क्यान्सर अर्थात ‘अर्बुद रोग’ जसमा शरिरका कोषिकाहरु अनियन्त्रित रुपले बिभाजित भएर तिब्र गतिमा बृद्धि हुन थाल्दछन् । यो प्रायः शरिरका अन्य भागमा पनि फैलिन्छ ।

क्यान्सरहरु मध्ये फोक्सोको क्यान्सर संसारभर नै मानिसहरुमा सबैभन्दा बढी भेटिने र प्रमुख क्यान्सर हो ।  यो क्यान्सर चुरोटको आबिश्कार सँगै बढ्दै गएको पाइन्छ । पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार  सन् २०१२ मा मात्र १५ दशमलब ६ लाख मानिसको फोक्सोको क्यान्सरका कारण मृत्यु भएको थियो ।

प्रायः ५० बर्ष नाघिसकेका मानिसहरुमा यो समस्या देखिन्छ र ४० बर्षभन्दा कम उमेरमा यो क्यान्सर हुने सम्भावना कम हुन्छ । यो समस्या महिलाहरुमा भन्दा पुरुपमा बढी हुन्छ तर पछिल्लो समयमा महिलाहरुमा धुमपान गर्नेहरुको संख्या उल्लेख रुपमा बढ्दै गएकाले यो समस्या पनि बढ्दै गएको पाइएको छ ।

कारणहरुः

धुमपानः पछिल्ला अध्ययनहरु अनुसार ७० देखी ८० प्रतिशत मानिसहरुमा धुमपान नै प्रमुख कारण रहेको पाइन्छ । २५ प्रतिशत जति धुमपान नगर्ने मानिसहरुमा पनि यो क्यान्सर पाइने गरेको छ । जसमा अन्य तत्वहरुलाई कारक मानिएको छ जस्तैः अरुले धुमपान गरेको धुँवा, वातावरणिय प्रदुषण, वातावरण र संरचनाहरुमा पाइने तत्वहरु (एस्वेष्टस्, आर्सेनिक, युरानियम, निकेल आदि ) को संसर्ग ।

बंशाणुगतः नजिकको रगतको नातामा क्यान्सर छ भने परिवारका अरु सदस्यहरुमा यो रोग हुने संभावना बढ्दछ ।

रेडिएसनः बिकिरण संगको संसर्ग ।

एचआइभिको संक्रमण ।

लक्षणहरुः

खोकीलाग्नु, छात्ति दुख्नु, खकारमा रगत देखिनु, स्वास प्रस्वासमा कठिनाइ आउनु यसका मुख्य लक्षणहरु हुन् । यि लक्षणहरुको साथमा खाना अरुचि हुनु, अस्वभाविक रुपमा तौल घट्दै जानु, आवाजमा परिवर्तन आउनु  वा धोद्रो हुनु, पटक पटक निमोनिया हुँनु  र निमोनियाँ बिसेक नहुनु पनि फोक्सोको क्यान्सरका लक्षणहरु हुन सक्दछन् ।

पत्ता लगाउने तरिकाः

माथिका लक्षणहरु अरु स्वास प्रस्वास प्रणालीका रोगहरुमा पनि देखिन सक्छन् तर ति लक्षणहरु देखिएमा तुरुन्त सम्वन्धित चिकित्सकको सुझाव लिनु उपयुक्त हुन्छ ।

प्रारम्भिक परिक्षण स्वरुप छात्तिको एक्स रे गरिन्छ र आवश्यक परेमा सिटी स्क्यान गर्न सकिन्छ जसले रोग भए नभएको देखाउँदछ । यदि सिटी स्क्यामा रोगको सम्भावना भएमा बायोप्सी अर्थात फोक्सोबाट मासुको सानो टुक्रा चिमोटेर निकालेर परिक्षण गरी समस्या निर्क्यौल गर्नु पर्दछ । साथै यस रोगसँग सम्बन्धित अन्य परिक्षण पनि गर्नुपर्ने हुन्छ ।

उपचारः

यसका प्रमुख तिन उपचार बिधि छन् ।

·          शल्यकृया ।

·          रेडियो थेरापि (विकिरणले सेक्ने) ।

·          किमो थेरापी (औषधिद्वारा गरिने उपचार) ।

यदि प्रारम्भिक अवस्थामा रोग पत्ता लागेमा अप्रेशन बाटपनि उपचार गर्न सकिन्छ र यो अवस्थामा उपचारपनि प्रभावकारी हुने हुनाले जिवनस्तर र बाँच्ने संभावना समेत बढी हुन्छ ।

रोग फैलिसकेको अवस्थामा रेडियो थेरापि र किमोथेरापिले उपचार गरिन्छ । तर बिरामीको अवस्था नाजुक छ भने माथि उल्लेख गरिएका बिधिहरुवाट प्रभावकारी उपचार गर्न सकिदैन ।

बच्ने उपाएः

·          धुमपान गर्दै नगर्ने, गरिराखेको छ भनेपनि छोड्ने र धुमपान गर्ने मानिसको नजिक नबस्ने ।

·           माथि उल्लेख गरिएका रोगका सम्भाव्य कारणहरुवाट बच्ने प्रयास गर्ने ।

·          केहि अध्ययन अनुसार सागपात र फलफुल प्रशस्त मात्रामा खानाले पनि फोक्सोको क्यान्सर लाग्ने संभावना कम हुने देखाएको छ ।

(डा. महत फोक्सो रोग बिशेषज्ञको रूपमा ग्राण्डी अन्तर्राष्ट्रिय अस्पताल धापासीमा कार्यरत छन्)