काठमाडौं । आर्थिक गतिविधि सुस्त हुँदा व्यवसायीहरूले अहिले समयमा हिसाब मिलान गर्न सकेका छैनन् । वितरकबाट चेक काटेर सामान ल्याउने समयमा भुक्तानी नहुने समस्या बढ्दै गएको छ । यो समस्या व्यवसायी तथा व्यक्तिले जानाजान गरेका हैनन् । उनीहरूको कारोबारमा कमी आउँदा व्यवसायीहरू अहिले बैंकिङ कसुरसम्बन्धी मुद्दामा सजाय भोग्न बाध्य छन् ।

हिसाब मिलान गर्न पैसा नभएको बैंक खाताको चेक काट्दा अहिले धेरै ऋणी समस्यामा परेका छन् । व्यवसायीले तोकिएको समयमा हिसाब मिलान गर्न नसक्दा वा तोकिएको समयमा पैसा दिन नसक्दा बैंकिङ कसुरका मुद्दा बढ्न थालेका छन् । जिल्ला प्रहरी परिसर, काठमाडौंमा बैंकिङ कसुरसम्बन्धी दैनिक ३० देखि ४० वटा मुद्दा पर्ने गरेका छन् । यस्ता मुद्दा पर्नेमा व्यक्तिगतदेखि संस्थागतसम्म छन् ।

व्यवसायीले उधारोमा सामान लिने व्यापार नभएपछि लामो समयसम्म भुक्तानी नगर्ने समस्या बढ्दै गएको अवस्था छ । उद्योगपतिहरूले चेक दिएर कारोबार गर्ने र समयमा भुक्तानी नहुँदा चेक बाउन्स गर्ने चलन बढेको नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका उपाध्यक्ष सुरकृष्ण वैद्यले बताए ।

“साना व्यापारीको चेक बाउन्स गरिरहेका छन् । अलिकति समय थप गरिदिनु भन्दा पनि समय पाइएको छैन,” उनले भने, “हामीले यसको विषयमा महासंघमा कुरा उठाएका छौँ । यसका लागि हामीले पहल पनि गरिरहेका छौँ ।”

उद्योगी, व्यापारी र होलसेलरहरूबीचमा चेक बाउन्सको कुराहरू अहिले व्यापक आउने गरेको उपाध्यक्ष वैद्यले बताए । अहिले कारोबार नभएर पैसा तिर्न नसकिएको उनले बताए ।  

“अहिले ३०/४० प्रतिशत पनि व्यापार छैन । व्यापार नभएछि पैसा तिर्न सक्ने अवस्था रहेन । उधारो दिएको पनि उठिरहेको छैन । अहिले चेक नलिकन तथा बैंक ग्यारेन्टी नलिकन उद्योगपति र ठुला वितरकले सामान दिँदैनन्,” उनले भने ।

साना व्यवसायीहरूले गाउँगाउँमा सामान दिएका र गाउँबाट पैसा नउठेको अवस्था अहिले व्यापार रहेको उनले बताए । व्यापार घटेपछि ब्यालेन्सिट देखाउन नसकेकै कारण ऋणको नवीकरण नभएको पनि व्यवसायीको गुनासो छ । बैंक ग्यारेन्टी दिँदा पनि चेक बाउन्स भइरहेको उपाध्यक्ष वैद्यले बताए ।

“जिल्ला–जिल्लाका व्यवसायीको समस्या अहिले समाल्न सक्ने अवस्था छैन,” उनले भने, “यो समस्या गत वर्षदेखि नै उब्जिएको हो । बजारमा माग छैन यसले पनि समस्या पारेको छ ।”

जिल्ला प्रहरी परिसर काठमाडौंका प्रहरी उपरीक्षक तथा प्रवक्ता कुमोद ढुंगेलका अनुसार पछिल्लो समय जग्गा कारोबार, निर्माण व्यवसायी, उधारो सामान लिएर पैसा नदिएको र वैदैशिक रोजगारीमा पठाइदिन्छु भनेर पैसा लिने काम नगर्नेका विरुद्ध उजुरी दैनिक पर्ने गरेका छन् । सबैभन्दा बढी निर्माणसँग सम्बन्धित चेक बाउन्सका मुद्दा पर्ने गरेको प्रहरी उपरीक्षक ढुंगेलले बताए ।

प्रहरी परिसरमा मुद्दाका चाङ

प्रहरी परिसर काठमाडौंमा अहिले चेक बाउन्सका मद्दा व्यापक पर्ने गरेका छन् । त्यसमा पनि सापटीदेखि व्यापार व्यवसायका बढिरहेको प्रहरी उपरीक्षक ढुंगेलले बताए । उजुरी दिएका सबैको मुद्दा भने नचल्ने उनी बताउँछन् । यदि परिसरमा उजुरी परेपछि बेवास्ता गरे १० दिनमा मुद्दा चल्ने गरेको उनी बताउँछन् । १० दिनमा मिलान गर्ने सहमति भए यस्ता मुद्दा नचल्ने उनको भनाइ छ ।

“उजुरी परेको १० दिनसम्म सम्झाउने काम हुन्छ  । हिसाब मिलान नगराएपछि पक्राउ पुर्जी जारी हुन्छ र कानुन अनुसार कारबाही हुन्छ,” ढुंगेलले भने ।

चालु आर्थिक वर्ष २०८०/०८१ को साउन १ गतेदेखि १९ गतेसम्म काठमाडौं उपत्यकाभित्रबाट ५८८ जाहेरी परेको छ । यस बीचमा ४१८ को भने मुद्दा दायर भएको छ । अहिले फागुन–चैतमा परेका मुद्दाको अध्ययन गरी अदालगमा लग्ने गरिएको छ ।

गत आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा नौ हजार ८०२ बैंकिङ कसुरसम्बन्धी जाहेरी परेका छन् । जसमा सात हजार २३३ मुद्दा दायर भएका छन् ।

जाहेरीमध्ये कतिपय फरार हुने गरेका छन् भने कतिपय अदालतमा सिधै हाजिर भएर एक आपसमा हिसाब मिलान गर्ने गरेका छन् ।

परिसरले गत वर्ष ५५१ जनालाई पक्राउ गरेर मुद्दा चलाएको छ ।  अघिल्लो आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा ६ हजार ८५ जनाविरुद्ध जाहेरी परेको थियो । जसमा तीन हजार २५६ मुद्दा दर्ता भएका थिए । काठमाडौं उपत्यकाभरिबाट ६३६ जनालाई प्रहरीले पक्राउ गरी बैंकिङ कसुर सम्बन्धी मुद्दा चलाएको थियो । आर्थिक वर्ष २०७७/७८ मा बैंकिङ कसुरसम्बन्धी एक हजार २७८ मुद्दा दर्ता भएका प्रहरी परिसर काठमाडौंले जानकारी दिएको छ ।

पहिले मुद्दा दर्ता भएपछि एकैपटक अदालतमा जाने गरेको थियो । तर, अहिले प्रहरी कार्यालयमै मिलापत्र हुने गरेको छ । पहिलेको व्यवस्था अनुसार मुद्दा परेपछि प्रतिवादीले दोब्बर पैसा तिर्नुपर्थ्यो ।

महान्यायाधिवक्ताको कार्यालयले २०७७ चैत २६ गते प्रतिवादीबाट पीडितले रकम प्राप्त गरिसकेको अवस्था भएमा मुद्दा नचलाउने निर्णय गर्‍यो । यही व्यवस्थाले अहिले दुवै पक्षलाई सहज भएको छ ।

यस्तो मुद्दा कसरी चल्छ ?

कसैले चेक काटेपछि बैंकमा पैसा छैन भने त्यस्तो चेक बाउन्स गर्न पाउने व्यवस्था छ । तर, यस्तो चेक काटेको ६ महिलाभित्र बैंकमा गएर बाउन्स गराउनुपर्छ । यसरी बाउन्स गराएको एक वर्षभित्र बाउन्सकर्ताले प्रहरीमा मुद्दा दर्ता गराउनुपर्छ । प्रहरीमा दर्ता भएको ६ महिनाभित्र प्रहरीले अदालत पठाउनुपर्ने व्यवस्था छ । ६ महिनाको बीचमा प्रहरीले आवश्यक अनुसन्धान गर्ने छ । यसरी प्रहरीमा दर्ता गराएपछि प्रहरीले अनुसधान गर्ने छ ।

प्रहरीका अनुसार अहिले परिसरमा एउटै चेक १५ करोडसम्मको बाउन्समा परेको छ ।