काठमाडौं । पछिल्ला केही वर्षता युवामाझ फेसन बनेको छ, हुक्का सेवन । ई–सिगरेट र हुक्काका कारण युवामाझ सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग अधिकरूपमा बढेको अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

युवा जमातले प्रिय मानेको हुक्का चुरोट सेवनभन्दा सयौँ गुणा हानिकारक भएको अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

युवा वर्गमा चुनौती बनेको हुक्का

नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थका प्रयोगकर्ता ६७ लाख छन् । यो नेपाल स्वास्थ्य अनुसन्धान परिषद्को तथ्यांक हो । परिषद्कै तथ्यांकअनुसार सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोगबाट नेपालमा प्रतिघण्टा चारजनाको मृत्यु भइरहेको छ ।

यो संख्या वार्षिकरूपमा हिसाब गर्दा ३७ हजार ५२५ हुन आउँछ ।

नेपाल विकास अनुसन्धान प्रतिष्ठानले सन् २०२४ को सुरुआतमा नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग र आर्थिक भारबारे गरेको राष्ट्रियस्तरको सर्वेक्षणमा नेपालमा १५ देखि ६९ वर्षसम्मका ३४.१ प्रतिशत जनसंख्याले सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग गरिरहेको देखिएको छ ।

प्रतिवेदन अनुसार १०.७ प्रतिशतले धूमपान, १८.९ प्रतिशतले धुवाँरहित सुर्तीजन्य पदार्थ र ४.५ प्रतिशले दुवैखाले पदार्थ प्रयोग गर्ने गरेका छन् ।

सुर्तीजन्य पदार्थ प्रयोग गर्ने ३४ प्रतिशतमध्ये सबैभन्दा धेरै ५५ देखि ६९ वर्ष उमेर समूहका  व्यक्ति धेरै छन् । यो उमेरका ५६ प्रतिशतले कुनै न कुनै प्रकारबाट प्रयोग गर्ने गरेको पाइएको छ । 

तर, युवा जमातमा हुक्का र ई–सिगरेटको प्रयोग तीव्र गतिमा बढेको देखिन्छ । जसमध्ये हुक्कालाई सुर्तीजन्य पदार्थको नियन्त्रण र नियमन गर्ने ऐनमा सुर्तीजन्य पदार्थको रूपमा समेटिएकै छैन ।

सर्वेक्षणमा सहभागीमध्ये ७१ प्रतिशतले कुनै न कुनै समयमा हुक्का तानेको बताएका छन् । ११.१ प्रतिशतले दिनहुँ हुक्का प्रयोग गर्छन् ।

अझै डरलाग्दो तथ्यांक त के छ भने हुक्का नियमित प्रयोग गर्नेमध्ये ४६.७ प्रतिशत १५ देखि २४ वर्ष उमेर समूहका युवा छन् । ३५.६ प्रतिशत २५ देखि ३९ तथा १३.३ प्रतिशत ४० देखि ५४ वर्षका छन् । ५५ देखि ६९ वर्ष उमेर समूहका ४.४ प्रतिशतले मात्रै हुक्का तान्ने गरेको सर्वेक्षणले देखाएको छ । 

सर्वेक्षणले ई–सिगरेट प्रयोग गर्नेमध्ये ५८.३ प्रतिशत १५ देखि २४ वर्षका र ३३.३ प्रतिशत २५ देखि २९ उमेर समूहका युवा भएको पनि देखाएको छ । 

यसरी बढ्दै छ हुक्काको प्रयोग

नेपालमा आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ यता हुक्काको प्रयोग निरन्तर बढिरहेको पाइएको छ । आर्थिक वर्ष २०७६/०७७ मा ६,२६० केजी अयात भएकोमा २०७८/०७९ मा बढेर एकलाख २३२ केजी अयात भएको सर्वेक्षणमा उल्लेख छ । त्यसयता नेपालमा हुक्काजन्य सामग्रीको प्रयोग निरन्तर बढिरहेको छ । 

विशेषगरी १५ देखि ३० वर्षका युवाहरूमा बढी हुक्काको प्रयोग भएको सर्वेक्षणले देखाएको छ । सर्वेक्षणमा सहभागी होटल तथा रेस्टुरेन्ट व्यवसायीहरूले हुक्काका ग्राहक १६ वर्षदेखि ३५ वर्षसम्मका युवा बढी भएको बताएका छन् । 

धूमपानका निम्ति छुट्टै कक्ष बनाउनुपर्ने तर हुक्काका लागि बनाउनुनपर्ने तथा युवा जमातले बिना हिच्किचाहट पिउने गरेकाले पनि हुक्काको प्रयोग बढेको उनीहरूले बताएका छन् ।

उच्च माध्यमिक तह र कलेजमा अध्ययन गरिरहेका विद्यार्थी नै हुक्काका ग्राहक बढी भएको उनीहरूले बताएका छन् । बजारमा ३२ भन्दा बढी हुक्काका फ्लेभरहरू उपलब्ध छन् ।

हुक्का चुरोटभन्दा कैयौँ गुणा घातक

सन् २०२२ मा नेपाल विकास अनुसन्धान प्रतिष्ठानले गरेको सर्वेक्षणले हुक्कामा ८२ प्रकारका हानिकारक तत्वहरू भएको देखाएको थियो । पानीसहितको पाइपबाट हुक्का एक घण्टासम्म तान्दा दुईसय वटा सिगरेट बराबरको धुवाँ फोक्सोमा पुग्ने विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ)ले जनाएको छ । जसको असर मुख, श्वासनली, फोक्सो र मुटुमा समेत पर्न जान्छ । 

डब्लूएचओका अनुसार धूमपान नगर्ने व्यक्तिभन्दा हुक्का तान्ने व्यक्तिमा मुटुरोगको जोखिम साढे दुई गुणा बढी हुन्छ । हुक्काको धुवाँबाट निस्कने पोलिहाइड्रोकार्बन, कार्बन मनोक्साइड, नाइट्रोजन, नाइट्रिक एसिड, निकोटिनले मुटुमा गम्भीर असर पुर्‍याउँछ । 

यस्तै, हुक्कामा प्रयोग गरिने कोइलाले कार्बन मनोक्साइड धेरै उत्पादन गर्छ, जसका कारण अक्स्जिनलाई एक ठाउँबाट अर्कोमा पुर्‍याउन बाधा पुग्छ ।

एउटा चुरोट पिउँदा आधा लिटर धुवाँ शरीरभित्र जान्छ भने एउटा हुक्का पिउँदा ९० लिटर बढी धुवाँ भित्र जाने गर्छ । यो धुवाँमध्ये केही प्रतिशतमात्रै रगतमा मिसिए यसको असर घातक हुन जान्छ । 

त्यतिमात्रै नभई एउटै पाइप धेरैजना व्यक्तिले प्रयोग गर्दा भाइरल इन्फेक्सन र टीबी सर्ने सम्भावना पनि उच्च हुन्छ । हुक्काको प्रयोगले मुखको र आमाशयको क्यान्सरसमेत निम्त्याउँछ ।

धुवाँ निस्कने भएकाले फ्लेभरमात्रै राखिएको हुक्काले समेत चुरोटसरह नै असर पुर्‍याउने वरिष्ठ फोक्सोरोग विशेषज्ञ डा. अर्जुन कार्की बताउँछन् । त्यसमा पनि जति गहिरो गरी तान्यो त्यति नै बढी असर हुने उनको भनाइ छ । 

हुक्काको धुवाँले दम, मुटुरोग र हृदयघातको जोखिम बढाउने डा. कार्की बताउँछन् ।

नियन्त्रणको उपाय के त ?

डब्लूएचओले सुर्तीजन्य पदार्थमा हुक्कालाई पनि समेटेको छ । तर, नेपालको कानुनमा अन्य सुर्तीजन्य पदार्थ भनिए पनि हुक्काको नाम तोकिएको छैन । 

हुक्का प्रयोगलाई सामान्यरूपमा लिँदा युवामाझ चुरोटभन्दा हुक्का प्रिय बनेको नेपाली कांग्रेसका सांसद प्रदीप पौडेल बताउँछन् । हुक्का तथा ई–सिगरेटलाई पूर्ण प्रतिबन्ध गर्नुपर्ने उनको धारणा छ ।

“देशलाई हानि हुने जानकारी हुँदाहुँदै राज्यले के फाइदाका आधारमा आयात गरिरहेको छ ?,” सांसद पौडेल प्रश्न गर्छन् ।

युवाहरू मद्यपान र धूमपानमा बढी भुलिरहेको अवस्थालाई नियन्त्रण गर्न कानुनबाटै निषेध गर्न जरुरी रहेको उनको धारणा छ । 

सुर्तीजन्य पदार्थको प्रयोग नियन्त्रणका लागि यसमा लाग्ने कर र खरिद मूल्य बढाउनुपर्ने नेपाल विकास अनुसन्धान प्रतिष्ठानको सुझाव छ । हाल नेपालमा सुर्तीजन्य पदार्थको खुद्रा मूल्यमा ४१ प्रतिशत कर लगाइएको छ ।

यो दक्षिण एसियाली राष्ट्रहरूमध्ये निकै कम रहेको प्रतिष्ठानका अध्यक्ष डा. कृष्ण पहारी बताउँछन् । विश्व स्वास्थ्य संगठनले सुर्तीजन्य पदार्थको खुद्रा मूल्यमा ७५ प्रतिशत कर लगाउनुपर्ने मापदण्ड तोकेको छ ।