इतिहास बनाउनभन्दा जोगाउन कठिन हुन्छ भन्ने भनाइ नेपाली कांग्रेस र यसका भातृ भगिनी संगठनहरूमा बढी नै चरितार्थ हुन्छ । यसो त कांग्रेस आफैँ पनि अहिले इतिहासको बोझले थिचिएको छ तर नेताहरूले इतिहासको ब्याज पनि राम्रैसँग असुल गरिसकेका छन् । अरू संगठनहरू भने अपेक्षाकृत गौरवपूर्ण इतिहास भएर पनि अहिले पार्टीको छायामा परेका छन् । नेपाल महिला संघ पनि यसको अपवाद हुन सकेन । नेपाली कांग्रेसभन्दा पुरानो संगठन भएर पनि नेपाल महिला संघ बल्ल तेस्रो अधिवेशन गर्न लागेको छ । अधिवेशन मूलतः नेतृत्व चयनमा केन्द्रित छ । पार्टीका गुटहरूको प्रतिनिधित्व गर्दै उमेदवारी दिइने लगभग निश्चित छ । महिला अधिकारका लागि स्थापित मुलुकको लोकतान्त्रिक संघर्षमा उज्ज्वल पदचिह्न भएको यो संघ पार्टीका नेताहरूको शक्ति प्रदर्शनको मञ्च बन्नु समग्र लोकतान्त्रिक आन्दोलनकै लागि दुःखको विषय हो ।

 

मंगलादेवी सिंह बाँचुन्जेल नेपाल महिला संघ उनको पर्यायका रूपमा रह्यो । नेपालमा लोकतन्त्र स्थापनाका लागि मंगलादेवी सिंहको योगदान कसैको भन्दा कम छैन । यसैगरी चर्का नारीवादी नारा नलगाए पनि नेपालमा पुरुषसँगै महिलालार्इ पनि मताधिकार दिलाउन मंगलादेवी सिंहको भूमिका इतिहासमा स्वर्ण अक्षरमा लेखिएको छ । मंगलादेवीले महिला संघलार्इ कहिल्यै पनि पार्टीको छायामा पर्न दिइनन् । गणेशमान सिंहकी पत्नी भएर पनि पार्टी र संघमा मंगलादेवीको भूमिका स्वतन्त्र र अलग्ग रह्यो । यति गौरवमय इतिहास भएको नेपाल महिला संघ अहिले महाधिवेशन गर्नैका लागि पनि पार्टीका नेताहरूको कृपामा निर्भर हुनु लाजमर्दो विषय हो । महिला संघलाई पार्टीबाट पदमा पुग्ने भर्‍याङमात्र बनाउनेहरू नेतृत्वमा स्थापित भएपछि संगठन ओझेलमा पर्नु अस्वाभाविक होइन । यसले समाजमा नेपाल महिला संघको छवि धमिलो बनाएको छ । नेकपा (एमाले)ले राष्ट्रपति पदमा महिलालार्इ उठायो । एनेकपा (माओवादी) केन्द्रले सभामुख पदमा महिला नेतृलार्इ स्थापित गरायो । तिनका तुलनामा नेपाली कांग्रेसले महिलाहरूको उचित मूल्यांकन गरेको देखिँदैन । यसले महिला संघको प्रभाव सर्वसाधारण जनतामा विशेषगरी नेपाली महिलामा खस्केको छ । महिला संघलार्इ नेताहरूको खल्तीको संगठन र शक्ति परीक्षणको थलो बनाइउन्जेल यसमा परिवर्तन पनि हुनेछैन ।

 

यस महाधिवेशनलार्इ इतिहासको गौरव पुनः हासिल गर्ने अवसरका रूपमा प्रयोग गर्न सकेमात्र नेपाल महिला संघको खस्कँदो साख जोगिन्छ । महाधिवेशनमा नेतृत्व चयनमात्र हैन नेपाली महिलाको परिवर्तित भूमिका, स्थान र जिम्मेवारीका विषयमा पनि गहन छलफल हुनुपर्छ । महिला संघ नयाँ पुस्ताको आकर्षण बन्न सकेको देखिँदैन । कांग्रेस परिवारका महिला सदस्यबाहेक अरू महिला पनि संघमा आकर्षित हुने अवस्था बनाइएको छैन । महिला संघ सिद्धान्त र व्यवहार दुवैमा लोकतान्त्रिक आदर्शको धरोहर बन्न सक्नुपर्छ । अनिमात्र देशमा लोकतन्त्रको पूर्ण अभ्यास हुनसक्छ । अहिलेका महिला नेतृहरूबाट धेरै अपेक्षा गर्न सकिँदैन । तर, पार्टीका नेताको इसारामा समर्पित र सञ्चालित हुन छाडेमात्रै पनि महिला संघले धेरै बाधा पार गर्न सक्नेछ । पार्टीको पदका लागि भर्‍याङमात्र बनाउने हो भने नयाँ पुस्तालाई नेतृत्व सुम्पेर पार्टी संगठनमै केन्द्रित हुनु उचित हुनेछ । महिला नेतृहरू पार्टी नेता र तिनको गुटबन्दीको गोटी हैनन् भने चुनावमा गुटगत प्रतिस्पर्धा गर्नुको साटो स्वस्थ र वैचारिक प्रतिस्पर्धा गर्नुपर्छ । अहिलेकै जस्तो हुने हो भने नेपाल महिला संघको कानुनी वैधता र अस्तित्व त रहला तर नैतिक वैधता तथा आत्मा समाप्त हुनेछ ।