६० वसन्त नाघिसकेपछि आराम गर्नुपर्छ, भजनकीर्तन सुन्नुपर्छ अनि तीर्थव्रत गर्नतिर लाग्नुपर्छ भन्ने आमधारणा छ । धेरैले गर्ने पनि त्यही हो ।

अम्बिका श्रेष्ठ (८४) भने अलि फरक छिन् । उनको जोस–जाँगर र कामप्रतिको लगाव कुनै तन्नेरीभन्दा कम छैन । अझै पनि उनी काम गरेर बस्छिन् ।

“शरीर बूढो भए पनि मन बूढो हँुदोरहेनछ । मनले कहाँ मान्छ र ! अझै केही गर्नुपर्छ भन्ने लाग्छ,” उनी जोसका साथ भन्छिन् ।

भौतिक रूपमा त उनले कहिल्यै दुःख पाइनन् । तर, मानसिक र भावनात्मक पीडा भने उनले धेरै भोगिन् ।

किशोर छोरा गुमाउनुको पीडा त छँदैथियो, श्रीमान् पनि गुमाउनुपर्‍यो । उनी आफैंलाई प्राणघातक रोग क्यान्सर लाग्यो । मेडिकल उपचारका साथै दृढ इच्छाशक्तिका कारण उनी क्यान्सरलाई पनि जित्न सफल भइन् । अब त उनलाई जस्तोसुकै दुःख आइपरे पनि छुँदैन ।

अम्बिकाको जन्म भारतको सिक्किममा भए पनि विवाह भने नेपालमा भयो । उनको माइती भक्तपुर हो । उनका हजुरबुबाका पनि हजुरबुबा कोतपर्वमा रातारात भागेर सिक्किम पुगेका थिए । त्यसयता उनको परिवार सिक्किम बस्न थालेको थियो । सिक्किमे भारद्वार खलक चोग्याल दरबारमा सोझो सम्बन्ध बनाएको थियो उनको परिवारले ।

सिक्किममा बसे पनि उनलाई नेपाली भाषा बोल्न राम्रोसँग आउँथ्यो । त्यहाँ बस्ने अधिकांश नेपाली समुदाय नै थिए । उनका ठूलोबुबा हरिप्रसाद प्रधान नेपालका प्रथम प्रधानन्यायाधीश रहेछन् ।

उनले दार्जिलिङको लोरेटो कन्भेन्ट स्कुलमा पढिन् । ब्रिटिसका छोराछोरीमात्रै पढ्थे त्यहाँ । वर्धमनका महाराजाकी छोरी वरुण र उनीमात्रै बाहिरका थिए । सबैले क्रिश्चियन धर्म मान्ने भएकाले उनीहरूले एकदमै हेप्थे । उनी घरमा स्कुल जान्नँ भनेर झगडा गर्थिन् । हजुरआमाले नपढेकाले उनलाई नातिनी पढाउने ठूलो रहर थियो । त्यसैले स्कुल जानुपर्छ भनेर सम्झाउँथिन् । त्यतिबेला उनकी हजुरआमाले ‘भगवान् सबै एउटै हुन्छन्, त्यसैले गिर्जाघरमा गएर पाठ गर्दा केही हुँदैन’ भनेकी थिइन् । उनको मनमा त्यही छाप बस्यो ।

त्यसपछि उनी गिर्जाघर जान थालिन् र हिन्दूका भगवान्लाई सम्झिँदै पाठ गर्न थालिन् । त्यहाँ एसएलसी भन्दैनथे, जुनियर क्याम्ब्रिज भनिन्थ्यो । आईएसम्मको पढाइलाई क्याम्ब्रिज भनिन्थ्यो । स्कुलको पढाइ सकेपछि उनले कालिम्पोङको सेन्ट जोसेफ स्कुलमा पढाइन् । पटना युनिभर्सिटीबाट वाणिज्यशास्त्रमा स्नातक गरेकी श्रेष्ठले थुप्रै पुरस्कार पनि पाएकी छन् । भर्खरैमात्र पर्यटन व्यवसायको ‘लाइफ टाइम अचिभमेन्ट अवार्ड’ पाइन् ।

 

पुराना वस्तुप्रति द्वारिकादासको मोह साहै्र थियो । पुराना चिजको संरक्षण गर्नुपर्छ भन्ने ठान्थे उनी ।

एकदिन कालिगढले थाम काटिरहेको देखे । किन त्यसो गरेको भनेर सोधे । कालिगढले भने, “बाहिरको काम लाग्दैन । त्यसैले आगो बालेर भित्रको ढोका बनाउन लागेको ।”

उनलाई कालिगढको कुरा चित्त बुझेन । उनले त्यो काठ नै किनिदिए । अम्बिका भन्छिन्, “त्यसपपछि उहाँले काठ किन्न र खोज्न थाल्नुभयो ।”

कुँदेको काठप्रति उनको यति धेरै मोह थियो कि बाटोमा फालेका काठसमेत टिपेर राख्थे । उनको बानी देखेर कतिपयले ‘पागल’ भन्थे । तर, उनका पाइला कहिल्यै पछाडि हटेनन् । परिवारसमेत उनको व्यवहारप्रति अनौठो मान्थ्यो । उनलाई बुझ्ने श्रीमती अम्बिकामात्रै थिइन् । श्रीमतीले उनलाई अन्तिम अवस्थासम्म साथ दिइन् ।

द्वारिकादासले किन काठ बटुलिरहेका छन् भन्ने कसैलाई पनि थाहा थिएन । बत्तीसपुतलीमा काठको थुप्रो भइसकेको थियो । सांस्कृतिक धरोहरको संरक्षण गनुपर्छ भन्ने उनको सोचाइ थियो । पुराना बुट्टा कुँद्ने कालिगढसमेत खोजे तर भेटाएनन् । अर्कैलाई बोलाएर सोही काठमा कुँदिएको अनुसार बुट्टा कुँद्न लगाए । लामो समयपछि उनले खोजेअनुसारको बुट्टे झ्याल तयार भयो । त्यही झ्याल उनले आफ्नो होटलमा प्रयोग गरे । त्यसैले त आज होटल द्वारिकाज हेरिटेज होटलको रूपमा स्थापित भएको छ ।

द्वारिकादासले सन् १९७२ मा आफ्नै नाममा आफ्नै घरमा होटल खोलेका थिए । यो नाम राख्न भने श्रीमती अम्बिकाले सुझाव दिएकी थिइन् । १० वटा कोठाबाट होटल सुरु भयो । १९७७ मा होटल दर्ता गरे । उनीहरूको आफ्नै काठमाडौं ट्राभल एजेन्सी भएकाले पाहुनाको कमी थिएन । एजेन्सीमा आएका पर्यटकलाई आफ्नो कोठा दिएर राखे । आफू बसिरहेको कोठासमेत गरेर होटल सञ्चालन गरे । १० कोठाबाट सुरु भएको होटल अहिले ८६ कोठाको भएको छ । 

१९९२ मा क्यान्सरका कारण द्वारिकादासको मृत्यु भयो । होटललाई निरन्तरता दिन अम्बिकालाई निकै संघर्ष गर्नुपर्‍यो । उनी सम्झिन्छिन्, “हाम्रो जग्गालाई कसैले आँखा लगाइरहेको थियो । हेरौंला कसरी चलाउँदोरहेछ, यो ठाउँमा नांगै हिँडाउँछु भनेर धम्की दिन्थे ।”

उनी पनि कम थिइनन् । नडराई काम गरिरहिन् । चुनौती थुप्रै थिए । महिलाले बिजनेस गर्नु नै अनौठो कुरा थियो । एकल महिलालाई हेर्ने नजर राम्रो थिएन । कसैले विश्वास पनि गदैनथे । ऋण माग्न जाँदा पनि बैंकले उनका योजनालाई पत्याउँदैनथे । रित्तो हात फर्किनुपथ्र्यो । तर, पनि उनले हिम्मत हारिनन् । भएभरको सम्पत्ति धितो राखेर ऋण लिइन् र होटललाई पूर्णता दिएर श्रीमान्को सपना पूरा गरिन् ।

होटल द्वारिकाजमा इँटा कुँदेको पहिलो पिलर बन्यो । श्रीमान् हुँदा नै दुइटा भवन तयार भइसकेका थिए । भवनको नाम लुम्बिनी र राम प्यालेस राखिएको थियो । अम्बिका अझै पनि बिग्रिएका पुराना झ्याल र नयाँ पेन्टिङ किन्न झर्को मान्दिनन् ।

भन्छिन्, “एक–एक इँटामा पसिना मिसिएको छ । पुराना कुरा जोगाउन सकेकोमा गर्व लाग्छ । आज श्रीमान् भइदिएको भए कति खुसी हुनुहुन्थ्यो होला ।”

 

द्वारिकाज होटलमात्र नभएर विश्व सम्पदामा सूचीकृत दरबार स्क्वायरको झझल्को मेट्ने किसिमको छ । नेपाली शैलीको आर्किटेक्ट डिजाइन भएको यो होटल स्वदेशमा मात्र होइन, विदेशमा समेत प्रसिद्ध छ । विदेशी सञ्चारमाध्यममा यो होटलबारे केही न केही कुरा आइरहेकै हुन्छन् । होटलकै बारेमा थुप्रै डकुमेन्ट्री बनिसकेका छन् । फिल्म सुटिङ उत्तिकै हुन्छ । कतिपय पर्यटक त फोटो खिच्नकै लागि पनि आउने गरेको श्रेष्ठ बताउँछिन् । 

अम्बिकाले मात्रै होटल सञ्चालन गरेको ४७ वर्ष भइसकेको छ । कुनै पनि स्टार नलिए पनि फाइभ स्टारभन्दा कम्तीको छैन द्वारिकाज होटल । धेरै जग्गा नभएका कारण उनले स्टार लिन सकिनन् ।

सकेसम्म सबैथोक नेपाली हुनु नै द्वारिकाजको विशेषता हो । यहाँ नेपाली शैलीको एउटा रेस्टुराँ छ, कृष्णार्पण । भोजनअगाडि पातमा देउतालाई चढाएर प्रसादका रूपमा खाने शैली अनि बाँसुरी र सारंगीको लाइभ म्युजिक यहाँका आकर्षण हुन् । यतिमात्र होइन, होटलमा रिएको सजावटमा समेत नेपाली जातजातिका सांस्कृतिक वस्तु राखिएका छन् ।

होटल निर्माण गर्नुअघि त्यहाँ जंगल थियो, स्याल कराउँथे । पियक्कड राणाजीको गाईगोठ थियो त्यो । राणाजीबाट उनीहरूले त्यो गोठसहित जग्गा किनेका थिए । गाईगोठ अझै पनि छ । 

 

४ वर्षअघि एकदिन हतारहतार भर्‍याङ उक्लिँदै थिइन् । पछाडिबाट नेहाले ‘म्याम’ भनेको आवाज आयो । बोल्नलाई पछाडि के फर्केकी थिइन्, बल्ड्याङ खाँदै ७ स्टेप तल खसिन् । भर्‍याङमा राखिएका गमलासमेत बाँकी रहेनन् । गमला फुटाउँदै आँगनमा राखेको कारअगाडि ठोक्किन पुगिन् । धन्न ! धेरै चोट भने लागेन ।

एक हप्ता आराम गरेर पुनः काम गर्न थालिन् । सानातिना बिराम पचाइदिने उनको बानी नै रहेछ । त्यही बानीले गर्दा उनले आफूलाई के भएको भन्नेसम्म पत्तो पाइनन् । दुर्घटना भएको एक महिनापछि बल्ल थाहा पाइन्– उनलाई त पेटको क्यान्सर भएको रहेछ ।

यो खबरले पनि उनी आत्तिइनन् ।

त्यही आत्मविश्वासले क्यान्सरलाई जितिन् ।

डक्टरको नियमित परामर्शमा थिइन् । एकदिन ज्वरोले च्यापेपछि अस्पताल गएकी थिइन्, डक्टरले भर्ना गरिहाले । उनको जाँच सुरु गरे, पेटको क्यान्सर देखियो ।

उपचार गरे ठीक हुन्छ भन्नेमा उनी ढुक्क थिइन् । अप्रेसन गरेर उनी अमेरिका गइन् र केमोथेरापी सुरु गरिन् । ७ महिनापछि क्यान्सर निको पारेर नेपाल फर्किइन् । उनको क्यान्सर अझै पूर्ण रूपमा निको भएको छैन । अमेरिका र नेपाल पानीपँधेरो भएको छ अहिले । क्यान्सर परीक्षणका लागि बेलाबेला अमेरिका गइरहनुपर्छ ।

“किमोथेरापी गर्दा एकदमै गाह्रो हुन्थ्यो । दुख्ने, बान्ता हुने, रिंगटा लाग्ने हुन्थ्यो,” उनले सम्झिइन्, “जसोतसो ६ वटासम्म केमो चढाएँ । यो वर्षबाट पूर्ण रूपमा क्यान्सरबाट छुट्कारा पाउँछु ।”

 

२२ वर्षको उमेरमा अम्बिकाको मागी विवाह भयो, काठमाडौंको व्यापारिक घरानाका द्वारिकादास श्रेष्ठसँग । श्रीमान् अलि फरक स्वभावका थिए । संयुक्त परिवार थियो । युरोपेली जीवनशैलीमा भिजेकी अम्बिकालाई नेवारी परिवारमा टिक्न साहै्र गाह्रो भयो । आठ दाजुभाइ र एक बहिनीका साथ सगोलको ४० जनाको परिवारकी जेठी बुहारीका रूपमा उनलाई द्वारिकादासले भित्र्याएका थिए ।

ससुरा जनकदास चेम्बर अफ कमर्सका अध्यक्ष भइसकेका रहेछन् । मखनको कुनामा रहेको त्यो घरमा अहिले पनि सपिङ आर्केड छ ।

द्वारिका खुला विचारका थिए । महिला घरभित्रै बस्नुपर्छ भन्ने सोचाइ थिएन उनमा । घरमा कुरा नमिलेपछि उनीहरूले घर छाडे । त्यो पनि सजिलो थिएन । घर छाडेपछि डेराबास भयो । कता जाने, के गर्ने भन्ने भन्ने बाटो तय भएको थिएन ।

साथी पूर्णशंकर गिरीसँग बस्न थाले । द्वारिका सरकारी जागिरे थिए । जागिरबाट आएको पैसाले घरपरिवार चलाउनै मुस्किल थियो । त्यसैले उनले कान्ति ईश्वरी विद्यालय प्याफलमा पढाउन थालिन् । केही समयपछि अमेरिकन लाइब्रेरीमा फस्र्ट कल्चरल अफेयर अफिसरका रूपमा नियुक्त भइन् । तर, सप्तरीमा बडाहाकिम रहेका पति बिरामी भएपछि उनले त्यो जागिर छोड्नुपर्‍यो । छोराछोरीलाई होस्टल राखेर श्रीमान्कै हेरविचारमा व्यस्त भइन् । बाहिर बसे पनि उनले ट्राभल एजेन्सीको काम गरिरहेकी थिइन् । 

 

आफ्नो सौन्दयप्रति उनी एकदमै सचेत छिन् । स्वास्थ्यलाई हानि हुने कुनै खानेकुरा खाँदिनन् । शरीर चाउरी परे पनि सौन्दर्यमा कमी आएको छैन । भन्छिन्, “सुन्दरी त खै ! बोल्डचाहिँ छु ।” 

बिहान छिटो उठ्ने अनि राति ढिलो सुत्ने उनको रुटिन छ । राति अबेरसम्म पत्रिका र पुस्तक पढेर बस्छिन् । बिहान प्राणायाम, योग, ध्यान र पूजापाठमा व्यस्त हुन्छिन् । दुःख र संघर्षसँग पौंठेजोरी खेल्दै जीवनको उत्तराद्र्धमा आइसके पनि जोस र जाँगर उस्तै छ । दौडधूप गर्दा नै मजा लाग्छ उनलाई ।

अहिले उनी आफूजस्तै अरु महिलालाई पनि उद्यमी बनाउन लागिपरेकी छन् । पैसामात्रै ठूलो कुरा होइन, आइडिया मुख्य सम्पत्ति भएको उनको बुझाइ छ । ‘बिजनेस एन्ड प्रोफेसनल्स वुमन’ नामक संस्थामार्फत महिलाको क्षेत्रमा काम गरिरहेकी छन् । आफूले भोगेको दुःख–सुखको कथा अरुलाई सुनाउँछिन् ।

संगीत भनेपछि अम्बिका हुरुक्कै हुन्छिन् । पूर्वी र पश्मिमी शास्त्रीय संगीतकी पारखी उनी पण्डित रविशंकर, हरिप्रसाद चौरसियाका गीत निकै सुन्छिन् । श्रीमान्ले भ्वायलिन बजाउँथे । अहिले उनकी नातिनीले बजाउँछिन् । अहिले उनकी ठूली छोरी संगीताले होटल सम्हालेकी छन् । कान्छी छोरी विनीताको परिवार अमेरिकामा बस्छ ।