योगले शरीर र मनलाई परमात्मासँग जोड्ने हुँदा यसलाई ‘जोड’ पनि भनिन्छ । योग जातपात, धर्मसम्प्रदाय, वर्ग, उमेर, लिङ्ग र समय आदिमा सीमित हुँदैन । योग सबैका लागि काम लाग्ने सार्वभौम विषय हो । 

योग विज्ञानअनुसार जीवनशैली अपनाउनेलाई योगी भनिन्छ । आफूले गरिरहेको काम वा पेसामै रहेर योगको ऊर्जा लिन र जीवन सन्तुलित बनाउन सकिन्छ । योग गर्ने व्यक्त्तिको बोलीचाली, रहनसहन, खानपान र दैनिक चालचलनमा बिस्तारै परिवर्तन आउँछ । योग रोगीहरुका लागि उपचार पद्धत्ति पनि हो भने योगीहरुका लागि मुक्त्तिको साधना हो । 

बदलिँदो जीवन शैलीले जनजीवनमा भागदौड बढेको छ । आफ्नै लागि पनि समय पनि छैन । समय हुँदा पनि सामाजिक सञ्जालमा झुुम्मिने आदत बनिसक्यो । बरु रोग लागेर अस्पताल जान र औषधि खान तयार हुन्छन् तर शारीरिक व्यायाम गरेर शरीरलाई स्वस्थ राख्न चाहँदैनन् । 

शरीर, मन, भावना, चेतना सबैसँग हुन्छ । स्वस्थ बन्न पनि सबै चाहन्छन् । तर, २४ घन्टामा एक डेढघन्टा शरीरलाई समय दिन अप्ठेरो मान्छन् । यतिमात्र गरे बाँकी २२ – २३ घन्टा त चार्ज भएर शरीर सन्तुलनमा रहन्छ । मोबाइल चार्ज गरेजस्तै शरीरलाई पनि दैनिक योग, प्रणायाम अनि ध्यानले चार्ज गर्न जरुरी हुन्छ । 

योगले शरीर सन्तुलनमा राखी विकारलाई बाहिर निकाल्ने काम गर्छ । रोग लाग्न नदिने वातावरण बनाउँछ । शरीर स्वस्थ राखी श्वासप्रश्वासको गतिलाई बढाई भाव संतुलनमा राख्छ । विचलित चित्तलाई शान्त बनाई शरीरलाई पूर्णरुपमा स्वस्थ राख्ने उपाय योग हो । योगबलले मानिसलाई केही काम गरी छाडने उत्साह बढाउँछ भने मस्तिष्कमा नयाँ सिर्जना ल्याउँछ । महान कार्य सम्पादन गर्ने सङ्कल्प अगाडि बढाउन सहयोग गर्छ । 

जाडोमा योग

जाडो महिनामा चिसोको कारण शरीर निस्कृय हुन्छ । चिसो हुनाले शरीरलाई ओछ्यान वा तातो लुगाभित्र राख्छौँ ।

यसले गर्दा आलस्य बढ्दै जान्छ । चिसो मौसम हुने हुनाले चिया कफीको साथै खाना पनि अरुबेला भन्दा बढि रुच्ने हुनाले शरीरको तौल बढ्ने हुन्छ । परिश्रम कम हुने हुनाले पसिना निस्कन पाउँदैन । शरीरको रक्त्तसंचार, श्वासप्रश्वास र स्नायुतन्त्रमा शिथिलता आउँछ । जाडोयामको खानेकुरा, रहनसहनले बाथ, कफको समस्यासँगै रगत बाक्लो हुन्छ र मुटुसम्बन्धी रोगले च्याप्छ । गर्मी महिनामा भन्दा जाडो महिनामा रक्तचाप बढ्छ भन्ने चिकित्सकहरुको भनाइ छ । तसर्थ जाडो महिनामा धेरैजसो हृदयघातबाट मृत्यु भएको सुनिन्छ । 

जाडो महिनामा चिसो हावाको घनत्व बढी हुन्छ । चिसोले रक्त्त नलीलाई खुम्च्याउँछ । यसले गर्दा रक्त्तचाप बढ्ने जोखिम बढी हुन्छ । रक्त्तचापको वृद्धिले हृदयघातको सम्भावना रहन्छ । कोलस्ट्रोल बढ्ने सम्भावना पनि उत्तिकै हुन्छ । रक्त्तसंचार राम्रोसँग नभएको कारणले हात, खुट्टा, नाक बढी चिसो हुनेगर्छ । पर्याप्त प्राणवायु नपुगेका कारण नै चिसो बढी हुने हो । तसर्थ शरीरको तापक्रम बढाउन योग गर्न आवश्यक हुन्छ । 

योग गर्ने मानिसलाई जाडो र चिसोको खासै अनुभूति हुँदैन । योगको ऊर्जाले नै शरीर तातिएको हुन्छ । जाडो महिनामा टन्सिल, रुघाखोकी, कफ, दम र निमोनिया धेरै हुनेगरेको पाइन्छ । शरीरमा प्रतिरोधात्मक शक्त्ति कम हुनाले नै यी रोगहरुले सताउने हो । यसका लागि हामीले योगबललाई नै जोड दिनुपर्छ । 

जाडो महिनामा प्रातः भ्रमण (मर्निङ वाक)

बिहान चिसोको कारणले कतिपय मानिसलाई मुटुको समस्यामा झन् बढी असर गरेको पाइएको छ । वायु प्रदूषणका कारण फोक्सो, मुटु, एलर्जी, दमजस्ता समस्या देखापर्छन् । धेरै जनालाई कोठाभित्र योग गर्दा झन्झट र हिँड्न सजिलो लागे पनि वायु प्रदूषणको कारण उपयुक्त्त हुँदैन । अव्यवस्थित सवारीसाधनको चाप, बाटोघाटो साँघुरोको कारण बिहान सडकको पेटीमा हिँड्दा माथि उल्लेख गरेबमोजिम चिसोको कारण रक्त्तनलीमा परेको प्रभावसँगै कति जनाले त ज्यानै गुमाउनु परेको छ भने कति अपाङ्ग भएर बस्नु परेको छ । 

बिहान हिँड्नु राम्रो हो तर शुद्ध हावा र निर्धक्क हिँड्न डुल्न सकिने व्यव्स्थित ठाउँ छैन । चिसो याममा पाका मानिसले हिँड्ने नगरेकै राम्रो मानिन्छ । अर्को कुरा घुँडा दुख्ने समस्या हुनेहरुलाई यस्तो हिँडाइले झन् असर पारेको हुन्छ । घुँडा दुख्ने, ढाड कम्मर दुख्ने रोगहरुका लागि लाभदायी योगका विभिन्न आसन छन् । योग शिविर वा योग प्रशिक्षकबाट सिकेर घरमै बसेर पनि गर्न सकिन्छ । 

अन्य व्यायाम र प्रातःभ्रमणबाट शरीर कसिलो बनाउन त सक्छौँ तर मनोबल, भावबल, चित्तबल र आत्मबल बढाउन सक्दैनौ । यसको लागि योग अभ्यास नै गर्नुपर्छ । मर्निङवाकमा शरीर त एकोहोरो हिँडिरहेको हुन्छ तर मन भने विभिन्न कुराहरुमा जान्छ । यसबाट जति लाभ हुनुपर्ने हो त्यति हुन सक्दैन । मनलाई शुद्ध र सफा राख्न योग साधनानै चाहिन्छ । योगमा जति गहिराइमा पुग्यो त्यति मन शान्त र आनन्द हुन्छ । योगका विभिन्न आसन, अभ्यास, साधना आदिका माध्यमबाट शारीरिक, बौद्धिक, आध्यात्मिक शक्त्तिको विकास हुन्छ । 

योग व्यायामले सकारात्मक ऊर्जा दिन्छ । प्राणायामले जागेको ऊर्जालाई सकारात्मक बनाउँछ भने ध्यानले स्थिर बनाउँछ । ध्यान मन सफा गर्ने निर्विकल्प तरिका हो । अर्थात्, योग सधैँका लागि र सबैका लागि हो । हर मौसम अनि हर दिन योग गर्दा शारीरिक, मानसिक अनि आध्यात्मिकरुपमा उच्च चेतना युक्त्त भएर बाँच्न सिकिन्छ । बढ्दो जाडोसँगै शरीरलाई ऊर्जावान् र गतिशील राख्न योग अभ्यास गरौँ ।

(योग प्रशिक्षक)