काठमाडौं । वैदेशिक रोजगारीमा जाने नेपालीको मृत्युको संख्या पछिल्ला वर्षमा बढ्दो छ । अझ बढ्दो छ, हार्ट अट्याक (हृदयघात), कार्डियक अरेस्ट र सुसाइड (आत्महत्या) बाट मृत्यु हुनेको संख्या ।  चालु आर्थिक वर्ष २०८१/८२ को पहिलो ६ महिनामा वैदेशिक रोजगारीका क्रममा विदेशी भूमिमा ७४० जना नेपालीको मृत्यु भइसकेको छ । तीमध्ये ६४५ जनाको मृत्यु कारण खुलिसकेको छ । 

वैदेशिक रोजगार बोर्डको सचिवालयको तथ्याङ्क अनुसार, २०८१ साउन १ गतेदेखि पुस मसान्तसम्मको अवधिमा हृदयघात, कार्डियक अरेस्ट र आत्महत्याका कारण ज्यान गुमाउनेको नेपालीको संख्या १४६ छ ।  उक्त अवधिमा हृदयघातका कारण ५३, कार्डियक अरेस्टका कारण २७ र आत्महत्याका कारण ६६ जना नेपालीको मृत्यु भएको छ । यो भनेको कारण खुलेका कुल मृत्युको २२.६३ प्रतिशतभन्दा बढी हो । 

चालु आर्थिक वर्षको पहिलो ६ महिनामा कारण खुलेका मृत्युमध्ये ८.२१ प्रतिशतको हृदयघात, ४.१८ प्रतिशतको कार्डियक अरेस्ट र १०.२३ प्रतिशतको आत्महत्याका कारण मृत्यु भएको देखिन्छ ।

“नेपाली कामदारको वैदेशिक रोजगारीका लागि गन्तव्य राष्ट्र जानुअघि नेपालमा स्वास्थ्य परीक्षण हुन्छ । स्वास्थ्य परीक्षण पास भएपछि मात्र उनीहरू जान पाउँछन्,” वैदेशिक रोजगार विज्ञ गणेशमान गुरुङले बाह्रखरीसँग भने, “गन्तव्य राष्ट्र पुगेपछि पनि उनीहरूको स्वास्थ्य परीक्षण हुन्छ । परीक्षणमा पास भएपछि मात्र काममा पठाइन्छ । तर यस्ता स्वस्थ्य मान्छे कसरी हृदयघात, कार्डिक अरेस्ट र आत्महत्याको शिकार हुन्छन् । यो एकदमै रहस्यमय छ ।” 

वैदेशिक रोजगार विज्ञ गुरुङका अनुसार, वैदेशिक रोजगारीमा जाने अधिकांश युवा उमेरका छन् । उमेरका हिसाबले उनीहरूको मृत्यु नहुनुपर्ने हो । तर, जुन तथ्याङ्क बाहिर आइरहेको छ त्यो पत्यारिलो छैन । 

“एउटा कारण नेपालमाभन्दा धेरै बढी तापक्रममा (तातो) काम गर्नुपर्दा उनीहरूको शरीर त्यसअनुकुल हुन नसक्दा हृदयघात र कार्डिक अरेस्टको समस्या आएको हुनसक्छ । तर यो पनि त्यति ठूलो संख्यामा नहुनपर्ने हो,” वैदेशिक रोजगार विज्ञ गुरुङले भने ।

‘नेपाल लेवर माइग्रेसन रिपोर्ट, २०२२’ वैदेशिक रोजगारीमा गएका नेपालीको मृत्युलाई अझ डरलाग्दो गरी चित्रण गरेको छ । प्रतिवेदनमा वैदेशिक रोजगारीका क्रममा १४ वर्षमा अर्थात् आर्थिक वर्ष २०६५/७६ देखि २०७८/७९ सम्म भएका मृत्यु र तिनको कारण खोजिएको छ । 

प्रतिवेदन अनुसार, २०७५ साउन १ गतेदेखि २०७९ असार मसान्तसम्मको १४ वर्षको अवधिमा वैदेशिक रोजगारीमा गएका १० हजार ६६६ जनाको मृत्यु भएको थियो । तीमध्ये ३ हजार ३९४ (३१.८२ प्रतिशत) जनाको मृत्युको कारण थियो, हृदयघात, कार्डियक अरेस्ट र आत्महत्या । 

उक्त १४ वर्षमा कार्डियक अरेस्टका कारण १ हजार ४७४ जना (१३.८१ प्रतिशत), हृदयघातका कारण ७३३ जना (६.८७ प्रतिशत) र आत्महत्याका कारण १ हजार १८७ जना (११.१२ प्रतिशत)को मृत्यु भएको प्रतिवेदनमा उल्लेख छ । 

आर्थिक वर्ष २०७६/७७ देखि २०७८/७९ सम्मको तीन वर्षको अवधिमा मलेसियामा आत्महत्याका कारण ८०, हृदयघातका कारण १४ र कार्डियक अरेस्टका कारण २२ जनाको मृत्यु भएको थियो । 

यस्तै, त्यही तीन वर्षमा साउदी अरबमा आत्महत्याका कारण ७८, हृदयघातका कारण २३ र कार्डियक अरेस्टका कारण २८ जना नेपालीले ज्यान गुमाएका थिए । कतारमा उक्त समयमा आत्महत्याका कारण ५५, हृदयघातका कारण ३५ र कार्डियक अरेस्टका कारण ३३ जना नेपालीको मृत्यु भएको थियो । 

उक्त अवधिमा युनाइटेडर अरब इमिरेट्स (यूएई)मा आत्महत्याका कारण ५८, हृदयघातका कारण २६ र कार्डियक अरेस्टका कारण ५० जना नेपालीले ज्यान गुमाएका थिए । 

नेपालबाट स्वस्थ्य गएको व्यक्ति विदेशमा गएको केही दिनमै आत्महत्या, कार्डियाक अरेस्ट र हृदयघातबाट मृत्यु हुनुलाई सामान्य रुपमा लिन नहुने धारणा वैदेशिक रोजगार विज्ञ गुरुङ्को छ । 

बाहिर आएको मृत्युका कारणको विवरण तथ्यमा आधारित नभएको दाबी उनको छ । कसरी ? भन्ने बाह्रखरीको प्रश्नमा उनले भने, “मृत्यु हुने अधिकांश नेपालीको पोस्टमार्टम गरिँदैन । पोस्टमार्टम नगरी मृत्युको वास्तविक कारण कसरी खुल्छ ?” 

वैदेशिक रोजगार विज्ञ गुरुङ्का अनुसार, विदेशबाट नेपालमा शव ल्याउँदा कुनै पनि एयरलाइन्सले मृत्युको कारण खुलाइएको ‘डेथ सर्टिफिकेट’ नेहेरी शव नेपाल ल्याउँदैछनन् । यसैका लागि कुनै एक कारण लेखी डेथ सर्टिफिकेट बनाउने र शव नेपाल ल्याउने गरिएको दाबी उनको छ ।

“कम्पनीले पोस्टमार्टम नगरी अस्पतालबाट डेथ सर्टिफिकेट बनाएर ल्याउँछ र एयरलाइन्सलाई बुझाउँछ । त्यसलाई कसरी आधिकारिक मान्न सकिन्छ,” उनले भने ।

वैदेशिक रोजगारीका क्रममा मृत्यु हुने नेपालीको मृत्युको वास्तविक कारण पत्ता लगाउन बीमा प्रक्रियामा नै ‘पोस्टमार्टम’लाई पनि समेट्नपर्ने सुझाव वैदेशिक रोजगार विज्ञ गुरुङको छ ।