पर्वतजी, अबचाहिँ मैले भनेको मान्नुपर्छ है । बिहे गर्ने बेला त टर्न लाग्यो नि, के छ विचार ?’

पर्वत मौनव्रती छ । उसको नजिकै आएर उत्तम फेरि भन्छ, ‘तपाईं पनि यार, सुन्नु न मेरो कुरा ! मेरो आँखामा एउटी लायकदार केटी छ, उम्काउन नमिल्ने । कुरा अगाडि बढाऔँ है ?’

चमेनागृहमा चिया पिउँदै गर्दा आज पनि उत्तमले पर्वतलाई बिहेको प्रस्ताव राख्यो । तर, पर्वतको उत्तर उही छ, ‘उत्तमजी, म अझ पनि बिहे नगर्ने विचारमा छु । अब यो उमेरमा आएर के बिहे गर्नु ! फेरि, हृदयमा जानकी बसेकी छ, म चाहेर पनि उसलाई भुल्न सक्दिनँ । हृदयमा जानकीलाई राखेर म कसरी अरूसँग खुसी हुनसक्छु ? त्यसैले दोस्त, म कसैको जीवन बर्बाद पार्न सक्दिनँ ।’

पर्वतको सेतो कपालमा जानकीको सौन्दर्य अझ फुलेको आभास हुन्छ । सदाझैँ उत्तम मुस्कुराउँदै चुप लाग्छ । अनि, चमेनागृहबाट दुवैजना छुट्टिएर आ–आफ्नो घरतिर लाग्छन् ।

एउटै छ पर्वतको जीवनशैली । घर आयो, केही पकायो, अनि एक्लै बसेर टीभी हेर्दै कुपुकुपु खायो । ठूलो थर्मसमा तातो पानी लिएर पढ्ने कोठामा पस्यो, राति अबेरसम्म घरको पुस्तकालयमा बसेर पढ्यो । युद्ध साहित्यमा खोइ के खोज्छ पर्वत ?

‘सुकरातका पाइला’ पढ्ने धुन बेलाबेला जाग्छ उसलाई । आज पनि ‘सुकरातका पाइला’ खोज्दै छ पुस्तकको दराजमा । पुस्तक नभेटेपछि दराजको चारैतिर आँखा दगुराउँछ । तर पनि फेला पर्दैन सुकरातका पाइला ।

किताब खोज्ने धुनमा पुरानो डायरी फ्यात्त भुइँमा झर्छ । पर्वत सचेत हुँदै त्यो डायरी टिप्छ । बाहिरै लेखिएको छ, ‘प्रिय जानकी !’ व्यग्रताका साथ टेबलमा बसेर ऊ डायरीका पाना पल्टाउन थाल्छ ।

‘प्रिय जानकी ! छुटेको समय । छुटेका ठाउँ । छुटेको उमेर । छुटेको सहर कति अमूल्य हुने रहेछ । शरद् ऋतुको यो उल्लासमय मौसममा चाडपर्वहरूको लस्कर देख्दै छु परपरसम्म । तर, मेरो मन किन भारी छ ? हरेक उत्सवमा म किन तिमीलाई सम्झिन्छु ? तिमीबिना किन नाच्न सक्दैन यो मन उत्सवमा पनि ? प्रिय, किन हिजोजस्तो छैन आज मेरो जुरशीतल, जितिया, दशहरा, दसैँ, दीपावली, तिहार, छठ अनि होरी ! वर्तमानमा अतीतको त्यो सुन्दर जाँतो किन घुम्छ फनफनी ?

यसघडी म अनुभूत गर्दै छु तिम्रो साथमा बिताएका ती स्वर्णिम पलहरू । ती चार्डपर्वहरू । त्यो एकताको गाँठो । त्यो सद्भावको रङ । त्यो भाइचाराको बलियो डोरी । कति उत्सवमय थियो हाम्रो समय । तिम्रो आँगनमा टेकेदेखि मैले आफूलाई सौभाग्यशाली ठानेको थिएँ ।

पहाडबाट पढ्नकै लागि आएका थियौँ । सरस्वती स्कुलदेखि आरम्भ भएको हो हाम्रो यात्रा । समयका पृथक् रङमा कति निर्बन्ध भएर रंगियौँ । उमेरको विभिन्न पल र स्वादमा हामी हरायौँ ।

जानु, आरआर कलेजमा भर्ना भएपछि देखेको थिएँ यौवनको सुनौलो संसार ! आत्माको पुकार । प्रेमको रोमाञ्चक फूलबारी । हृदयभरि पहाड बोकेर आएको थिएँ मधेस । मखलेल थिएँ मधेसको नौलो संसारमा । अझ राम्रो छ मेरो स्मरण, बाबाले हाम्रो पढाइको खातिर जनकपुरमा घर किन्नुभएको थियो । पहाडबाट हामी बसाइँ सरेर आएका थियौँ, जानकीको पवित्र भूमिमा ।

जातीय विविधता, सांस्कृतिक बहुलता र मात्र नेपालीहरूको सहिष्णुताको सुन्दर बागवानी थियो हाम्रो जनकपुर । संकटमोचनले हामी सबैको संकट हरण गरेर हामीलाई सहयोगी, सदाशयी र शान्तिप्रिय बनाएका थिए । म कति खुसी थिएँ तिम्रो नाम पनि जानकी भएकोमा ।

म मेरो किताबमा लुकेर लेख्थेँ, पर्वत + जानकी । जानकी मन्दिर जाँदा मलाई बडो आनन्द आउँथ्यो । मेरी जानकीको मन्दिरजस्तो लाग्थ्यो । कति भाग्यशाली ठानेको थिएँ तिम्रो सान्निध्यमा रमाउँदा । तिम्रो छिमेकी हुन पाउँदा हृदय निकै आनन्दित भएको थियो । मेरो भाग्यको सुनौलो द्वार थियो जनकपुर ।

तिम्रो पिताजी र मेरो बाबा कति मिल्नुहुन्थ्यो है जानु ! तिम्रो पिताजी सधैँ धोती र कुर्तामा सजिनुहुन्थ्यो । मेरो बाबा ढाकाटोपी र दौरासुरुवालमा । कति मिलेको धोती र ढाकाटोपीको त्यो जोडी । सांस्कृतिक एकता कति लोभलाग्दो ।

कति आदर्श थियो सम्बन्ध । विविधतायुक्त समाज कति सुन्दर थियो । तिम्रो पिताजीको जन्मदिनमा मेरो बाबाले ढाकाटोपी उपहार दिनुभएको मलाई अझ याद छ । कति सम्मान गरेर त्यो ढाकाटोपी लगाउनुभएको थियो तिम्रो पिताजीले । टोपी लगाएको कति सुहाएको थियो हगि !

हाम्रो गाउँ कति सुन्दर थियो । हाम्रो घर वरिपरि फराकिला जग्गामा ठूलाठूला घरहरू कति व्यवस्थित थिए । घर पछाडि कति धैरै थिए फुसका घरहरू । ती घरको बाहिर मिथिला चित्रहरू कति कलात्मक थिए । लढिया र बैलगाडा पनि कति धैरै कुद्थे पछाडिको कच्ची सडकमा । बैलको घाँटीमा झुन्डिएको त्यो घण्टीको आवाज आज पनि सुन्छु । पिठिया जाँदा पनि बाटोभरि देखिन्थे टोकरीमा सब्जी र सिंगडा बेच्न हिँडेका हटारुहरू ।

बाबाहरू पनि तारको झोला बोकेर पिठिया जानुभएको झल्झली आज पनि देख्छु । बाह्रबिघाको छातीबाट रिक्सा चल्थ्यो चुइँचुइँ । उहाँहरू त्यही रिक्सा चढेर खिच्रिमिच्री र तरकारीका झोला ल्याउनुहुन्थ्यो । पिठियाबाट ल्याएको मुरब्बा कति स्वादिलो । आहा, कति मिठो !

माछा पनि पिठियाबाटै आउँथ्यो । त्यति ठूलो माछा पहिलोपटक मैले जनकपुरमै देखेको थिएँ । माछाको झोल तिम्रो अम्माले जस्तो अरूले बनाउनै जानेनन् हाम्रो घरमा । करेलाको भरुवा, भान्टाको भर्ता सम्झनेबित्तिकै अझ पनि मुखमा पानी आउँछ । जनकपुर छोडेदेखि मैले त्यो स्वाद भुलेको छु ।

आज पनि सम्झिन्छु मेरो बाबाको पान खाएको त्यो रसिलो मुख । बाबालाई पान खान तिम्रो पिताजीले नै सिकाउनुभयो, स्मरण छ नि तिमीलाई ? उहाँहरू पान खाँदै सँगै हिँडेको देख्दा अरूले घुरेर हेर्थे । उहाँहरूको मित्रता देख्दा बडो आनन्द लाग्थो ।

थाहा छ जानु, हामी पहाडबाट आएको बेला हाम्रो घरमा खानेपानीको धारा जडान गरिएको थिएन । कल मात्र थियो । मलाई कलको पानी मिठो लाग्दैन थियो नि ! कलमा नुहाउँदै गर्दा एक दिन मैलै ललिपप भन्न नजानेर डन्डावाला चकलेट भन्दा तिमीहरू हाँसेको अझ कानमा गुन्जिन्छ । कल सम्झिँदा अझ पनि नाक खुम्च्याउँछु । कलको पानी खान नसकेर कति दिन प्यासी भएको थिएँ । तर, मलाई कल गनाएको तिम्रो पिताजीलाई थाहा भइहाल्यो । अरूको पीडा, दुःख र मनको छट्पटी कति चाँडै बुझ्नुहुन्थ्यो है ! अनि, तिम्रो घरबाट खानेपानी ल्याउने व्यवस्था उहाँले नै मिलाइदिनुभयो ।

तिम्रो स्पर्शले हुनुपर्छ तिम्रो घरबाट ल्याएको खाने पानी खुब मिठो लाग्थ्यो । मलाई अझ याद छ, तिमीले किटको बाल्टिनमा पानी भरेर हाम्रो घरको दिवालमा राखिदिन्थ्यौ । एकदिन थाहा छ जानु, कौवाले त्यो पानीमा पीतकरवीरको फल ल्याएर राखिदिएछ, अनि तिम्रो पिताजीलाई चिन्ता परेर हाम्रो घरमा पनि खानेपानीको धारा जोड्न पहल गर्नुभयो । कति सहयोग गर्नुभएको थियो हाम्रो परिवारलाई ।

उहाँले सदैव असल छिमेकीको भूमिका निभाउनुभयो । मेरो बाबाले पनि हृदय खोलेर तिम्रो परिवारलाई प्रेम गर्नुभयो । क्षीरनीरझैँ हामी मिलेका थियौँ ।

हामीहरू भिन्न समुदायका भए पनि भ्रातृत्वभावले सम्पन्न थियौँ । हाम्रो आर्य संस्कृति उही थियो । हामीलाई हाम्रो परम्परा र संस्कृतिले आन्तरिक रूपमा बलियो पारेको थियो । प्रेमिल र सहयोगी बनाएको थियो । हाम्रो भाषा मात्र फरक थियो भाव त एउटै थियो ।

बिहानबिहान तिम्रो घरमा पनि गीता पाठ हुन्थ्यो, हाम्रो घरमा पनि । रामायण, महाभारत, विष्णुपुराण, देवी पुराण, भागवत् तिम्रो र हाम्रो घरका शोभा थिए । तर, किन विष घोलियो ?

भाषा अभिव्यक्तिको माध्यम त रहेछ, हामीले मैथिली भाषा पनि निकै चाँडो सिक्यौँ । एकार्काको भाषाप्रति हामी कति उदार थियौँ । मलाई त धेरैजसो मैथिली शब्द तिमीले नै सिकायौ । तिम्रो दिदीले पनि मलाई आफ्नै भाइजस्तो गर्नुभयो । हामी कति मिल्थ्यौँ । तिम्रो भाइचाहिँ निकै सानो थियो है ! त्यही पनि हामीसँग मिसिएर खेल्थ्यो...।’

डायरी पढ्दा पढ्दै पर्वत आकुलव्याकुल भएर आँखाबाट गंगासागर बगाउन थाल्यो । मन आतंकित भएपछि आफैँसँग ऊ बर्बराउन थाल्यो, ‘जानु, म व्याकुल छु अहिलेसम्म ! अहिले पनि तिम्रो आवाज मेरो कोठामा आएर मलाई पुकार गर्छ । मलाई बोलाउँछ । मेरो आँखाभरि तिम्रो मुहार उदाउँछ । तिम्रो निकटतामा म जहिले अभिभूत हुन्छु ।

प्रिय जानु, मलाई आज फेरि जनकपुरमा हराउन मन छ । तिमीसँग साइकलमा घुम्न मन छ । सँगै फिल्म हेर्न जान मन छ ।’ यति बोलेर केही बेर टेबुलमा घोप्टो परेर बसिरह्यो पर्वत ।

मन केही हलुका भएपछि पुनः डायरी पल्टायो ।

‘प्रिय जानकी, हाम्रो घरमा धारा नजोड्दा तिम्रो दादीले कराएको सम्झिएर आज पनि मुस्कुराउँछु । दादी भन्नुहुन्थ्यो, ‘रे पर्वतीया ! सरकारी धाराको पानी छ । फारु गरेर चलाऊ ।’

डायरी लेख्दै गर्दा मैले सम्झेको छु, तिम्रो घरपछाडिको त्यो करुनाको बोट । हामी कति खान्थ्यौँ काँचो करुना । अनार र अम्बाको बोट कति धेरै थिए । घरअगाडिको गुल्मोहरको त्यो ठूलो रुख आहा ! करवीरको त्यो झ्याम्म परेको बोट ।

आज पनि झलझली आँखामा कुद्छ जनकपुरको रेल । कानमा बज्छ जचुकालीको त्यो साइरन । जयनगरबाट आएको होस् या बिजलपुराबाट, रेल हेर्न कुदिहाल्थ्यौँ बिहान–दिउँसो । हामी कसरी कुद्थ्यौँ रेलको लिकतिर । आहा, त्यो बालापन ! हृदयभरि झलमल्ल छ जनकपुर । जिब्रोमा उही मिथिलाको पकवान स्वादिलो भएर आउँछ ।

तिम्रो अम्माले बयममा राखेको त्यो करुनाको अचार कति मिठो हुन्थ्यो है ! हामीले रातिराति चित्रहार हेर्दा चोरेर खाएको स्मरण छ तिमीलाई ! तिम्रो पिताजीले टीभीमा समाचार हेर्न मेरो बाबालाई सधैँ बोलाउनुहुन्थ्यो । म पनि बुवाको पछि लागेर लुसुक्क तिम्रो घरमा आउथेँ । निकै लामो समयसम्म हाम्रो घरमा टीभी थिएन । तर, कहिले हामीलाई अनुभव नै भएन टीभी नभएको कुरा । कति सहयोगी थियो भावना । स्वागतार्थ थियो तिम्रो घर । सौहाद्र्रपूर्ण थियो सम्पूर्ण वातावरण ।

हामी फरक संस्कृतिका भएर पनि एकार्काको संस्कृति, परम्परा, चाडपर्व र रीतिरिवाजलाई सम्मान गर्थ्यौँ । मिलेर मनाउँथ्यौँ दसैँ र छठ । सकेसम्म हामी हरेक उत्सवमा एक भएर रमाइलो गर्थ्यौँ । हरेक शनिबार हामी तिम्रै घरमा फिल्म हेर्थ्यौँ ।

प्रिय जानु, स्मृतिले मलाई व्याकुल पार्दै छ यसघडी । मलाई त्यही पलमा पुनः पुग्न मन छ जनकपुर । तिमीलाई अब कहाँ भेटौँ...।’

डायरी पढ्दा पढ्दै ऊ भावुक भयो । कुर्सीबाट जुरुक्क उठेर ऊ भान्सामा गयो । लामो श्वास फे¥यो । कालो कफी लिएर पुनः कोठामा आयो र पर्वत डायरीमा हरायो ।

‘प्रिय जानकी, तिम्रो स्मरणको अग्नि हृदयमा दन्किँदा आज राति पनि निदाउन सकिनँ । तिमीसहितको मेरो संसार किन छैन अहिले ? थाहा छ जानु, आज मेरो जिब्रोमा केको स्वाद सलबलाएको छ ? पहिलोपटक तिम्रो घरमा होलीका मिठाइ, खाना र मालपुवा खाएको दिनले व्याकुल पारेको छ । तराईको पहिलो होलीले मलाई अचम्म पारेको थियो । घरसम्म सुनिन्थ्यो ठूलो आवाजमा होरीको त्यो भक्तिमय गीत, ‘मिथिलामे राम खेलैय होरी मिथिलामे, मिथिलामे हो मिथिलामे, मिथिलामे राम खेलैल होरी मिथिलामे...’ ।

होलीको पूरा दिन हामीहरू सबैजना तिम्रो घरमा नै खाना खान्थ्यौँ । कति स्वादिष्ट हुन्थ्यो खाना । खाना खाएपछि मात्र हाम्रो होली आरम्भ हुन्थ्यो ।

रंगीन पानी टाउकोबाट तिम्रो दिदीले ममाथि हालिदिँदा म त तर्सिएर चिच्याएको थिएँ । अझ तिम्रो काकुले मेरो मुख खोलेर हरियो रङ दाँतमा दलिदिएको, बाफ्रे बाफ, कति तितो !

पछि वैदेही दिदीले ऐना ल्याएर मलाई देखाउनुभयो, दाँत त हरिया थिए । कति हाँस्नु, मैले त मलाई नै चिनिनँ ! अबिरले म रंगिएको थिएँ । तिमी र वैदेही दिदी त झन् विभिन्न रङको मिश्रणले अझ सुन्दर देखिएका थियौँ ।     

मेरो बाबालाई तिम्रो बाबाले भाङ खुवाएर मतवाला बनाएको सम्झना छ नि ! खटियाबाट कतिपल्ट लड्नुभयो, तर भन्दै हुनुहुन्थ्यो, ‘म हावामा उडिरहेको छु । म स्वर्गमा छु । म उडेर जानकी मन्दिरको परिक्रमा लगाउँदै छु ।’

निकै लामो समयसम्म बाबा हावामा उड्नुभयो । तिम्रो दिदीले निम्मुपानी खान दिएर बल्लतल्ल ठिक पारेको याद छ नि ! जानकी मन्दिरमा पनि त्यो दिन पुजारीहरू होरी खेल्थे । होरीको भजन गाउँथे । तिम्रो बाबाले गाएको होलीको गीत आज पनि मेरो कोठामा गुन्जिन्छ ।

कति श्रुतिमधुर लाग्छ आज पनि त्यो गीत, ‘आम गाछ पर कोइली कुहुकै पवन कहै सन्देश, फागुन मे संग होरी खेलए, पाहुन अओताह देश...।’

चारैतिर होरीको रङ र गीतले जनकपुर उत्सवमय हुन्थ्यो । होरीको गीतले जनकपुर जुरुक्कै उठ्थ्यो ।

तर, मेरी बहिनी त होली खेल्नुपर्छ भनेर बाहिरै निस्किन्न थिई । उसले चुकुल लगाएर बसेको याद छ तिमीलाई ? हामीले त भुलेका थियौँ त्यो दिन उसलाई । अम्माले पार्वतीलाई सम्झिएर पुवा, पेरुकिया, बर्फी, मोतिचुरको लड्डु, परवरको भरुवा, छोलाको तरकारी र पुरी लगिदिनुभएको थियो ।

त्यो पनि बल्लतल्ल झ्यालबाट समाई पार्वतीले । कति डरपोक थिई ऊ । कति सचेत थिई । ऊ प्रायः घरबाट बाहिर पनि हिँड्न रुचाउन्न थिई । बल्लतल्ल स्कुल जान्थी, त्यो पनि हामीसँग टाँसिएर ।’

डायरीको पानाबाट टाउको उठाउँदै पर्वत एकोहोर छाती पिट्दै बर्बराउन थाल्यो, ‘वैदेही दिदी र पारूलाई सम्झिँदा मलाई ऐँठन भयो जानु ! फागुको रङमा रमाउने त्यही आँगनमा किन रगतको होली खेलियो ? किन हाम्रो बस्ती उजाडियो ? किन हाम्रो स्वर्गमा आतंक फैलाइयो ? किन हामीलाई एक भएर बस्न दिएनन् ? किन हामीलाई एकताको सूत्रमा बाँधिरहन दिइएन ?

आखिर किन यस्तो घृणित राजनीति घोलियो जनकको पावन भूमिमा ? हामी मिलेर बसेको किन सह्य भएन अर्को छिमेकीलाई ? तिम्रो पिताजी हामीसँग नजिक भएकोमा रोष प्रकट गर्थ्यो सायद त्यो पल्लाघरे ।’

पर्वतले निकै बेर व्याकुल हुँदै डायरीलाई छातीमा च्यापेर बसिरह्यो । फेरि भान्साबाट एक मग कालो कफी लिएर आयो । अनि, अघिजसरी नै डायरीमा पढ्न थाल्यो ।

‘प्रिय जानकी, जनक राजा सबैका पिता थिए । तिम्रो पिताजीको नाम पनि त जनक नै थियो, हैन जानु ! जनकभन्दा फरक पनि हनुहुन्थ्यो उहाँ । सबैसँग पितातुल्य व्यवहार गर्नुहुन्थ्यो । हामी मिलेर बसेको अरूलाई असह्य पक्कै भयो । छतबाट घुरिरहन्थ्यो हामीलाई दक्षिणको त्यो छिमेकी । हामी एकजुट भएर हाम्रो आँगनमा त्यौहार मनाएको देख्दा डाहले मुर्मुरिन्थ्यो ।

तिम्रो घरमा आएको पर्व तिम्रो घरमा मात्र कहाँ सीमित हुन्थ्यो र ! त्यहाँको त्यौहार हाम्रो आँगनसम्म आउँथ्यो । हाम्रो चाड तिम्रो आँगनसम्म पुग्थ्यो । हाम्रो घरको सेल, अर्सा, पत्रे, खीर, ढकनी तिम्रो भान्सामा सजिन्थ्यो । तिम्रो घरको ठेकुवा, भुसुवा, खिचडी, निम्की, दलपिठ्ठी, घुघुनी हाम्रो भान्सासम्म आउँथ्यो ।

हे बजरंगबली, मधेसको महक ! हाम्रो एकता । तिम्रो सुन्दरता । जनकपुरको जादु । जनकपुरको बिछोड मेरो हृदयमा अमिट भएर बसेको छ । स्मरणमा बारम्बार पुग्छु जनकपुर ।’

पर्वत पुनः टेबलमा घोप्टियो डायरीका पानासँगै ।

‘प्रिय जानकी, तिम्रो र मेरो आँखा पहिलो भेटमै एक भएको पल अझ ताजा छ । समयले हामीलाई सँगै हुर्कायो । पछि कलेजको खुला चउर हाम्रो मधुवन भयो । घर र कलेज दुवै हाम्रा प्रिय स्थान थिए । हरेक दिन हामीलाई त्यौहार आएको अनुभव हुँदै गयो । आज उमेरले मलाई निकै सिँढी उकालिसक्यो जानु ! तर पनि हृदयमा तिम्रो उपस्थिति जीवन्त छ ।’

डायरी टेबलमा राखेर पर्वतले ऐनामा आफूलाई हे¥यो । ऐनामा हेर्दै ऊ बोल्न थाल्यो, ‘तिलचामले कपाल भए पनि आज म तिम्रो सम्झनामा जवान हुँदै छु जानु ! जबजब तिम्रो स्मरणले व्याकुल पार्छ, तबतब तिमीले चुमेका मेरा यी हातहरूलाई छातीमा राखेर पुनः उज्यालिन्छु । आज पनि उही उन्मादमा म सम्मोहित भएको छु । यस्तो बोध हुन्छ कि तिमी मेरै समीप छौ ।

आँखा बन्द गरेर तिम्रो स्पर्श महसुस गर्छु । तिम्रो सुवासमा मोहित हुन्छु । मेरो हात तिम्रोजस्तो लागेर गालामा सुस्तरी छुवाउँछु । अनि, तिमीलाई सम्झिएर आफ्नै हातलाई चुम्छु । तिम्रो ताजगी अनुभूत गर्छु ।’

पर्वतले ऐनामा बारम्बार चुमिरह्यो आफ्नै हात । अनि फेरि डायरी पठनको आरम्भ गर्‍यो ।

‘प्रिय जानकी,
आज घटस्थापनाको दिन मैले फेरि जनकपुर सम्झिएँ । देवीचोक सम्झिएँ । तिमी र म पूजा गर्न गएको दिन सम्झिएँ । बाटोभरि निर्माण गरेका स्वागतद्वार आँखाभरि नाच्न थाले । त्यौहारमा बेहुलीझैँ सिँगारिएकी झलमल्ल जनकपुर नगरी सम्झिएँ । पूर्वस्मृतिमा हराउँदै छु मेरी प्राण ! मेरी जानु, तिमीलाई बिर्सिन हरसम्भव कोसिस गर्छु, तर असमर्थ हुन्छु प्रिय ! दिनभरि त म काममा व्यस्त हुन्छु, तर कोठामा आएपछि डायरीका पानामा तिमीसँग हराउँछु । आज म काठमाडौँको घन्चमन्चमा तिमीलाई नै सम्झिँदै छु । फुङ्ङ छ मेरो दसैँ । शरद्को उत्साह छैन मेरो दसैँमा । नीरस छ दसैँको वातावरण ।

मनमा उमंग नभएपछि सबैतिर उदासी छाउँदो रहेछ । मनको उदासीबाट उन्मुक्ति पाउन म बारम्बार अतीतको छायामा डुबुल्की लगाउँछु । हृदयको गहिराइबाट तिम्रो प्रेमले पुकारेको आभास गर्छु । अनि, हृदयमा तिम्रो र मेरो प्रेमको फूल ढकमक्क फुलेको देख्छु । अनि, म उही समयमा पुग्छु तिमीलाई अँगाल्न ।

आहा, बिहानबिहान मन्दिरबाट आउने घण्टको आवाज कति मधुर लाग्थ्यो ! अखण्ड राम धुन कति प्रीतिकर । नौरथा, दीपावली र छठको बेला जनकपुर बेहुलीजसरी नै सजिन्थ्यो । दीपावलीमा तिम्रो उस्तै रौनक छाउँथ्यो । मैले तिमीलाई त्यहीँ आफ्नो बनाएको थिएँ । संकल्प गरेको थिएँ तिमीबिना मेरो जीवन अपूर्ण हुन्छ भनेर । त्यसैले मैले जानकी तिमीलाई भुल्न सकेको छैन । म नितान्त एक्लो छु । तिमीलाई एक झलक हेर्न व्याकुल छु । अहिले पनि हरेक दिन तिम्रो फोटोसँग संवाद गर्छु ।

जानु, तिमी र मेरो प्रेमको साक्षी भएर अझ पनि बसिरहेको होला बाह्रबिघा ! याद छ तिमीलाई ? हामी घण्टौँ त्यहाँ बसेर मुम्फलीबदाम खान्थ्यौँ । तिमीले मलाई पहिलोचोटि साइकल सिकाएको सम्झना छ ? म कतिचोटि लडेँ । तिमीले मलाई कतिचोटि सिकायौ । मैले भर्खरै सिकेको थिएँ साइकल ।

त्यो दिन तिमी आइनौँ । म पिँडारीचोकतिर साइकल लिएर निस्किएँ । बिजलपुरातिरबाट रेल आउँदै गरेको होसै भएन । रेल त पापमोचनी पोखरीनेर आई पो सकेछ ! अचानक मलाई डर लाग्यो । हतारमा साइकलको ब्रेक लगाएँ, तर रोडमा आएको गाडी नै देखिनँ । मलाई समीर दाइको गाडीले झन्डै हानेको । वैदेही दिदीले पछाडिबाट च्याप्पै समात्नुभयो र म जोगिएँ ।

श्रद्धाञ्जली अर्पण गर्छु हाम्री निर्भीक दिदीलाई । दिदी नभएको भए म त्यही दिन मरिसक्थेँ । दिदीको सहयोग, सद्भाव र प्रेमले म बाँचेँ । तर, मैले दिदीलाई बचाउन सकिनँ । त्यो दिन मेरो अन्तिम अवस्था आयो भनेर तिमीलाई पुकारेको थिएँ । वैदेही दिदीले पनि आफ्नो अन्तिम अवस्थामा पक्कै मलाई पुकार्नुभएको थियो होला । सबैलाई बिनाभेदभाव सहयोग गर्ने दिदीको के दोष थियो ? सत्य बोल्नु अभिशाप भयो ।

भर्खरै त पत्रकारिता जीवन आरम्भ गर्नुभएको थियो दिदीले । पत्रकार बन्ने रहर कत्रो थियो । पहिले नै भन्नुभएको थियो, ‘पर्वत, एक दिन टीभीमा मैले समाचार वाचन गरेको तिमीले देख्नेछौ । त्यो दिन तिम्रो घरमा टीभी भए पनि हाम्रै घरमा आएर हेर है !’

डायरीले मुख छोपेर पर्वत निकै बेर कोक्कियो । ऊ पुनः आकाशतिर हेरेर  बोल्न थाल्यो, ‘किन मान्छे उद्दण्ड हुन्छ ? किन अराजक हुन्छ ? दिदीले आफूले देखेको त्यो सत्य घटनालाई उजागर पार्नुभएको त थियो नि ! किन सत्य पच्दैन मान्छेलाई ? आफ्नै छोरीचेलीलाई पनि राजनीतिको चितामा किन होम्छ मान्छे ? जात, धर्म, इमान सबै पोलेर खाए युद्धको सुरा घिचेका नरपिचासहरूले ।

युद्धको आँखाले देख्दो रहेनछ मानवताको सुन्दर बस्ती । युद्धको नशा घातक हुने रहेछ । आफ्नो विरासत र विरादरी पनि भनेनन् कसैले । हुन त आतंककारीको कुनै जात हुँदैन, कुनै घर्म हुँदैन । हत्यारालाई कुन श्रेणीमा राख्ने जानु ! ती कुनै पनि हालतमा योद्धा थिएनन् । निजी स्वार्थका लागि जुर्मुराएका मुर्कटा थिए ।’

केही बेर लामो श्वास फेर्दै डायरीको पाना पुनः पल्टाउन थाल्छ पर्वत, ‘प्रिय जानकी, दिदीलाई सम्झिँदा मलाई अर्को कुरा बारम्बार स्मरण हुन्छ – हामीले पापमोचनी पोखरीमा नुहाएको । तिमीले पिट्नाले लुगा धोएको । तिम्रो काकु र मैले पोखरीमा साँच्चै पन्डुबी आउँछ भनेर तिमीलाई डर देखाएको । तिमीलाई हामीले कति सताएका थियौँ त्यो दिन, सरी है जानु !

तिमी पोखरीको डिलमा बसेर लुगा धुँदै थियौ । हामी पौडी खेल्दै थियौँ । पोखरीको बीचमा पुगेपछि हामी केही बेर पानीभित्रै लुक्यौँ । तिमीलाई तर्साउन त्यो दुस्साहस गरेका थियौँ । हामीलाई नदेख्दा तिमी कति तड्पियौ । कति छट्पटियौ । तिमो अनुहारमा देखेको थिएँ मैले त्यो भीषण डर । हामीहरू निकै बेर पोखरीमा हराएपछि दिदी आउनुभएको थियो, हामीलाई खोज्न ।

दिदी हराएको बेला मैले किन दिदीलाई खोज्न सकिनँ । दिदीको शव देख्नसम्म पाइएन । कसरी सके ती पापीले दिदीको त्यो फूलजस्तो टाउकोलाई काट्न ? काटिएको दिदीको टाउको रगतको आहालमा डुबेको थियो ।

काटिएको टाउकोबाट अनेकौँ प्रश्नको लहर लिएर दिदीका आँखा उत्तर जान्न प्रतीक्षित थिए । काटिएको टाउको नजिकै विनाशको पर्ची पनि थियो चेतावनीसहित, ‘पर्वतको परिवारलाई चार दिनभित्र बर्दिबास कटाउने ।’ अराजक छिमेकीले लगाएको आगो निभाउनसम्म नभ्याएर लखेटिएका थियौँ हामी बर्दिबासतिर ।

तर प्रिय, किन आउँदैन बर्दिबास स्मृतिमा ? मलाई अहिले कुन कुराले उद्वेलित पार्छ थाहा छ ? जनकनगरी छोडेर बर्दिबास जाँदा पहिलोचोटि बाबाले मलाई एक सिर्कना लगाउनुभएको थियो । गाडी चढ्ने बेला पिँडारीचोकमा भएको त्यो भीषण युद्ध स्मरणबाट हट्न मान्दैन ।

म भुइँमै थचक्क बसेर रोएको थिएँ, जनकपुर छोड्नुपर्दा । भन्दै थिएँ, ‘म जानकीलाई छोडेर कतै जान्नँ । कुनै पनि हालतमा म हुर्किएको, बढेको, पढेको ठाउँ र मेरा साथीहरू छोडेर जान सक्दिनँ । मेरो व्याकुल मन देखेर बाबाले पुनः फर्किने वाचा गर्नुभयो । म आशावादी थिएँ जानु, आशावादी !

हामी वीरगन्जको बसमा चढेका थियौँ । उति नै बेला एउटा कालो मुस्लोले पापमोचनी पोखरीलाई छोप्यो । नजिकै ठूलो आवाजमा बम पड्कियो । सडकमा मान्छेहरू तितरबितर भए । पोखरीको छेउमा लस्करै राखेका रिक्साहरू गर्ल्याम्म पोखरीमा नै खसेको आवाज आयो । पानी छचल्किएर सडकसम्म आयो ।

हाम्रो गाडी बेतोडले हुइँकियो । बाबा क्याबिनमा हुनुहुन्थ्यो । म ढोकामै थिएँ । आमा त मामा घर जानुभएको थियो । बाबा र म संघर्षको मदानी तान्दै थियौँ । मुजेलियाको बौवा गाडीको सहचालक थियो । उसैसँग म पनि ढोकामा उभिएर गफिएको थिएँ ।

निमेषभरमा दक्षिणतिरबाट एउटा रकेटजस्तो तेजिलो ज्योति गाडीलाई ताकेर आयो । गाडीको बीचभागमा त्यो आगोको झिल्को आएर डडेलो लगाउन थाल्यो । मलाई होस आउँदा म बर्दिबासमा थिएँ ।

पछि थाहा भयो, हाम्रो घरपछाडिको लक्ष्मण काका त्यही गाडीमा जल्नुभएछ । औँठीको भरमा उहाँलाई चिनेछन् । बसको सिटमै उहाँको भौतिक शरीर खरानी हुनुभन्दा अगाडि डढेर कालो ठुटो भएछ । पीडामा भाग्न खोजेको चेतना हात भएर झ्यालमा टाँसिएको रहेछ । त्यही जलिनसकेको हातमा भएको औँठीले मात्र उहाँलाई ठम्याउन सकिएछ ।

त्यो गाडीमा कताका मान्छे मरे भन्ने कुरै थिएन । आँसु, वेदना, पीडा, पोलाइ, मृत्यु र भय के जातविशेष हुन्छ र ? आगोले त जात हेरेन, जानकी ! आगोको आँखा हुँदो रहेनछ । जल्दो गाडीभित्रका मान्छेको क्रन्दनले मेरो होस गुम्दै थियो । तराईको बस तिमीले देखेकी नै थियौ, पछाडिको सिटमा भएका मान्छे सबै खरानी भएछन्, भाग्न नसकेर ।

तिमी कल्पना गर्न सक्छौ त्यो कस्तो अवस्था थियो ? म अझ व्यक्त गर्न असमर्थ छु । गाडीभित्र आगो लागेपछिको मानव मनस्थिति । त्यहाँ भागदौड मच्चिँदा धोती लगाउनेका धोती जले । टोपी लगाउनेका टोपी । त्यहाँ राजनैतिक स्वार्थको दुर्गन्ध मात्र फैलिएको थियो । युद्ध थिएन त्यो । मात्र संवेदना र मानवताको चिता जलाइएको थियो । त्यहाँ जात थिएन । धर्म  थिएन । थियो त केवल आतंक मात्र । आफ्नो अस्तित्व रक्षाको लागि भाग्दै थिए आगोको लप्काबाट ।

जलेको जनकपुर किन आउँछ मेरो मस्तिष्कमा ! म हेर्न चाहन्नँ मेरो जनकपुरलाई खेलौना बनाएको । स्वार्थमा मुछिएको मस्तिष्कले खेलिएको घिनलाग्दो राजनीति म बुझ्दिनँ । अनेकौँ पोखरीले घेरिएको पावन भूमिमा किन निर्माण गरे रगतको नयाँनयाँ पोखरी ? किन त्यो सुन्दर बागवानी तहसनहस पारे ? किन बुझेनन् समय छँदै अनेकतामा एकताको शक्ति ?

उफ्, म लेख्न असमर्थ भएँ जानु यस घडी ! मुटुमा सुइरो रोपिएको छ । चोइटिएको छ संवेदना । रोएको छ खुसी । अपांग भएको छ रहर । जबजब दुर्भाग्यले घेरेका ती दिन आँखामा नाच्छन्, मेरो लेख्ने हात काम्छ । आजलाई मैले डायरी बन्द गरेँ प्रिय, भोलि पुनः तिमीलाई भेट्न आउँछु ! म भोलि वैदेही दिदी र पार्वती बहिनीको त्यो दुखान्त कथा तिमीलाई पुनः स्मरण गराउँछु ।’

भोलिपल्ट पर्वत पुनः कालो चिया लिएर कोठामा आयो । अनि, चिया पिउँदै डायरीको पाना पल्टाउन थाल्यो ।

‘प्रिय जानकी, हाम्रो दैनिकी कति स्वस्थकर थियो ! प्रभातकालीन भ्रमणमा हामी सबेरै उठेर मुजेलियासम्म जान्थ्यौँ । कति ढुक्कको समय थियो । मन्दिरबाट आउने राम र हनुमानको भजन । नयाँनयाँ सिनेमाको प्रचार । सिनेमा लागेपछि रिक्सामा डायलग बोल्दै हिँड्ने त्यो प्रचारी ।

त्यो सुमधुर संगीतहरूको सुरम्य नगरीमा किन भय, चीत्कार, आतंक, डर, पीडाको आलाप रोजियो ? जनकपुरको सुमधुर संगीतले छोडेपछि मलाई वैदेही दिदी र पार्वतीको त्यो व्याकुल आवाजले लखेट्छ । जनकपुरको प्राकृतिक आवाजमा कसले घृणाको आवाज फैलायो । कसले साथ दियो उदण्ड नायकलाई ?

युद्ध, शान्ति र आन्दोलनको सामूहिक आवाजले यस घडी विक्षिप्त भएको छु । कति विश्वासी थियो हाम्रो समाज । रङको डर थिएन, न त थियो भाषाको डर न त भूगोलको । हाम्रो घरभन्दा दक्षिणतिर कतै पनि त थिएन पर्खाल । स्यालहरू कति कराउँथे । ब्वाँसो पनि दिउँसै कराउँथ्यो ।

भुँडीफोरुवाहरू पनि पोखरीको डिलमा बसेर माछा ढुक्थे । तर पनि हामीलाई कसैको डर थिएन । चारै दिशा मिलेर निर्माण भएको सुन्दर भूगोल खुला थियो । हामी र हाम्रो भन्ने भाव थियो । सबैतिर शान्ति थियो ।

थाहा छ जानु, एकदिन हामी रामानन्दचोकको दुलाहादुल्हन मन्दिर गएका थियौँ । त्यहाँ ऐनाहरू कसरी मिलाएर राखिएको थियो । आफ्नै प्रतिविम्बदेखि हामी डराएका थियौँ । सायद आफैँलाई हामी चिन्न नसक्दा रहेछौँ । त्यही मन्दिरमा भएको ऐनाले देखाएजसरी मान्छेका अनेकौँ रूप हुने रहेछन् । कति धेरै आकृति एउटै मान्छेका छिः !

बाबामम्मी गाउँतिर जानुभएको थियो त्यो दिन । पार्वती घरमा एक्लै थिई । तिमी र म पनि पिठिया गएका थियौँ तरकारी लिन । घरमा आउँदा घरभरि मान्छेको कुँडुलो थियो । तिम्रो दादी, पिताजी सबैजना निकै आतंकित हुनुभएको थियो । घरमा थुप्रिएका मान्छेलाई देखेर मैले बोकेर ल्याएको परबरको झोला नै खरन्जे रोडमा हुत्याएर दौडिएको थिएँ ।

हामीलाई देख्नेबित्तिकै वैदेही दिदी कहालिँदै हामीनेर आउनुभयो । हामी एक सासमा भित्र पस्यौँ । पार्वती रगतमा डुबिरहेकी थिई । एक धरो लुगा शरीरमा कतै थिएन । होली खेल्न पनि डराउने मेरी बहिनी आफ्नै रगतको आहालमा अन्तिम श्वास फेर्दै थिई ।

तिम्रो काकु र वैदेही दिदीले रिक्सामा राखेर पार्वतीलाई अञ्चल अस्पताल लिएर जानुभयो । हामी पनि उतै दौडियौँ । मेरो त होसै थिएन । अस्पताल पुग्दा नपुग्दै पार्वतीको इहलिला समाप्त भयो ।

प्रहरीको सोधपुछमा वैदेही दिदीले जे देख्नुभयो, सोही कुरा प्रहरीलाई भनिदिनुभयो । दिदीले चिन्नुभएछ पार्वतीका बलात्कारीलाई । पारूलाई रगतमा पछार्ने ती कपटी राक्षसहरूलाई प्रत्यक्ष देख्नुभएछ । अनि, पुलिसले समात्यो ती बलात्कारीलाई ।

ठूलै योजना रहेछ । पार्वती त प्रतिनिधि पात्र रहिछ । पार्वतीको घटना त आगोको बीउ रहेछ । कानुनको न्यायिक कठघरामा राख्न सकेन तिनीहरूलाई । तालाचाबी हातमा लिएकाहरूलाई सजिलो भयो । जेलको ढोका कमजोर भयो । ढोका लागेन । हाँस्दै बाहिर निस्किए । उल्टै तिम्रो काकुलाई दोषारोपण गरे । तिम्रै घरदेखि दक्षिणतिरका केटाहरू त थिए ती ।

योग किन रुचिकर हुँदैन मान्छेलाई ? अखण्ड समाज किन मन पर्दैन ? कत्रो भोक कामको । कोपिलाबाट पनि तृप्ति मिल्ने कस्तो प्यास । त्यो दिनदेखि जनकपुरमा कहिल्यै उज्यालो र सफा घाम लागेन । कस्तो अचम्म, घाम ओझेलमा हुँदा पनि पोखरीको पानी चिसो भएन तातिरह्यो !

भजनबाट दैनिकी सुरु हुने सुरम्य भूमिमा भयको सूर्य उदाउन थाल्यो । चन्द्रमाले पनि पोल्न थाल्यो । पार्वतीको रगतबाट आरम्भ भएको बलि झन्झन् तीव्र गतिमा दोहोरिँदै गयो । हत्या, हिंसा, चोरी, डकैत, अपहरण, बलात्कार, बम, बारुदले जानकीको भूमि धूमिल हुँदै गयो । युद्धको धुवाँ कति पिरो । आन्दोलनको आँखा कति क्रूर ।

आन्दोलनको शीतलहर उत्कर्षमा पुग्यो । त्यो चिसो मौसममा कठ्यांग्र्रिएको मानवता मृतप्रायः थियो । सत्यको आवाज निकाल्ने वैदेही दिदीको मुख पनि आखिर थुनियो । सत्यको घाँटी किन रेट्छ समय ? सत्य किन फणा उचाल्दैन ? किन कुल्चिन्छ मान्छे सत्यको शिवलाई ?

म अहिले देख्दै छु प्रिय, दिदीको छिनालिएको त्यो टाउको । मैले देखेको छु यत्रतत्र शरीरसँग जोडिएका आत्माविहीन टाउकाहरू । शरीरसँग मात्र जोडिएका टाउकाहरू प्रायः आँखा बन्द गरेर हिँडेका छन् ।

तर, शरीरबाट छुटेको वैदेही दिदीको टाउकोले आत्मासँग मितेरी लगाएको थियो । वैदेही दिदीका ती आँखा अझ जनकपुरमै छन् होला ? ती आँखा कति सम्यक् थिए । ती खुला आँखा आज पुनः हेर्न चाहन्छु ।

प्रिय, मेरो एउटा इच्छा छ – मलाई फेरि जनकपुरको त्यो स्वर्णिम पल लेख्न मन छ । तिमीसँग हनुमान टाकिजमा गएर ‘जानकी’ हेर्न मन छ । मेरो हृदय आशावादी छ जानु ! मेरो मन आशावादी छ । म आउँछु तिमीलाई भेट्न ।’ क्रमशः

०००

डायरीका अरू पाना खाली थिए । पर्वतलाई अचानक जनकपुर जाने इच्छा जागृत भयो । पर्वत जनकपुर जान ब्याग प्याक गर्न लाग्यो ।