विसं २०१५ साल फागुनमा प्रतिनिधिसभाका १०९ सिटका लागि भएकोे निर्वाचनमा नेपाली कांग्रेसले ७४ स्थानमा विजय हासिल गर्‍यो । दुई तिहाइ स्थान पायो कांग्रेसले ।  तर, तत्कालीन राजा महेन्द्रले निर्वाचनको परिणाम घोषणा भएको दुई महिना बित्दा पनि मन्त्रिपरिषद् गठनका लागि आह्वान गरेनन् । 

निर्वाचन परिणाम घोषणा भएको दुई महिना हुँदा पनि निर्वाचित मन्त्रिपरिषद् गठन नभएपछि नेपाली कांग्रेसले संसदीय दलको बैठक आह्वान गर्‍यो र संसदीय दलको नेतामा विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालालाई सर्वसम्मत चयन गर्‍यो । त्यसपछि राजाले बीपीलाई सरकार गठनका लागि आह्वान गरे ।

विसं.२०१६ जेठ १३ मा विश्वेश्वरप्रसाद कोइरालाको नेतृत्वमा मन्त्रिमण्डल गठन भयो । 
बीपीको नेतृत्वमा सरकार बनेदेखि नै राजा महेन्द्र उपयुक्त अवसरको खोजीमा थिए – कसरी बीपी कोइरालालाई अपदस्थ गर्ने र कांग्रेसको नामोनिसान मेट्ने !

फागुनदेखि वैशाखसम्म निर्वाचन भएको थियो । निर्वाचन सम्पन्न भएदेखि नै बजारमा हल्ला चल्न थालिसकेको थियो – राजाले सरकार गठन गर्न देलान् र ? महेन्द्रको मथिङ्गलमा प्रजातन्त्रलाई कसरी समाप्त पार्ने र कांग्रेसलाई बडार्ने भन्नेमात्रै थियो । र, त्यसको सुइँको सबैले पाइसकेका थिए ।
त्यसको ठीक विपरीत भर्खर ल्याएको शिशु प्रजातन्त्रलाई सुदृढ तुल्याउन सकिन्छ र राम्रो व्यवस्था निर्माण गर्न सकिन्छ भन्नेमा बीपी दत्तचित्त देखिन्थे । केही राम्रा कामको थालनीसमेत बीपीले गरिसकेका थिए ।

राजा, संसद् र माथिल्लो सदनको भूमिका के हुन्छ भन्ने प्रष्ट्याउँदै जनप्रिय बजेट निर्माण गरेका थिए, विकासको केही सुरुआत भएको थियो । ०१६ सालको अन्तिम र १७ सालको सुरूमै बजार हल्ला चल्न थालिसकेको थियो – राजाले कुनै पनि बेला सत्ता हत्याउँछन् र प्रजातन्त्र खतरामा पर्छ !
त्यसको कारण थियो – राजाले नेपालगञ्जमा गएर भाषणै गरे कि यो सरकार ठीक ढंगबाट सञ्चालन भइरहेको छैन, जनता सरकारबाट सन्तुष्ट हुन सकेनन् ।

गल्लीगल्लीमा पुष एक गतेको चर्चा हुन थालिसकेको थियो । राजा महेन्द्रले शासकीय बागडोर आफ्नो हातमा लिँदैछन् भन्ने हल्ला नपुगेको ठाउँ थिएन ।

नेताहरूले पुस १ गतेलाई कसरी हेरिरहेका थिए त्यो मलाई थाहा छैन तर कोही नेता त्यसबाट अनभिज्ञ थिएनन् । बेलायतकी महारानीलाई नेपालमा आमन्त्रण गरिएको थियो । उनी आएर नजाउञ्जेलसम्म राजाले सत्ता हत्याउँदैनन् भन्नेमा सुवर्णसमशेर ढुक्कजस्तै थिए । उनी ठाउँठाउँमा भन्दै हिँड्थे– बेलायतकी महारानीको भ्रमणसम्म राजाले कुनै स्टेप चाल्दैनन्, ढुक्क भए हुन्छ ! तर, अरू मानिसहरूचाहिँ पुस १ गते नै राजाले ‘कु’ गर्छन् भन्नेमा त्रस्त थिए । 

२०१७ पुस १ गते थापाथलीमा  नेपाल तरुण दलको अधिवेशन आह्वान गरिएको थियो । म केन्द्रीय सदस्य भएकाले मञ्च अगाडिको अगिल्लो पंक्तिमै थिएँ । देशभरका तरुणमात्र नभई देशका अधिकांश ठाउँका कांग्रेस नेता–कार्यकर्ता कार्यक्रममा सहभागी हुनआएका थिए । बीपी कोइराला, गणेशमान सिंह, सूर्यप्रसाद उपाध्याय, कृष्णप्रसाद भट्टराई मञ्चमै थिए । 

बिहानदेखि नै नेता कार्यकर्ताको जमघट हुनथाले पनि कार्यक्रम सुरु हुँदा दसएघार बजिसकेको थियो । कार्यक्रम चलिरहँदा एकजना बडी गार्डले आएर बीपीको कानमा खासखुस गर्‍यो । कानेखुसीपछि बीपी बेलाबखत मञ्चको दायाँबायाँ हेर्थे । ‘कु’को हल्ला भएपनि हामीले केही छनक पाएका थिएनौँ । त्यसैले म अचम्म पनि भएको थिएँ – किन त्यसरी हेरेका होलान् बीपीले !

बीपीले बोलिसकेका थिए । उनले भाषणमा पनि देश विकास, पार्टी गतिविधि, तरुणको दायित्वको बारेमा मात्रै कुरा राखेका थिए । राजाले चाल्नसक्ने सम्भावित कदमको बारेमा केही उच्चारण गरेका थिएनन् । 

मञ्चमा कांग्रेस महामन्त्री श्रीभद्र शर्मा बोल्दै थिए । दुई तीन जना जर्नेल र केही सैनिक अधिकृतहरू मञ्चमा देखा परे र केही भन्दै नभनी सरासर मञ्चमा पो चढे ! सुरुमा बीपीलाई सलाम गरे । र, खल्तीबाट कागजको चिर्कटो निकालेर थमाए । पुर्जी पाएपछि बीपीसँगै कृष्णप्रसाद र सूर्यप्रसाद पनि निस्किए ।  गणेशमान सिंह चाहिँ मञ्चमै आनाकानी गरिहेका थिए । जर्नेलले औँला देखाएरै इसारा गरे – तपाईं उठ्नुहोस् भनेको सुन्नु भएन !

मञ्चमा भाषण गरिरहेका श्री भद्र शर्मालाई चाहिँ  जर्नेलले ‘तपाईं आफ्नो काम गर्नुहोस्’ भनेर केही पनि गरेनन् । 

के भयो, कसो भयो भनेर हल्ला खल्ला हुन थाल्यो । बीपी, गणेशमानलगायत नेतालाई सेनाको टुकडीले लिएर गएपछि मात्रै थाहा भयो – उहाँहरू गिरफ्तार पो परिसक्नुभएछ ! जीपको पछाडि बीपीहरू र अगाडि सेनाका जर्नेलहरू बसेका थिए । 

लौ बीपी गिरफ्तारमा पर्नुभयो भन्दै अधिवेशनमा सहभागिहरू भागभाग गर्न थाले । सञ्चालकले अधिवेशन स्थगित भएको जनाउ दिए ! अधिवेशन स्थललाई सेनाको ठूलो समूहले घेराबन्दी गरेको रहेछ । सीआईडी डीएसपीभित्रै रहेछ । त्यसले अधिवेशन स्थलभित्रैबाट एकजनालाई पक्राउसमेत गर्‍यो ।

नेता कार्यकर्तामाथि पनि धरपकड हुन थालेपछि हामी पनि लाखापाखा लाग्यौँ । हामीलाई थाहा थिएन बीपी, गणेशमानलगायतलाई कहाँ राखिएको थियो ?

श्रीभद्र शर्मा पनि पक्राउ पर्थे तर मञ्चमा भाषण गरिरहेका उनलाई जर्नेलले चिन्दै चिनेन् । उनको घर भने सेनाले त्यसअघि नै घेराबन्दी गरिसकेको रहेछ !

कार्यक्रम स्थलमा अरू मन्त्री पनि थिए । तर, मञ्चमा बसेका शीर्षस्थ नेताहरूमात्रै पक्राउ परे । हामी किंकर्तव्यविमूढ भएका थियौँ । पक्राउ परेकाहरूलाई कहाँ राखिएको थियो केही थाहा थिएन । पछि बुझ्दा उहाँहरूलाई सिंहदरबारभित्र बरफबागमा राखिएको रहेछ !  र पनि उहाँहरूको के अवस्था छ बुझ्नै सकिएन ।

पक्राउ नपरेका मन्त्रीहरू किन भागेनन् ?
मलाई अहिलेसम्म अचम्म लागिरहेको छ, चार नेता पक्राउ पर्नासाथ उनीहरू मञ्चबाटै किन भागेनन् ? या दुई तीन दिनभित्रै उनीहरू अलप हुनसक्थे, त्यसमा पनि उनीहरूको बुद्धिमत्ता देखिएन !

मुक्ति सेनाका धेरैजसोलाई प्रहरीमा समायोजन गरिएको थियो । उनीहरूले असहयोग गर्लान् भन्ने ठानेर त्यही राति नै सेनाले शपथ गराएछ । ‘हामी जुनै अवस्थामा राजाको कदमलाई सहयोग गर्छौं’ भन्ने वचन पाएपछि मात्रै सेना ढुक्क देखियो । त्यसपछि सेना र पुलिसको डफ्फाले धरपकड सुरु गर्‍यो । अनिमात्र सबैजसो मन्त्री र केही नेता कार्यकर्ता पक्राउ परे ।

१९ गतेको दिन बिहानै मकहाँ सरोज कोइराला दुई जना तरुणका साथीलाई लिएर आएका थिए । पक्राउ परिने भयले मेरो कोठामा आएका थिए, सायद ! 

म त्यतिबेला असनबहालको भित्रपट्टि बस्थेँ । कोइरालाले रेडियो पनि साथमै बोकेका थिए । भन्न थाले– कयौं दिनदेखि सुत्न पाएको छैन । एकछिन सुत्छु, तीनबजेतिर उठाइदिनु ।

दिउँसो तीन बजे राजाले मन्त्रिपरिषद् गठन गरेको समाचार रेडियो नेपालले फुक्यो । गृहमन्त्रीमा विश्ववन्धु थापा नियुक्त भए । कोइराला र थापा अत्यन्तै मिल्ने साथी थिए । गृहमन्त्री बनेनन् भने बुझाउनु पर्ला भनेर उनले १३ पृष्ठ लामो चिठी लेखेका रहेछन् । रेडियोले गृहमन्त्रीमा थापाको नाम फुकेपछि उनले त्यो चिठी त्यहीँ च्यातचुत पारे ।

अब यहाँ बस्नुहुँदैन भन्दै कोइराला त्यसको भोलिपल्ट बाहिर गए । सुवर्ण शमशेर त भारतमै थिए । चारजना पक्राउ पर्नेबित्तिकै अरु मन्त्रीहरू भागेको भए परिस्थिति अर्कै हुन्थ्यो । राजालाई त्यति आँट आउने थिएन । किन निरीह बने मन्त्रीहरू ?

राजाको ‘कु’ त्यति लामो होला भन्ने कांग्रेसका नेतालाई लागेको थिएन तत्कालीन राजा महेन्द्रको मनोविज्ञान बुझ्न नसक्नु, षड्यन्त्रको तानाबुनालाई नजरअन्दाज गर्नु नै कांग्रेसको मुख्य कमजोरी बन्यो ।

त्यस्तै कांग्रेसको मुख्य नेतामा राजनीतिक सुझबुझको पनि कमी देखियो । कांग्रेस कोटरीमै हुर्किएका तुलसी गिरी र विश्ववन्धु थापाको प्रवृत्तिबारे कांग्रेस किन बेलैमा जानकार हुन सकेन ? मलाई आजपर्यन्त खट्किरहेको विषय हो यो । विश्वबन्धु त कोइराला परिवारकै छत्रछायामा हुर्किएका हुन् । विश्वबन्धु ‘चिफ ह्विप’ (मुख्य सचेतक) थिए कांग्रेसका ।

विश्वबन्धुसँगको खटपट
बीपीकै घरमा हुर्किएका हुन् विश्वबन्धु । बीपीका अत्यन्त विश्वासपात्र समेत थिए । सातसालको क्रान्तिपछि कांग्रेस प्रवेश गरेकालाई उनी नेता मान्दैनथे ! विश्वबन्धुको झगडा खासगरी सूर्यप्रसाद उपाध्यायहरूसँग थियो । तीन ठाउँबाट हारेका उपाध्यायलाई गृहमन्त्री दिनुहुँदैन भनेर थापाले बीपीसँग झगडै गरेका थिए । वास्तवमा थापा आफैं गृहमन्त्री हुनुपर्छ भन्ने लबिङमा लागेका थिए । त्यहाँ असफल भएपछि उनी राजालाई सघाउन गएका हुन् । यही कुरा गर्थे सरोज कोइराला । 

यसरी असफल पार्न सकिन्थ्यो पुस १
पुस एक गते हठात् भएको घटना होइन । त्यसका लागि राजाले लामो पृष्ठभूमि तयार पारेका थिए । कतिसम्म भने राजाले ज्योतिषी हेराएर ‘कु’ गरेका हुन् भन्ने कांग्रेस वृत्तमा चर्चा हुने गरेको छ । राजा ‘कु’को तयारीमा छन् भन्ने स्वयम् बीपीलाई पनि थाहा थियो ।

बीपीले आफ्ना सहयोगी, आफन्त र नजिकका मानिसलाई किन त्यसको छनक दिएनन् । राजाले ‘कु’ को तयारी गरिरहेका छन् भन्ने थाहा पाउँदा पनि किन दुई तिहाइभन्दा बढी स्थान ल्याएर विजयी हासिल गरेको मात्रै होइन मुक्ति सेनामार्फत देशै कब्जा गर्न संक्ने कांग्रेस खुम्चिनु पर्‍यो ?
त्यस प्रश्नमा कांग्रेसका केही नेताहरूलाई लागेको रहेछ – राजाले लामोसमय ‘कु’ गर्नै सक्दैनन् !

सुवर्ण शमशेरजीलाई भारत जानुभन्दा अघि नै त्यो कुरा थाहा थियो । त्यही भएर क्याबिनेटका सदस्यहरू पुस २ गतेबाट गाउँगाउँमा जाने तयारीसमेत गरेका थिए ।

राजा महेन्द्रले शासन सत्ता हत्याएको दिन बिहीबार परेको थियो । हाम्रो इलाममा ठूलो हाट बजार लाग्थ्यो त्यो दिन । गाउँगाउँबाट मानिसहरू आएका थिए । संयोगले नेपाली कांग्रेस इलामको मिटिङसमेत त्यही दिन थियो । राजाले ‘कु’ गरेकाले धेरै नेता कार्यकर्ता भेलासमेत भएका थिए ।

त्यहाँ भूतपूर्व सैनिकहरू पनि थिए । केबी भट्टराई इलामका सांसद् थिए । उनलाई त्यहाँ जम्मा भएकाले भन्न थालेछन् – तपाईं एक्सन लिनुहोस्, नेतृत्व लिनुहोस्, इलाम अहिल्यै कब्जा गरौँ । कतिसम्म भने त्यहाँका बडाहाकिम स्वयम्ले खबर पठाएर मलाई पक्राउ गर चाबी लेऊ, कब्जा भइहाल्छ समेत भनेका थिए रे ! भट्टराईले तत्कालै एक्सन लिन सकेनन् । भोलिपल्ट बडाहाकिमको चाबी सरकारले लिइहाल्यो ।

त्यस्तै कुरा विराटनगरमा पनि भयो । कोशु (केशव) कोइराला (बीपीका माइला भाइ)लाई पनि नेताकार्यकर्ताले लौ एक्सन लिऔँ भने । उनले पनि त्यो निर्णय दिन सकेनन् । बेलैमा त्यो निर्णय लिन सकेको भए विराटनगर तुरुन्तै क्याप्चरमा लिन सकिन्थ्यो । स्थायी हुने थिएन होला, हवाई ग्राउन्ड भएकाले केन्द्रबाट तत्कालै फोर्स पुग्न सक्थ्यो र पनि राजाको मनोबल त खस्कन्थ्यो नि !

इलाममा त निकै सजिलो थियो । कब्जा गरेर हेडक्वाटर पुशपति नगरमा लगेको भए सेना प्रहरी तत्काल पुग्न सक्दैनथ्यो । पाँचथर, ताप्लेजुङलगायतका पहाडि खण्ड कब्जा गर्नसमेत सजिलो हुन्थ्यो ।

तर, ‘कु’ बारेमा सुरुमै चनाखो नबन्दा मुलुकले ३० वर्षे पञ्चायतको कालो युग बेहोर्नुपर्‍यो । त्यही दिनदेखि प्रतिरोध थालिएको भए महेन्द्रको शासन सात दिनमै खत्तम हुन्थ्यो । 

पञ्चायत सुरु हुने बेलासम्म पनि बडाहाकिमहरूसमेत पञ्चायतमा जान मञ्जुर थिएनन् । पञ्चायतमा मेरा नाम नलेख्नुहोस् भन्दै उनीहरू पन्छिरहेका थिए ।

सुवर्णले दिल्लीमै बसेर पूर्वाञ्चल, पश्चिमाञ्चल, चितवनलगायतका भू–भागमा सशस्त्र आन्दोलन (आर्मड रिभोल्युसन) सुरु गरे । त्यो पुस एक गतेबाटै थालिएको भए परिस्थिति अर्कै हुन्थ्यो । 

विराटनगरमा त ‘गुरिल्ला वार’ नै भयो । ब्यारेकका सैनिक हतियार छोडेर भाग्ने स्थिति बन्यो । पाँचथरमा पनि विद्रोह भयो । चितवनमा पहलमान राइले बैंक नै लुटे । राजामा एक किसिमको त्रास बढिसकेको थियो ।

ठाउँठाउँमा छापामार शैलीको आक्रमण सुरु भएपछि सेनाले पनि यी गुरिल्लासँग सकिँदैन भन्ने अवस्थामा पुगिसकेको थियो । त्यही बेलामा तुलसी गिरी र विश्वबन्धुलाई बोलाएर अब के गर्ने ? भन्दा दस बाह्र दिन बाटो हेरौँ त्यसपछि निर्णय गरौँ भनेका थिए रे महेन्द्रले ।

त्यही बीचमै चिन–भारतबीच तनावको स्थिति बन्यो । त्यही अवधिमै राजाले कदम फिर्ता लिन्छन् रे हल्ला पनि आयो । जेलमै रहेका बीपीलाई पनि थाहा भयो– राजा सम्झौताको पक्षमा छन्, लचिलो बन्न सक्छन् ।

बीपीले सुवर्ण शमशेरलाई खबरसमेत पठाएका थिए– ‘आर्मड रिभोल्युसन’ फिर्ता नलिनु होला, राजा सम्झौता गर्ने पक्षमा छन्, हाम्रो राम्रो हुँदैछ । तर, त्यतिबेलै सुवर्ण शमशेरले सशस्त्र विद्रोह फिर्ता लिए ।

त्यो किन फिर्ता लिनुभयो ? मैले आजसम्म बुझ्न सकिनँ । कतिपयले भारतको आग्रहमा सुवर्ण शमशेरले ‘विथ ड्र’ गरेका हुन् भन्छन् ।

पछि सुवर्ण शमशेरलाई बीपीले तपाईंले आर्मड रिभोल्युसन किन फिर्ता लिनु भयो भनेर सोध्दा उनले ‘गाउन नहुने गीत मलाई नसोध्नुहोस्’ भने रे !  धेरै पछिसम्म प्रचलित भयो त्यो उक्ति !

अराजकताको जड नै १७ साल
मुलुक लामो समय संक्रमणकालको गोलचक्करमा फस्यो, कहिल्यै राजनीतिक स्थिरता भएन । देशमा अराजकता मच्चियो । पार्टी–पार्टीबीच वैमनस्य बढेर गयो । पार्टीभित्र गुटउपगुट जन्मिए । यो सबैको जड भनेको ०१७ साल पुस १ गते नै हो । 

सत्र सालपछि पार्टीहरू सिद्धान्तविहीन बने, सत्तामा पुग्न राजनीतिक विचार बोक्नै परेन ! म ठोकुवाका साथ भन्छु अहिले नेपालमा कुनै पनि पार्टी आफ्नो सिद्धान्तमा हिँडेका छैनन् । उनीहरू सिद्धान्तच्युत भएको उहिल्यै हो ।  यसको कारक भनेको पनि ०१७ साल नै हो ।

१७ सालपछि पठनपाठनतिर
बीपीसँग आठ वर्षपछि मात्रै भेट हुनसक्यो । सुन्दरीजल बन्दीगृहबाट रिहा भएपछि उनी भारत निर्वासित भएका थिए । त्यही बेला उनीसँग दार्जिलिङमा भेट गर्ने मौका मिल्यो ।

मैले त्यति बेला बीपीलाई भनेको थिएँ– अब के गर्ने ? बीपीले सशस्त्र आन्दोलनकै कुरा गरेका थिए । भनेका थिए– आउनुहोस् बसेर कुरा गरौँला ।
त्यो समयमा म राजनीतिमा ओझेल परेजस्तै भएँ । इलाम हाइस्कुलमा पढाउन थालेको थिएँ ।

सशस्त्र आन्दोलनको विकल्प नरहेको भन्दै बीपीको आह्वानमा कांग्रेसका धेरै नेता कार्यकर्ता भारत गए र आन्दोलनको तयारी थाले । त्यही बेला मेरो भाइ गम्भीर बिरामी परेकाले म सिलगुढी जानुपर्ने भयो । यता प्रशासनले पनि मलाई पक्राउको तयारी गरिराखेको सुइँको पाएँ । भाइको उपचारको लागि सिलगुढी गएको बखतै तीन पटक पक्राउ गर्न प्रहरीहरू मेरो घर पुगेछन् !

भाइलाई उपचार गराएर झापा आइपुगेको थिएँ, बहिनी रातभरको बाटो हिँडेर झापा आइपुगिछन् र भन्न थालिन्– तपाईं घर नजानुहोस् प्रहरीले व्यापक खोजी गरिराखेको छ ।  ०१८ सालदेखि ०२९ सालसम्म मैले इलाम हाइस्कुलमा पढाएँ । पढाउनेक्रममा पनि सबैले मलाई कांग्रेस नै भन्थे । प्रशासनको आँखामा किरकिर भएर बसिरहेको थिएँ । मलाई पक्राउ गर्दा स्कुलमा विद्रोह हुन्छ भन्ने भयले होला सरकारले सजिलै पक्राउ गर्नसमेत सकेको थिएन । ०२९ पछि पढाउन छाडेर बाहिरको बाहिरै भएँ ।
० ० ० 
०३३ सालमा बीपी कोइरालाले राष्ट्रिय एकता र मेलमिलापको नीति लिए र स्वदेश फर्किएर शान्तिपूर्ण आन्दोलनमार्फत राजालाई घुँडा टेकाउने नीति अख्तियार गरे । मेलमिलापको पक्षमा सुरुदेखि नै उभिएको थिएँ म । ओखलढुंगाको विद्रोह समाप्त भइसकेको थियो । कात्तिक २५ गते मलगायत दुई जना स्वदेश फर्कियौँ भने बीपी पुस १६ गते काठमाडौँ ओर्लिएका हुन् । बीपी, गणेशमान, शैलजा आचार्य, खुमबहादुर खड्कासँगै फर्किएका हुन् ।

तर, राजासँगको द्वन्द्व समाप्त भएको थिएन । बीपीलाई विमानस्थलबाटै पक्राउ गरी पुनः सुन्दरीजल वन्दीगृह पुर्‍याइयो । स्वदेश फर्किएका हामीलाई पनि प्रहरीले गिरफ्तार गर्‍यो र २५ दिन काठमाडौँमै राख्यो ।  पछि धर्म गौतम र मलाई झापा जेल चलान गर्‍यो । र, जनमत संग्रहताका जेलमुक्त भएँ ।

नारायणहिटी बेच्ने महेन्द्र के को राष्ट्रवादी ?    
अहिले राजा महेन्द्रलाई ठूलो राष्ट्रवादीको संज्ञा दिइन्छ । इतिहास पढेर थाहा पाइँदैन कतिपय विषय, व्यक्ति स्वयम्ले भोग्नुपर्छ ! बीपीले हुर्काएको प्रजातन्त्रको बिरुवाको मुन्टै निमोठ्ने महेन्द्र कसरी राष्ट्रवादी ?

राजा वीरेन्द्र, गणेशमान सिंह र मरिचमान सिंह सँगै बसेका बेला मरिचमानले हामीले के बिगा¥यौँ, विकासका धेरै काम भए यो अवधिमा भनेर निकै चर्का कुरा गरेछन् ! त्यही बेला गणेशमान सिंहले भनेका थिए रे – गुहे कीरोले शौचालयबाट निस्केर बाहिर हिँड्ने क्रममा कहिलेकाँही ‘क’को आकृति बन्न सक्छ, त्यस्तो अक्षर देखियो भन्दैमा गुहे कीरालाई विद्वान् भन्न मिल्छ ?

निःशब्द बनाए रे मरिचमानलाई !

३० वर्षको अवधीमा दुई चारवटा बाटो बन्यो भन्दैमा विकासको युग भन्न मिल्छ ? राजा महेन्द्र राष्ट्रवादी र विकासवादी भइदिएको भए जनता अँध्यारोमा किन बस्नुपथ्र्यो ? जनताप्रेमी हुन् भने जनताको अधिकारको घाँटी किन निमोठे ?

राणाको बन्धनबाट मुक्त गराएर देशको राजा कांग्रेसले बनाएको होइन ? किन दस वर्ष नबित्दै त्यो गुन बिर्सिएर राणाजस्तै तानाशाही बन्ने महत्वाकांक्षा पाले ?

अर्को, आफू पुस्तौँपुस्तादेखि बस्दै आएको नारायणहिटी राजदरबार पञ्चायत सुरु भएपछि राजा महेन्द्रले सरकारलाई बेचे । सरकारलाई बेचेर आफू अन्तै सरेको भए त हुन्थ्यो नि फेरि त्यहीँ बसे । आफ्नो दरबारकोसमेत संरक्षण नगरेर सरकारलाई बेच्ने महेन्द्रलाई सबैले राष्ट्रवादी भनेको देख्दा कहिलेकाहीँ अट्टहास गर्न मन लाग्छ ! ज्योतिषीले नै त्यो गर्न सल्लाह दिएका थिए रे ! ज्यतिषीहरूले किन भनिदिएनछन् ? – दरबार राज्यलाई बेच्दा कुनै दिन तिम्रो सत्ता ढल्न सक्छ नि !

सुगौली सन्धि पछाडि राष्ट्रवादी जन्मिएनन्
अहिले राष्ट्रवादका चर्का कुरा कसैले नगरे हुन्छ । तिनको विगत हेर्दा सबै कुरा छर्लङ्ग हुन्छ । म त भन्छु, सुगौली सन्धिपछि हाम्रो राष्ट्रवाद मरिसक्यो !

सुगौली सन्धि अघि जसरी पुर्खाहरू देश बचाउन लागेका थिए, त्यो अवस्था छैन । त्यसभन्दा गएगुज्रेको अवस्था छ अहिले !

देश जेसुकै होस् पार्टी बचाउनुपर्छ भन्ने मान्यता व्याप्त भयो । जसरी हुन्छ सरकारमा जाने होडबाजी चलेको छ । नौ महिनाकै लागि किन नहोस् सरकारमा जानै परेको छ, मन्त्री खानै परेको छ । प्रचण्ड ल्याप्चे हानेरै नौ महिनाका लागि सरकारमा गएका होइनन् ? 

त्यहाँ गएर के गर्ने ? त्यो स्पष्टै छ सबैलाई । यसर्थ यो अन्धकार, अराजकता र यो अस्तव्यस्त बनाउने इतिहासको खलपात्र राजा महेन्द्र हुन् । तर, कसैलाई यो कुराको हेक्का छैन । हुन त सबैले देशै बिर्सिसके, १७ साल के सम्झनु ?

प्रस्तुति : अक्षर काका