिएर हिँड्नुपर्छ । हाँस्दा मन खोलेर हाँस्नुपर्छ । बाँच्दा निस्फिक्री आरामको जिन्दगी बाँच्नुपर्छ । आस बोकेर सास धान्नुपर्छ । निराश ओकलेर अल्छी पाल्नु हुँदैन । अधैर्य बस्नु हुँदैन । भरिलो मन, आँटिलो तन चंगा हरेक पल भएर बाँच्नुपर्छ ।

यति हुँदा खुसी पनि बुर्कुसी मारेर आउने रहेछ । दुःख, पीडा सबै सकिएर उल्लासको उत्सव मनाउने अवसर जुट्ने रहेछ । बाधा, अवरोध, तनाव सबै भाग्ने रहेछ । यस्तो जीवन्त जीवन बाँच्नु पो बाँच्नु ! त्यसैले बाँच्नुसम्म यसरी नै बाँच्नुपर्छ । आखिर एक दिन सबैले मर्नु त छँदै छ । अतः बाँचेर मात्र मर्नुपर्छ ।