युरोपेली भाष्यको पुनर्लेखन

विचार

स्लोमो बेन अमी

बाह्रखरी बुधबार, साउन ९, २०७५

युरोपियन युनियनको पूर्ववर्ती संस्था युरोपियन इकोनोमिक कम्युनिटीको सन् १९५७ मा रोमको सन्धिमार्फत् स्थापना हुँदा के भनिएको थियो भने आर्थिक एकीकरणले वृद्धिलाई प्रोत्साहित गर्नेछ, लोकतन्त्र सुदृढ बनाउनेछ र युरोपको हिंसात्मक अतीतके भूतलाई चिहानमा गाड्नेछ । अर्को शब्दमा यो दोस्रो विश्वयुद्धपछिको एकीकरण परियोजनाको उद्देश्य राष्ट्रवाद, प्रियतावाद र अधिनायकवादको संक्रमणविरुद्ध युरोपको डीएनएमै प्रतिरोधक क्षमता पैदा गर्नुथियो ।

परन्तु, सन् २००८–०९ को वित्तीय संकटबाट उत्पन्न अन्योल र त्यसपछि अपनाइएका मितव्ययिताका उपायहरूले स्थापना कालमा आधारभूत मान्यतामा प्रहार गरेपछि विषाक्त विचारहरूको पुनरुत्थानको बाटो खुल्यो । पछिल्ला चुनौतीबाट युरोपेली ऐक्यबद्धतालाई जोगाइराख्ने हो भने एउटा नयाँको भाष्य तत्काल आवश्यक छ । प्रियतावादको पुनरुत्थानमा परम्परागत कल्याणकारी राष्ट्रिय संस्थाहरूका तुलनामा ईयुका संस्थाहरू ओझेलमा पर्नु एउटा कारण रहेकोमा कुनै सन्देह छैन । यही कारणले ईयुका नीतिनिर्माताहरूले सम्पत्तिको वितरण, जनकल्याण तथा श्रमिकको अधिकार अभिवृद्धि गर्ने सामाजिकरूपमा बढी जिम्मेवार उपायहरू अपनाउनुपर्छ ।

यद्यपि, ईयुका नागरिकका लागि राम्रो आर्थिकसामाजिक कार्यक्रमले मात्र युरोपेली परियोजना टुक्रिनबाट आफैँ जोगिन भने सक्नेछैन । आर्थिक तनावकालाई साम्प्रदायिक सद्भावले रोक्नसक्छ तर साझा मूल्यहरू क्षतविक्षत र पारस्परिक अपनत्व हराएका बेला तिनीहरू लोप हुनसक्छन् । आजको संकट आर्थिक कठिनाइभन्दा विन्स्टन चर्चिलले कुनै बेला भनेको ‘‘साझा देशभक्ति र नागरिकतामा आबद्ध युरोपेली परिवारको” निर्माण गर्न नसकिएकाले उत्पन्न भएको हो ।

डोनाल्ड ट्रम्पको विध्वंशक राष्ट्रपतित्वमा समेत अमेरिका संयुक्त रहिरहनुको कारण समानता र स्वतन्त्रताको प्रत्याभूत गर्ने अमेरिकी संविधान ‘विल अफ राइटस’ तथा कथित साझा ‘अमेरिकी स्वप्न’को बन्धन नै हो । युरोपियनका बीचमा भने यस्तो साझा बन्धन छैन भने विशेषगरी क्याटालोनियाजस्तो क्षेत्रीय राष्ट्रवादी अभियानले विपरीत दिशामा धकेलेका बेलामा नयाँ सिर्जना गर्न पनि सजिलो हनेछैन ।

शीतुयुद्धपछि ईयुको विस्तारको अर्थ भावी पुस्ताका लागि साझा मूल्य मान्यता सुदृढ बनाउनु रहेको थियो । परन्तु, मध्य तथा पूवी युरोपमा प्रियतावादी राजनीतिकर्मीले शक्ति आर्जन गर्दा यो विस्तार युरोपेली संघकै लागि चुनौती बन्न पुगेको छ । अहिलेको पूर्व र पश्चिमबीचको विभाजनबाट एउटा प्रश्न खडा भएको छ – के युरोपको साझा सीमा भूगोलबाहेक अरू कुनै मूल्यबाट आबद्ध छन् ?

बहुपक्षीय संगठनहरू त समयसँगै आफ्नो धार परिवर्तन गर्न सधैँ नै स्वतन्त्र हुन्छन् । उदाहरणका लागि उत्तर एटलान्टिक सन्धि संगठन (नेटो)ले विगत तीन दशकमा दुईपटक आफ्नो कार्यादेश परिवर्तन गरेको छ । पहिले आफ्नो स्थापनाको रणनीतिक सिद्धान्त असान्दर्भिक भएपछि शीतयुद्धको अन्त्यका बेला र हालै रसियाली संशोधनवादविरुद्ध अडान लिएका बेला ।

परन्तु, प्रमुख युरोपेली शक्तिहरूले मध्य र पूवी युरोपमा देखिएको अनुदार प्रवृत्तिको विरोधमा प्रकट गरेको मधुरो प्रतिक्रियाले भने अपनाएको बाटोमा सुधार गर्दैन बरु सिद्धान्तहीन व्यवहारवादलाई प्रश्रय दिन्छ । यथास्थितिमा परिवर्तन नभएसम्म पूर्वी छेउका मुलुकहरू खासगरी पोल्यान्ड जहाँ ‘पोलेक्जिट’ (ईयुबाट पोल्यान्डको बहिर्गमन)को धारणाले जरो गाड्दै छ । फलस्वरूप, युरोसियाली अधिनायकवादी संगठन निर्माण गर्न पोल्यान्ड ईयुबाट निस्कने सम्भावना बढेको छ ।

प्रियतावादी अधिनायकवाद सधैँ नै लोकतान्त्रिक प्रक्रियाकै अपरिहार्य सहउत्पादन हुनेगरेकाले यो लोकतन्त्रबाट बाहिरिनु पनि हैन । अहिले ईयु आफ्नै समूहका सदस्यहरू यसको उदय रोक्न असमर्थ देखिएको छ । यस अवस्थामा एकता कायम राख्न विविधतापूर्ण राष्ट्रिय इतिहासहरू र राजनीतिक विभिन्नतालाई समावेश गरेर नयाँ युरोपव्यापी भाष्य तय गर्नु आवश्यक छ ।

यसका लागि पोल्यान्डका वास्तविक शासक ल एन्ड जस्टिस पार्टीका अध्यक्ष जारोस्लाव काजिन्स्की र हंगेरीका प्रधानमन्त्री भिक्टर ओर्बानजस्ता अनुदार नीतिका अग्रणीहरूसँग निरन्तर वार्ता र विमर्श गरिनु जरुरी हुन्छ । लोकतान्त्रिक सन्तुलन कायम रहँदासम्म नीतिहरू परिवर्तन गर्न सकिन्छ । डोनाल्ड ट्रम्पले मात्र हैन फ्रेन्च राष्ट्रपति इमानुएल म्याक्रोँले समेत त्यसो गरेका छन् ।

युरोपेली युनियनको मूलतः रोमन क्याथोलिक बाहुल्य भएको चार्लेमाग्नेको मध्ययुगीन वश्चिमी साम्राज्यको ‘परिकल्पित समुदाय’मा अनुदार पूर्वी युरोपेली सदस्यहरू समावेश गर्न सकिन्छ भने मुस्लिम बहुल टर्कीका हकमा पनि त त्यसै गर्न सकिन्छ । टर्कीमा कमालवादी धर्मनिरपेक्ष विपक्ष पनि उल्लेख्य संख्यामा जीवन्त रहेको छ । यद्यपि, राष्ट्रपति रेजेव तैयप एर्दोआनको शक्ति केन्द्रीकरणलाई युरोपेली नेतृत्वले टर्कीलाई सदस्यता दिने प्रस्ताव स्थगित गर्ने बहाना बनाएको छ तर एर्दोआनले ईयुको सदस्यताको प्रयास जारी नै राखेका छन् ।

साझा भाष्य निर्माण गर्न युरोप असमर्थ हुँदा चीन र रुसजस्ता अलोकतान्त्रिक मुलुकहरूले युरोपका तुलनामा फाइदा उठाएका छन् । अमेरिकी सुरक्षा छाताका कारण ढुक्क भएको युरोप ‘इतिहासोत्तर’ कालको स्वैरकल्पनामा रमाएर विवादहरू सधैँ शान्तिपूर्णरूपमा समाधान हुन्छन् र सैनिक शक्ति आवश्यक छैन भन्ने निष्कर्षमा निकै छिटो पुग्यो ।

युरोपियन युनियनको सबैभन्दा ठूलो शक्ति लोकतान्त्रिक आदर्शहरूको प्रतिरक्षा र प्रगतिशील मूल्यहरूको संसारभर प्रक्षेपण गर्ने यसको क्षमता हो । युरोप अहिले अनुदार शक्तिहरूबाट घेरिएको र अमेरिका विश्व दायित्वबाट पन्छेको अहिलेको अवस्थामा विद्यमान व्यवस्थाको प्रतिरक्षाका लागि युरोपियन एक्लै परेको छ ।

उत्प्रेरित गर्नका लागि युरोपले थर्काउन पनि सक्नुपर्छ । रुसी आक्रमणविरुद्ध ईयु उभिन सक्ने हो भने पूर्वी भेगका विशेषगरी रुसतिर ढल्कन रुचाउने सरकार भएका राष्ट्रहरूमा प्रभाव विस्तार गर्न समर्थ पनि हुनेछ । रुसी राष्ट्रपति भ्यादिमिर पुटिनले लामो सदयदेखि राजनीतिक भाष्यलाई आफ्नो फाइदामा प्रयोग गर्दै आएका छन् । ईयु पनि यत्तिकै चतुर हुनुपर्छ ।

(इजरायलका पूर्व विदेशमन्त्री)

(प्रोजेक्ट सिन्डिकेट र बाह्रखरीको सहकार्य)