भेनेजुएला पुनः चर्चामा छ । राष्ट्रपति निकोलस मदुरोले चर्को धाँधली गरेर आफैँलाई मे २० मा भएको राष्ट्रपतीय निर्वाचनमा विजयी घोषित गराए । सरकारको मुठ्टीमा रहेका निर्वाचक परिषद्ले तीनवटा मुख्य विपक्षी दल र दुई जना प्रमुख राजनीतिक नेताहरूलाई अयोग्य घोषित गरेकाले अधिकांश विपक्षीले चुनाव प्रक्रिया बहिष्कार गरे । चुनावमा सहभागी भएका अरू दुई जना उमेदवारले निर्वाचनमा भएका धाँधलीका कारण परिणामलाई मान्यता दिएनन् । यसैगरी अमेरिका, क्यानडा, युरोपेली संघका साथै ल्याटिन अमेरिकाका अधिकांश मुलुकहरूले पनि निर्वाचन परिणाम अस्वीकार गरे ।

मतदानका दिन राजनीतिक दलको कार्यालयमा दर्ता नभए सामाजिक सुरक्षाको लाभबाट वञ्चित हुनुपर्ने धम्की दिइएको भए पनि ठूलो संख्यामा मतदाता अनुपस्थित रहे । चुनवको परिणाम त्यस्तै हुन्छ भन्नेमा कहिल्यै शंका थिएन तर त्यस घटनाले मदुरोको वैधताको सबै पाखण्ड ध्वस्त भयो ।

यसैबीच भेनेजुयलाको अर्थतन्त्र ध्वस्त हुने क्रमको कहालीलाग्दो दर कायमै रहेको छ । सन् २०१८ को अप्रिलमा खाद्य पदार्थको मूल्य सय गुना बढिसकेको छ भने अगिल्लो महिनामा यसमा २०० प्रतिशत वृद्धि भएको थियो । सन् २०१७ को जुलाइका तुलनामा अमेरिकी डलर १०० गुना महँगो भएको छ । तेल निर्यातक मुलुकहरूको संगठन ओपेकको मासिक प्रतिवेदनअनुसार तेलको उत्पादनमा अप्रिल २०१८ मा बितेका १२ महिनामा ५ लाख २० हजार ब्यारेल प्रतिदिन अर्थात् २७ प्रतिशत कम भएको छ । अहिले तेलको उत्पादन मदुरोका पूर्ववर्ती तथा नेता ह्युगो चावेजले सन् १९९९ मा सत्ता लिएका बेलाभन्दा १४ लाख ब्यारेल प्रतिदिन कम भइसकेको छ । सामान्य कामदारको ज्यालाबाट ९०० क्यालोरी बराबरको खाद्य वस्तु किन्न पनि सकिँदैन । त्यतिले एक जनालाई त पुग्दैन भने परिवारको कुरै भएन । भेनेजुएलाको क्याथोलिक परोपकारी संस्था क्यारिटासले यो वर्ष २ लाख ८० हजार बालबालिका अनिकालका कारण मर्ने अनुमान गरेको छ । 

यस्तो अवस्थामा भेनेजुएलिएनहरू छिमेकी अमेरिकी मुलुकहरूमा अस्वाभाविक गतिमा शरणार्थीका रूपमा ओइरिनु आश्चर्यको विषय होइन । कुनै बेला विदेशमा आरामदायी जिन्दगीको खोजीमा हवाईजहाजबाट अमेरिका, स्पेन, र पनामा जाने गर्थे भने अहिले निराश भएर कोलम्बिया र ब्राजिलको सीमासम्म पैदलै जान वा डुंगाबाटै भए पनि क्युराकाओ, अरुबा, त्रिनिडाड र टोबागोतर्फ जान खोज्छन् । 

बाहिर जानेको अनुमान : कोलम्बियाले नियमनको प्रयासमा राखेको अभिलेखअनुसार वैधरूपमा प्रवेश गर्ने भेनेजुएलिएनको संख्या गत महिनासम्म २ लाख ३ हजार पुगेको छ भने गत वर्ष यसरी दर्ता हुनेको संख्या ६३ हजार थियो । तर, दर्ता नगरिएका कति कति होलान् ? कोलम्बिया सरकारले सन् २०१७ को अन्त्यसम्ममा ५ लाख ५० हजार जति भेनेजुएलिएनहरू आफ्नो मुलुकमा हुनसक्ने ठहर गरेको छ । त्यसपछि कति जना कोलम्बिया पसे होलान् ?

भेनेजुएलाबाट पलायनको संख्या मापन गर्न निकै कठिन छ । यसलाई मापन गर्न हामी (यस लेखका लेखक द्वय) दुई जनाले टर्कीको कोच युनिभर्सिटी अफ इस्तान्बुलका मुहम्मद यिल्दिरिमसँग सहकार्य गरी ट्विटरको सूचनाका आधारमा एउटा विधिको विकास गर्न प्रयास गरिरहेका छौँ । सन् २०१६ मा भेनेजुएलिनहरूमध्ये १६ प्रतिशतको ट्विटर एकाउन्ट रहेको सन्दर्भमा ट्विटरको सूचना उपयुक्त हुने देखिन्छ । किनभने ट्विटरले प्रयोगकर्ताको वर्तमान ठेगाना पहिल्याउन सहयोग गर्छ । ट्विटर प्रयोगकर्ता जनसंख्याको औसत समूह नभए पनि प्रतिनिधिमूलक भने छन् । तिनको भौगोलिक वितरण र सम्पूर्ण जनसंख्याका बीचमा सहसम्बन्ध रहेको छ ।

ट्विटरबाट संकलन गरिएको विश्वको १ प्रतिशत ट्विटको नमुनालाई केलाउने क्रममा हामीले २०१७ को फेबु्रअरीदेखि अप्रिलका बीचमा ट्विट गर्नेले २०१८ को फेब्रुअरी र अप्रिलका बीचमा कहाँबाट ट्विट गरे भनेर हेर्‍यौँ । हामीले पहिले भेनेजुएलाबाट मात्र र पछिल्लो अवधिमा बाहिरबाटमात्र ट्विट गर्नेहरूको प्रवृत्ति केलायौँ । यसमा हामीले पहिलो अवधिमा विदेशबाट मात्र र दोस्रो अवधिमा भेनेजुएलाबाट मात्र  ट्विट गर्नेहरूलाई घटायौँ । शरणार्थीमा अरूभन्दा कम ट्विट प्रवत्ति हुने हुनाले १ प्रतिशतको नमुनामा उनीहरूलाई खोज्न हामीलाई कठिन हुने यथार्थ पनि हामीले मनन गर्‍यौँ । यी सबै केलाएपछि हाम्रो अनुमान के छ भने सन् २०१७ को अप्रिलदेखि  २०१८ को फेब्रुअरीका बीचमा खास आप्रवासन ७.३७ प्रतिशत रहेको थियो भने यो वार्षिक ९.७ प्रतिशतको दरमा पुग्छ ।

भेनेजुएलाको जनसंख्या ३ करोड मान्दा २९ लाख जना प्रतिवर्ष पलायन भएको देखिन्छ । यसबाहेक, यी आप्रवासीको भौगोलिक उपस्थिति भने पहिलेभन्दा फरक देखिएको छ । अहिले यिनमा २४ प्रतिशत कोलम्बियामा छन् भने चिली र अर्जेन्टिनामा पन्ध्रपन्ध्र प्रतिशत तथा अमेरिका, स्पेन, पेरु र इक्वेडर सबैमा पाँच प्रतिशत रहेका छन् । आर्थिक अवस्था तीव्र गतिमा बिग्रने क्रम नरोकिएकाले यो व्यापक पलायनको गति अझ बढ्ने अपेक्षा स्वाभाविकै हुन्छ ।

भेनेजुएलाका बारेमा के गर्ने भन्ने विषयमा अन्तर्राष्ट्रिय समुदायले निर्णय गर्न सकेको छैन । युरोपेली संघ र भेनेजुएलाका केही राजनीतिक शक्तिहरू भेनेजुएलामा नयाँ निर्वाचनको माग गरिरहेका छन् तर मदुरो सत्तामा रहुन्जेल स्वच्छ निर्वाचन हुनसक्तैन । अरू यसभन्दा कडा कदमको पक्षमा देखिन्छन् । तर, यसबीचमा भेनेजुएलिएनको बहिगर्मनलाई कसरी सम्बोधन गर्ने ?

संयुक्त राष्ट्र संघीय शरणार्थीसम्बन्धी निकाय युएनएचसीआरले भेनेजुएलिएनहरूलाई शरणार्थीको मान्यता प्रदान गर्न आग्रह गरिरहेको छ । सन् १९८४ को कार्टाजेना घोषणापत्रले पनि यस्तै प्रतिबद्धता प्रकट गरेको छ । तर, यस क्षेत्रका मुलुकहरूले भने शरणार्थीको संख्या ठूलो हुने र त्यसले मुलुकको अर्थतन्त्रमा असर पर्ने डरले शरणार्थीको मान्यता दिन मानिरहेका छैनन् । युएनएचसीआरलाई थप निराश तुल्याउँदै त्रिनिडाड र टोबागोले त शरणार्थीलाई फिर्तासमेत पठाइदिएका छन् ।

भेनेजुएलाको राजनीतिक संकट समाधान गर्न अन्तर्राष्ट्रिय समुदायलाई समय लाग्न सक्छ । तर, भेनेजुएलिएनहरूले भने त्यति समय पर्खन सक्तैनन् । मुलुकहरूले कूटनीतिक समाधानका लागि आग्रह गरेको र मानवीय सहायता उपलब्ध गराएको तर मदुरो शासनले सबै अस्वीकार गरेको भन्न सक्छन् । तर, यस क्षेत्रका देशहरू अन्तर्राष्ट्रिय कानुन मान्न र गलतलाई गलत भन्न तथा भेनेजुएलिएनहरूलाई शरण दिन बाध्य छन् । त्यसो गर्दा गल्ती सच्याउने काम हुन्छ भने त्यसबाट तिनलाई लाभ पनि हुनेछ । भयमुक्त वातावरणमा बाँच्न पाए आश्रय खोज्दै आउनेहरूले आफ्नो ऊर्जा र सिर्जनशीलता प्रयोग गरेर काम गर्न र उत्पादकत्व बढाउन लागिपर्नेछन् । 

(हाउसम्यान भेनेजुएलाका पूर्वमन्त्री तथा हावर्ड केनेडी स्कुलमा अर्थशास्त्रका प्राध्यापक हुन् भने हिन्ज किल सेन्टर फर ग्लोबलाइजेसनमा महाविद्यावारिधि शोधार्थी हुन् )

(प्रोजेक्ट सिन्डिकेट र बाह्रखरीको सहकार्यमा )
Copyright: Project Syndicate, 2018.